Αρχικά, ο ύπνος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής μας. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, από τη βιολογική του σκοπιά, ο ύπνος αποσκοπεί στην ξεκούραση του κοιμώμενου, ενώ από την ψυχολογική του σκοπιά, αποτελεί μια κατάσταση απόσυρσης από την πραγματικότητα, και ταυτόχρονα μια διαδικασία αναγέννησης. Ο κοιμώμενος έχει ανάγκη να κρατήσει απόσταση από τον εξωτερικό κόσμο, για αυτό και η στάση του σώματός του κατά τον ύπνο θυμίζει την ενδομήτρια ύπαρξή του. Έτσι, με κάθε νέο ξύπνημα, ο άνθρωπος κατά κάποιον τρόπο ξαναγεννιέται. Όμως, γιατί είναι αναγκαίες αυτή η επανάληψη στον ύπνο και η καθημερινή ανάγκη αναγέννησης του ανθρώπου;
Απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα μας δώσει η προσέγγιση του ύπνου και της ονειρικής κατάστασης από τη σκοπιά της νευροβιολογίας. Από αυτήν τη σκοπιά, οι επιστήμονες διακρίνουν τον ύπνο σε πέντε (5) στάδια. Από αυτά, το στάδιο του ύπνου REM (5ο στάδιο) είναι το κατεξοχήν στάδιο κατά το οποίο βλέπουμε όνειρα και το οποίο σχετίζεται με την ανάπτυξη γνωστικών και μνημονικών ικανοτήτων. Οι ικανότητες αυτές είναι απαραίτητες για την υγιή λειτουργία του εγκεφάλου. Ίσως αυτή η γνώση εξηγεί και γιατί ο ύπνος REM καταλαμβάνει το 80% του συνολικού ύπνου στα παιδιά, ενώ μόνο το 20-25% στους ενηλίκους.
Επίσης, ο ύπνος REM σχετίζεται με έλλειψη νορεπινεφρίνης (ορμόνη της δράσης, του μίσους) στον εγκεφαλικό φλοιό, γεγονός που εξηγεί τη μυϊκή παράλυση που βιώνουμε κατά το στάδιο αυτό του ύπνου. Ενώ αντίθετα, οι νευρώνες του εγκεφάλου λειτουργούν σαν να είμαστε σε εγρήγορση (ξύπνιοι). Συνεπώς, έχουμε έναν εγκέφαλο που λειτουργεί επαρκώς και ένα σώμα ακινητοποιημένο. Πιθανώς ο εγκέφαλός μας μας προστατεύει από το να μην αναλάβουμε δράση σε ό,τι ονειρευόμαστε εκείνη τη στιγμή. Όμως, έχει αξία να μάθουμε τι είναι αυτό που ονειρευόμαστε; Τα όνειρα οφείλονται σε κάποια τυχαιότητα; Και γιατί έχουμε την ανάγκη να βλέπουμε όνειρα αφού συχνά τα ξεχνάμε;
Εδώ, λοιπόν, παρεμβαίνει η ψυχαναλυτική σκοπιά θέασης του ύπνου και του ονείρου, δεδομένου ότι η νευροβιολογία δεν μπορεί να δώσει πειστικές και επαρκείς απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Φρόιντ, σε κάθε όνειρό μας αφυπνίζεται το ασυνείδητο, το οποίο παραμένει καταπιεσμένο κατά τη διάρκεια της ημέρας λόγω της ισχυρής λογοκρισίας που υφίσταται. Πιο συγκεκριμένα, τα όνειρα κατά βάση αποσκοπούν στην εκπλήρωση κάποιας ασυνείδητης επιθυμίας.
Στην ψυχανάλυση, τα όνειρα διακρίνονται σε:
- όνειρα ανοιχτής εκπλήρωσης μιας επιτρεπόμενης επιθυμίας: Τέτοια όνειρα είναι κατά βάση τα παιδικά όνειρα, στα οποία υπάρχει ένα σαφές, περιεκτικό και αδιαμφισβήτητο περιεχόμενο. Επομένως, δεν υπάρχει η ανάγκη ερμηνείας της ονειρικής επιθυμίας.
