Τι είναι η ΔΕΠΥ;
Όπως αναφέρεται στο Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ,) με την επωνυμία ADHD Hellas, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) -διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)- είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό, και στην ενήλικη ζωή. Εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού με σχέση συνήθως 3:1 υπέρ των αγοριών. Συχνά τα άτομα στα οποία γίνεται διάγνωση ΔΕΠΥ παρουσιάζουν μια ποικίλη συμπτωματολογία, όπως υπερκινητικότητα, παρορμητισμό, απροσεξία, δυσκολία ολοκλήρωσης ενός έργου, χρήση ουσιών, διαταραχές ύπνου κ.ά.
Ποια σχέση έχει η ΔΕΠΥ με τις διαταραχές του ύπνου;
Μέχρι πρόσφατα, λίγα πράγματα ήταν γνωστά για τη σύνδεση της ΔΕΠΥ με τις διαταραχές ύπνου. Σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί από την άποψη αυτή τα τελευταία χρόνια, επιτρέποντας την καλύτερη κατανόηση του ύπνου και της ΔΕΠΥ σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η πλειονότητα των ενηλίκων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) έχει καθυστερημένο κιρκάδιο ρυθμό που είναι χαρακτηριστικό του συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS).
Από τις 10.632 συνολικές δημοσιεύσεις, από το 1970 έως το 2018, οι οποίες αφορούσαν τον ύπνο στα άτομα με ΔΕΠΥ, το ένα τρίτο (3.459) δημοσιεύτηκαν μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια. Το μέγεθος και το εύρος αυτής της βιβλιογραφίας οδήγησαν σε ένα πρόσφατο βιβλίο αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στη ΔΕΠΥ και τον ύπνο, “Sleep and ADHD: An evidence-based guide to assessment and treatment” (Hiscock & Sciberras, 2019). Ειδικότερα, στατιστικά σημαντικά ευρήματα στα άτομα με ΔΕΠΥ είναι η χαμηλότερη αποτελεσματικότητα ύπνου, ο υψηλότερος δείκτης άπνοιας-υπόπνοιας (AHI) και ο μεγαλύτερος αριθμός μετατοπίσεων σταδίου ύπνου ανά ώρα σε σχέση με τα άτομα χωρίς ΔΕΠΥ. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διερευνηθεί αν οι διαταραχές ύπνου συνδέονται άμεσα με τη ΔΕΠΥ ή έμμεσα, μέσα από συνυπάρχουσες διαταραχές, όπως άγχος και κατάθλιψη, που να εξηγούν τα αρχικά συμπτώματα διαταραχών του ύπνου.
Πρόσφατες έρευνες
Ειδικότερα, σε μια μελέτη που έκαναν οι Surman & Walsh (2021), συγκρίνοντας 182 ενήλικες με ΔΕΠΥ με 117 ενήλικες χωρίς ΔΕΠΥ, διαπίστωσαν ότι οι πρώτοι κατά μέσο όρο πήγαιναν για ύπνο 39 λεπτά αργότερα, είχαν περισσότερες πιθανότητες να χρειαστούν μία ώρα για να αποκοιμηθούν (17% έναντι 4%) και ήταν πιο πιθανό να αναφέρουν υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας σε σχέση με τους δεύτερους (47% έναντι 30%). Σε μεταγενέστερη έρευνα βρέθηκε συσχέτιση της καθυστερημένης έναρξης ύπνου με την καθυστερημένη έναρξη μελατονίνης στους ενήλικες που είχαν ΔΕΠΥ με αϋπνία σε σύγκριση είτε με υγιείς ενήλικες είτε με ενήλικες με ΔΕΠΥ χωρίς αϋπνία.
Παράλληλα, συσχέτιση φαίνεται να υπάρχει και ανάμεσα στη ΔΕΠΥ και τη διάρκεια του ύπνου, καθώς τα άτομα αυτά συχνά τείνουν να κοιμούνται λιγότερο από τον μέσο όρο, γεγονός που επηρεάζει τη λειτουργικότητά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μπορεί να νυστάζουν και να δυσκολεύονται να είναι παραγωγικοί μέσα στην ημέρα τους. Γενικότερες δυσκολίες παρατηρούνται στο σύστημα ύπνου/εγρήγορσης μέσα στο 24ωρό τους. Αξιοσημείωτο βέβαια είναι ότι δεν έχουν όλα τα άτομα με ΔΕΠΥ διαταραχές ύπνου.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση των διαταραχών ύπνου χρειάζεται να γίνει από έναν ειδικό, ο οποίος θα λάβει υπόψη του την εξατομικευμένη φροντίδα του ατόμου που τον επισκέπτεται. Ειδικότερα, η χρήση μιας ρουτίνας καθημερινής υγιεινής ύπνου φαίνεται να διευκολύνει τη ρύθμιση ενός πιο σταθερού ωραρίου ύπνου, όπως είναι: η χρήση ξυπνητηριού με σταθερή ώρα ύπνου/ξύπνιου, η αποφυγή ύπνου μέσα στην ημέρα, η μειωμένη χρήση καφεΐνης και αλκοόλ κοντά στις ώρες του ύπνου, η τήρηση μιας ρουτίνας στον νυχτερινό ύπνο, ώστε το σώμα να πάρει το μήνυμα ότι χρειάζεται να προετοιμαστεί για τον ύπνο. Παράλληλα, η διαμόρφωση ενός σκοτεινού και ήρεμου υπνοδωματίου, χωρίς φώτα και φασαρία, επίσης είναι βοηθητική.
Καλό είναι να αποφεύγεται η χρήση οθόνης με μπλε φως πριν τον ύπνο, καθώς τείνει να μειώνει τα επίπεδα μελατονίνης, καθυστερώντας την έναρξη του ύπνου και την ποιότητά του. Σύμφωνα με τους Van Andel, Bijlenga, Vogel, Beekman & Kooij (2021), αποτελεσματικότερη από όλες τις θεραπείες στην αντιμετώπιση των διαταραχών ύπνου στα άτομα με ΔΕΠΥ φαίνεται να είναι η χρήση έντονου φωτός για το πρωινό ξύπνημα (30 minutes- bright light therapy (BLT). Η ενημέρωση, η ψυχοεκπαίδευση γύρω από τον ύπνο καθώς και η έναρξη θεραπείας με κάποιον γιατρό και εξειδικευμένο στη ΔΕΠΥ επιστήμονα ψυχικής υγείας, επίσης, μπορεί να αποβεί βοηθητική, ώστε το άτομο να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του και τις συμπεριφορές του αλλά και να διευκολύνει την καθημερινότητά του και τη ζωή του.
Καταλήγοντας, αν και οι διαταραχές ύπνου φαίνεται να είναι συχνότερες στα άτομα με ΔΕΠΥ σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, είναι σημαντικό ο διαταραγμένος ύπνος να μελετηθεί αρχικά ξεχωριστά, και όχι απαραίτητα ως σύμπτωμα της ΔΕΠΥ. Ο διαταραγμένος ύπνος τείνει να δημιουργεί γνωστική αποδιοργάνωση, δυσκολία συγκέντρωσης, διαταραχές στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά. Αυτές οι συμπεριφορές καθρεφτίζουν αρκετά χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ, γι’ αυτό είναι σημαντικό να γίνει αξιολόγηση του ύπνου πριν από κάποια πιθανή διάγνωση.
Γράφει,
Καραγιάννη Χαρά
Ψυχολόγος - Προσωποκεντρική Θεραπεύτρια
Share this post
