Τελικά αλλάζει ο άνθρωπος; Έχουμε ακούσει πολλούς ανθρώπους να λένε: «Έτσι είμαι και σε όποιον αρέσω! Δεν μπορώ να αλλάξω». Άλλοι άνθρωποι, ωστόσο, είναι πιο διαλλακτικοί ως προς το αν αλλάζει ο άνθρωπος. Τι ισχύει, όμως, τελικά;
Σύμφωνα με την προσωποκεντρική προσέγγιση του Καρλ Ρότζερς (1902-1987), ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αλλάζει, ή μάλλον, έχει την ικανότητα να φτάνει όλο και πιο κοντά στον πραγματικό εαυτό του, ο οποίος έχει διαβρωθεί από κοινωνικές συνιστώσες και εξωτερικά ερεθίσματα. Ειδικότερα, κάθε άνθρωπος, κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας του, περνάει από τα εξής εφτά (7) στάδια ψυχολογικής ανάπτυξης:
Στάδιο 1: Αρχική ακαμψία στην ψυχοθεραπεία
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο σπάνια έρχεται οικειοθελώς για ψυχοθεραπεία. Χαρακτηρίζεται από έναν άκαμπτο τρόπο σκέψης, είναι απρόθυμο να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματά του και να μιλήσει για τον εαυτό του. Κουβαλά το παρελθόν του στο παρόν, και αντιδρά σε εμπειρίες του παρόντος αναβιώνοντας παρελθοντικές εμπειρίες. Εδώ το άτομο είναι σφιχτό, απόλυτο και στάσιμο σε επίπεδο προσωπικής ανάπτυξης. Είναι το αντίθετο της ροής. Δεν αναγνωρίζει ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα στη ζωή του και στον τρόπο σκέψης του.
Στάδιο 2: Αντιμετώπιση εξωτερικών παραγόντων
Όσο το άτομο βιώνει ένα κλίμα αποδοχής για μια διάρκεια χρόνου, χωρίς να εξαναγκάζεται να λάβει πρωτοβουλία ή δράση για κάτι, τόσο επιτρέπει στον εαυτό του να αρχίσει να «ακουμπά» και να εκφράζει συναισθήματα και σκέψεις του. Σε αυτό το στάδιο το άτομο μιλά πιο εύκολα για άλλα άτομα παρά για τον εαυτό του. Αρχίζει και εκφράζει συναισθήματα και σκέψεις, τα οποία όμως αποδίδει σε εξωτερικά ερεθίσματα. Τέλος, γενικεύει μιλώντας σε πρώτο ή τρίτο πληθυντικό, χωρίς να διαφοροποιεί τον εαυτό του από μια ευρεία κατηγορία ανθρώπων.
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο πιο εύκολα έρχεται για ψυχοθεραπεία σε σχέση με το 1ο στάδιο, αλλά και το ίδιο εύκολα κάνει drop-out, καθώς τείνει να περιμένει «έτοιμες» λύσεις που έρχονται από έξω, όπως και τα προβλήματά του.
Στάδιο 3: Εξέλιξη συναισθηματικής έκφρασης
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο εξακολουθεί να έχει έναν άκαμπτο τρόπο σκέψης. Μιλά κυρίως για το παρελθόν. Ωστόσο, αρχίζει να εκφράζει όλο και περισσότερο τα συναισθήματά του. Εκφράσεις όπως «όλοι οι άνθρωποι στη θέση μου θα ένιωθαν όπως εγώ», «κάθε άνθρωπος σε μια αντίστοιχη συνθήκη βιώνει στεναχώρια», «όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας έχουμε νιώσει προδοσία, δεν είμαι εξαίρεση» χαρακτηρίζουν το άτομο που βρίσκεται σε αυτό το στάδιο της ψυχολογικής του ανάπτυξης, αφού ακόμα δεν έχει διαχωρίσει το ατομικό του βίωμα από το κοινό βίωμα.