- όνειρα μεταμφιεσμένης εκπλήρωσης μιας απωθημένης επιθυμίας: Τα όνειρα αυτά συνήθως είναι παραμορφωμένα. Η παραμόρφωσή τους οφείλεται στην παρέμβαση της λογοκρισίας, η οποία έχει ως απώτερο στόχο να μας προστατέψει από την συνειδητοποίηση της απωθημένης επιθυμίας μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ αποτελούν τα όνειρα τιμωρίας, στα οποία η λογική παρουσιάζεται μεταμφιεσμένη με το προσωπείο του τιμωρού.
- όνειρα ανοιχτής εκπλήρωσης μιας απωθημένης επιθυμίας: Τέτοια όνειρα είναι τα όνειρα άγχους, στα οποία συχνά απουσιάζει η παραμόρφωση, και το περιεχόμενό τους είναι σαφές. Τα όνειρα άγχους δείχνουν ότι η λογική μας (η λογοκρισία) δεν μπόρεσε να κυριαρχήσει πάνω στην απωθημένη επιθυμία, και για αυτό αποτελούν παράλληλα όνειρα αφύπνισης.
Τα όνειρα, λοιπόν, έχουν ως απώτερο στόχο την εκπλήρωση κάποιας ασυνείδητης επιθυμίας. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση του ονείρου δεν αποκλείει το γεγονός ότι το όνειρο μπορεί να εκπροσωπεί κάποια επιμέρους πρόθεση, προετοιμασία, προειδοποίηση. Ωστόσο, αυτές οι εσωτερικές σκέψεις υπηρετούν, επίσης, την ανάγκη εκπλήρωσης μιας απώτερης ασυνείδητης επιθυμίας και αποτελούν «εσωτερικά ψυχικά ερεθίσματα» που συνδράμουν τη συγκρότηση του ονείρου και τη μετέπειτα αποσαφήνισή του. Παράλληλα, με τα εσωτερικά ψυχικά ερεθίσματα έχουμε και τα «εσωτερικά οργανικά ερεθίσματα» (για παράδειγμα, η επιθυμία του ονειρευόμενου να ουρήσει του δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται στην τουαλέτα και ουρεί). Μια 3η κατηγορία ερεθισμάτων είναι και τα «εξωτερικά ερεθίσματα» (για παράδειγμα, ο ήχος του ξυπνητηριού μεταφράζεται σε ήχο καμπάνας στο όνειρο του υποκειμένου).
Ωστόσο, όσο σημαντική και αν είναι η ερμηνεία των ονείρων, χωρίς την ανάμνησή τους δεν μπορούμε να συλλέξουμε υλικό για να παραγάγουμε έργο. Τα περισσότερα όνειρα τα ξεχνάμε μόλις ξυπνάμε, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται και πάλι στην επίδραση της λογοκρισίας η οποία λειτουργεί παράλληλα και ως εσωτερικός αμυντικός μηχανισμός. Μια άλλη ερμηνεία είναι ότι το κάλεσμα της ζωής προς δράση με το πρωινό μας ξύπνημα μας απορροφά από οτιδήποτε προηγήθηκε, και εφιστά την αμέριστη προσοχή μας.
Κατά κοινή ομολογία, πάντως, όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε στο πόσο περίπλοκοι είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος και ο ψυχισμός και, συνεπώς, στο πόσο σύνθετο ον είναι ο άνθρωπος: περισσότερο από όσο γνωρίζουμε και θέλουμε να πιστεύουμε!
Γράφει,
Καραγιάννη Αναστασία-Χαρά
Ψυχολόγος - προσωποκεντρική ψυχοθεραπεύτρια
Share this post
