Το παιχνίδι για τα παιδιά αποτελεί έναν αυθεντικό, δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο έκφρασης, επικοινωνίας και δημιουργίας. Μέσα από το παιχνίδι μαθαίνουν να ανακαλύπτουν τον εαυτό τους και να συνυπάρχουν αρμονικά με τους άλλους. Όταν, μάλιστα, το παιχνίδι αφορά σε μια μορφή τέχνης, τότε η διαδικασία γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Δεν είναι λίγες οι φορές που διάφοροι ψυχοθεραπευτές έχουν επιστρατεύσει διάφορες μορφές τέχνης (π.χ. ζωγραφική, γλυπτική, δημιουργική γραφή) στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία ως πηγή πληροφοριών για την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του παιδιού.
Εξέχουσα , αν και όχι τόσο διαδεδομένη, σημασία στην δημιουργική απασχόληση του παιδιού αποτελεί και η καλλιτεχνική έκφραση με πρώτη ύλη τον πηλό. Την αξία του πηλού στη ζωή του ανθρώπου λίγοι γνωρίζουν. Σύμφωνα με τον Neumann (1955) ο πηλός ήταν το υλικό από το οποίο δημιουργήθηκαν οι πρωτόπλαστοι. Μάλιστα, το όνομα Adam πιθανολογείται ότι προέρχεται από το εβραϊκό adama (χώμα), που «μαρτυρά» και την πραγματική προέλευση του ανθρώπου. Ο πηλός, λοιπόν, εκ φύσεως έχει την ικανότητα να φέρνει τον άνθρωπο πιο κοντά με τις πρωτόγονες ρίζες του. Μάλιστα, από αρχαιοτάτων χρόνων είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται ως τρόπος εξερεύνησης και δημιουργικής έκφρασης του προσωπικά αντιλαμβανόμενου κόσμου.
Τι είναι όμως αυτό που τον κάνει τόσο σημαντικό;
Αρχικά, η ευπλαστότητα του πηλού δίνει μεγάλη ελευθερία στο παιδί να τον σχηματοποιήσει όπως εκείνο θέλει. Μπαίνει έτσι στη διαδικασία δημιουργίας και διάλυσης, έννοιες που έχουν κύρια σημασία στην κατανόηση του εαυτού και του κόσμου. Το παιδί μαθαίνει, έτσι, να δίνει μορφές και λύσεις στην προσπάθειά του να παράγει έργο, και αποκτά μια αρχική αντίληψη εαυτού παρατηρώντας τις δυνατότητές του. Επίσης, διεγείρεται η αίσθηση της αφής- αγγίγματος ως τρόπου έκφρασης και επικοινωνίας των συναισθημάτων του.
Το άγγιγμα ανήκει σε έναν από τους πρωταρχικούς τρόπους επικοινωνίας του βρέφους. Με την απτική επαφή το βρέφος κωδικοποιεί συναισθήματα (π.χ. την αγάπη και φροντίδα της μητέρας του) και διαμορφώνει μνήμες. Μαζί με τις υπόλοιπες 4 αισθήσεις (όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση) συμβάλλει στην αισθητηριακή ολοκλήρωση* του βρέφους διεγείροντας τα αντίστοιχα τμήματα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για αυτές τις διεργασίες. Απώτερος στόχος είναι η δραστηριοποίηση του εγκεφάλου ως ολότητα. Αντίθετα, παιδιά που έχουν στερηθεί το άγγιγμα από τη μητέρα τους φαίνεται να παρουσιάζουν μειωμένη νευρωνική ανάπτυξη και νοητική ικανότητα, φαινόμενο που η Tiffany Field αποκαλεί «πείνα αγγίγματος» ( Gallace & Spence, 2010).