Στάδιο 4: Βαθύτερη συναισθηματική κατανόηση
Το άτομο προχωρά σε μια βαθύτερη συναισθηματική κατανόηση της εμπειρίας του, και αγγίζει πιο δύσκολα συναισθήματα. Επιτρέπει στον εαυτό του να βιώσει δυσάρεστα συναισθήματα που προκύπτουν μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία. Ο φόβος επαφής με κάποια συναισθήματα αναμειγνύεται με την απελευθέρωση που φέρει η έκφρασή τους χάρη στην εμπιστοσύνη που νιώθει το άτομο προς τη θεραπευτική διαδικασία. Εδώ συνεχίζουν να πέφτουν οι άμυνες, όσο παρέχονται σταθερά από τον θεραπευτή οι τρεις (3) πυρηνικές διευκολυντικές συνθήκες: η άνευ όρων αποδοχή, η γνησιότητα και η ενσυναισθητική κατανόηση.
Στάδιο 5: Αυξημένη συναισθηματική εμπιστοσύνη
Εδώ, τα συναισθήματα που είναι πιο δύσκολο να βιωθούν εκφράζονται ανοιχτά και με μεγαλύτερη πληρότητα. Το άτομο αποκτά καλύτερη αίσθηση του πραγματικού εαυτού του και μεγαλύτερη επιθυμία να γίνει αυτός ο εαυτός. Μαθαίνει να συνδέει γεγονότα με συναισθήματα και καταστάσεις της ζωής του. Παράλληλα, αποκτά καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσεται η δυσφορία και το στρες στη ζωή του. Εδώ χαμηλώνουν αισθητά οι άμυνες του εαυτού χάρη στη δύναμη της θεραπευτικής σχέσης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.
Τα στάδια 3,4,5 καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας.
Στάδιο 6: Ολοκληρωμένη συναισθηματική επίγνωση
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο νοηματοδοτεί με διαύγεια τις εμπειρίες του και τον αντίκτυπο που είχαν αυτές στο ίδιο. Μπορεί να χωρά μέσα του αντικρουόμενες πλευρές του, οι οποίες γίνονται κτήμα του. Εδώ ο εαυτός γίνεται αντιληπτός ως όλον. Το άτομο συνδέει διάφορα πράγματα που έχει φέρει στην ψυχοθεραπεία με τον ίδιο τρόπο που ενώνονται τα κομμάτια του παζλ, όταν το ένα «κουμπώνει» δίπλα στο άλλο δημιουργώντας μια ενιαία εικόνα.
Στάδιο 7: Εμφανείς θετικές αλλαγές
Το άτομο αρχίζει να παρουσιάζει θετικές αλλαγές για το ίδιο και εκτός του θεραπευτικού πλαισίου, στην καθημερινή του ζωή. Παίρνει αποφάσεις για τον εαυτό του με αυτοπεποίθηση και σιγουριά. Το κέντρο αξιολόγησής του μετατοπίζεται από έξω προς τα μέσα. Αποκτά μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του, την κρίση και τις επιλογές του. Είναι πρόθυμο να αναλάβει ευθύνη για τις επιλογές του, και προχωρά προς το αβέβαιο της ζωής λαμβάνοντας ρίσκα, χωρίς την ασφάλεια μιας εξωτερικής καθοδήγησης. Μαθαίνει ότι είναι ο «ειδήμων» του εαυτού του.
Κλείνοντας, τα εφτά (7) στάδια της ψυχολογικής ανάπτυξης δεν έχουν ευδιάκριτα όρια μεταξύ τους ούτε σαφή διάρκεια. Κάθε άνθρωπος μεταβαίνει από το ένα στάδιο στο άλλο με τον δικό μου μοναδικό τρόπο και στον δικό του χρόνο. Όσο το άτομο περνάει τα διάφορα στάδια της ψυχολογικής του ανάπτυξης, περνάει ταυτόχρονα από την ακαμψία στη ροή, από τη σταθερότητα στην αλλαγή. Ταυτόχρονα, όσο νοηματοδοτεί τις επιμέρους αλλαγές που σημειώνονται, τόσο καλύτερα τις ενσωματώνει στην εμπειρία του. Το πιο σημαντικό, όμως, δεν είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει μέσα από την ψυχοθεραπεία, αλλά το ότι είναι ικανός να συνεχίσει να αλλάζει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, αν είναι πρόθυμος να συντονιστεί με τη ροή της ζωής.
Γράφει,
Καραγιάννη Αναστασία-Χαρά
Ψυχολόγος - προσωποκεντρική ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία:
Rogers, Carl R. (1958). A process conception of psychotherapy. American Psychologist, 13(4), 142-149. doi:10.1037/h0042129
Share this post