Η μέγιστη δυνατή διέγερση των αισθήσεων στο παρόν έχει μία ακόμα ευεργετική ιδιότητα. Επιτρέπει στο παιδί να συγκεντρώνει το νου του και την προσοχή του στο εδώ και τώρα, που είναι η μοναδική χρονική συνθήκη στην οποία μπορεί να ασκήσει έλεγχο (συγκρίνοντας με το παρελθόν- μέλλον). Η ψυχοθεραπευτική χρήση του πηλού συνίσταται, μάλιστα, σε παιδιά με έντονη υπερκινητικότητα και διάσπαση προσοχής ,γιατί αναγκάζονται να περιορίσουν τα οπτικο-ακουστικά τους ερεθίσματα, και επομένως βελτιώνεται η ικανότητα συγκέντρωσης. Παιδιά που δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ευεργετούνται ακόμα περισσότερα από τέτοιες διαδικασίες, γιατί δεν χρειάζεται να θεωρήσουν την έκθεση ως αναγκαία και αναπόδραστη συνθήκη της έκφρασης . Η ικανότητα έκφρασης, ιδίως, των αρνητικών συναισθημάτων είναι ιδιαίτερα θεραπευτική, γιατί έτσι το παιδί φέρνει στο συνειδητό νου, επαναπροσεγγίζει, εξοικειώνεται και αποδέχεται απωθημένες ασυνείδητες σκέψεις και εμπειρίες της βρεφικής και παιδικής του ηλικίας (π.χ. θάνατος οικείου προσώπου, φοβίες, φαντασιώσεις, αρνητική εικόνα εαυτού).
Μάλιστα, έρευνες που έχουν γίνει σε παιδιά με αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση, έχουν δείξει σημαντική μείωση των συμπτωμάτων μετά από θεραπευτικές παρεμβάσεις με παιχνίδια πηλού σε σχέση με τα παιδιά που δεν δέχθηκαν καμία παρέμβαση (π.χ. Baggerly, 2004; Parisa & Moheb, 2010). Η μείωση των συμπτωμάτων σχετίζεται και με αντίστοιχες ορμονικές αλλαγές, όπως είναι η μείωση των επιπέδων της κορτιζόλης (ορμόνη του στρες) και η αύξηση των επιπέδων της σεροτονίνης και της ωκυτοκίνης (ορμόνες της ευχαρίστησης και της αγάπης, αντίστοιχα). Επίσης, μια σημαντική παράμετρος είναι η κοινωνικοποίηση και η ευγενής άμιλλα που αναπτύσσονται ανάμεσα στα παιδιά που μοιράζονται την ίδια δραστηριότητα. Δημιουργούνται έτσι ευκαιρίες για ανταλλαγή απόψεων, για αυτοπαρατήρηση και ετεροπαρατήρηση. Τέλος, το παιδί αντιλαμβάνεται πώς τα δικά του μάτια δεν αποτελούν αντικειμενική αναπαράσταση του κόσμου, και πώς το διαφορετικό δεν συνεπάγεται απαραίτητα την έννοια του λανθασμένου.
Σίγουρα, η δημιουργική απασχόληση με τα έργα πηλού συνδράμουν στην σφαιρική και υγιή ανάπτυξη του παιδιού, και στην αναπλαισίωση του ψυχικού του κόσμου. Σημαντικό ρόλο σε όλο αυτό το δημιουργικό ταξίδι συμβάλλει ο δάσκαλος-συντονιστής, ο οποίος οφείλει να παρέχει ελευθερία έκφρασης και δράσης του παιδιού με σεβασμό στην μοναδικότητα του τρόπου οραματισμού και αποτύπωσης του προσωπικού έργου.
- Η Δρ. Ayres όρισε την Αισθητηριακή Ολοκλήρωση ως την “οργάνωση των αισθήσεων προς χρήση. Οι αισθήσεις μας μας δίνουν πληροφορίες για τις φυσικές συνθήκες του σώματός μας και του περιβάλλοντος γύρω μας… Ο εγκέφαλος πρέπει να οργανώσει όλες μας τις αισθήσεις αν ένα άτομο είναι να μετακινηθεί και να μάθει να συμπεριφέρεται με έναν παραγωγικό τρόπο” (σελ. 5) , όπως αναφέρει η ίδια στο βιβλίο Sensory Integration and the Child (1979).
Γράφει,
Καραγιάννη Χαρά
Ψυχολόγος - Προσωποκεντρική Θεραπεύτρια
Share this post
