Υπαρξιακή μοναξιά, αποξένωση εαυτού και μοναχικότητα: Τρεις παρεμφερείς για κάποιους έννοιες, αλλά και με σημαντικές διαφορές. Θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε αυτές τις τρεις έννοιες πάνω στο ίδιο συνεχές, με τη μοναξιά να βρίσκεται στη μέση, την αποξένωση του εαυτού στο ένα άκρο, και τη μοναχικότητα στο άλλο άκρο.

Η υπαρξιακή μοναξιά έρχεται ως απόρροια του χάσματος που υπάρχει ανάμεσα σε εμάς και τους άλλους λόγω της μοναδικότητάς μας. Η υπαρξιακή μοναξιά είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το αν γίνει αυτή η μοναξιά αποξένωση από τον εαυτό ή μοναχικότητα εξαρτάται από την επεξεργασία κάθε
ανθρώπου ως προς το αίσθημα της υπαρξιακής μοναξιάς του. Για παράδειγμα, εσύ, όταν σου έρχεται στο μυαλό η λέξη μοναξιά, τι σκέφτεσαι; Τι σημαίνει για εσένα μοναξιά; Έχει κάποιο πρόσημο για εσένα αυτή η λέξη; Με ποια αισθήματα συνδέεται;

Η επαφή του ανθρώπου με την υπαρξιακή μοναξιά του –σε συνδυασμό με τον χαρακτήρα και τα πνευματικά του προσόντα– μπορεί να τον βοηθήσει να έρθει σε μεγαλύτερη επαφή με τη θνητότητά του, και σε μια περισσότερο εις βάθος κατανόηση της εμπειρίας του πάνω στη Γη. Είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης η διαχείριση της υπαρξιακής μοναξιάς, η οποία, όταν βιωθεί και κατανοηθεί, μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο συνειδητή βίωση της ζωής. Έτσι, ερωτήσεις, όπως Τι συναισθήματα μου ανακινεί η συνειδητοποίηση της υπαρξιακής μοναξιάς μου; Πόσο καλή παρέα είμαι για τον εαυτό μου; Με ποιον τρόπο θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω την επίγνωση της υπαρξιακής μοναξιάς μου προς όφελός μου; Ίσως ερωτήσεις τέτοιου είδους οδηγήσουν σε μια πιο εποικοδομητική διαχείριση της υπαρξιακής μοναξιάς μου και, γιατί όχι, σε μια γόνιμη μοναχικότητα. Θα μου πεις τώρα: «Kαι τι αλλάζει;» Αλλάζει η ποιότητα του χρόνου που περνάει κανείς με τον εαυτό του. Πολλές φορές, μέσα από μοναχικές στιγμές και συνθήκες αναδύονται ιδέες, αναπτύσσεται η δημιουργικότητα, και βρίσκει χώρο ο εαυτός να επανασυστηθεί στο παρόν μέσα από συμπεριφορές/ενέργειες όπως η ανάγνωση ή συγγραφή ενός βιβλίου, ο αναλογισμός σημαντικών σχέσεων ζωής, κάποια δημιουργική τέχνη κ.λπ.

Η μοναχικότητα μας δημιουργεί τον χώρο για να επαναπροσδιορίσουμε τον εαυτό μας συνειδητά ως προς το πού βρισκόμαστε τη δεδομένη χρονική στιγμή της ζωής μας, και μας κάνει να «σταματάμε» για λίγο τον χρόνο φέρνοντάς τον με το μέρος μας. Αποτελεί, λοιπόν, δημιουργική εξέλιξη του εαυτού μας.

Στον αντίποδα της μοναχικότητας βρίσκεται το αίσθημα αποξένωσης από τον εαυτό. Από την αρχή της ύπαρξής του, ένα βρέφος, για να ζήσει, βρίσκεται σε εξάρτηση από τον φροντιστή του. Το βρέφος αποκτά εικόνα του εαυτού του μέσα από τη σχέση του με τους σημαντικούς άλλους. Όταν, όμως, αυτοί οι σημαντικοί άλλοι δυσκολεύονται να είναι παρόντες με ικανοποιητικό τρόπο στις ανάγκες του βρέφους/παιδιού, τότε αυτό δημιουργεί μια ατελή εξατομίκευση στα μετέπειτα χρόνια ζωής του, η οποία συχνά εκφράζεται ως αποξένωση από τον ίδιο τον εαυτό.

Τι εννοούμε, όμως, όταν λέμε αποξένωση από τον εαυτό; Εννοούμε αποξένωση από τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας. Ένας εαυτός, για να συντηρηθεί, πόσω μάλλον για να αναπτυχθεί, χρειάζεται να φροντιστεί. Πώς γίνεται αυτό; Καθένας διαλέγει τον δικό του τρόπο να φροντίσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες του. Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να μείνουν με τα συναισθήματά τους γιατί τους τρομάζουν, τους νευριάζουν ή δεν εξυπηρετούν κάποια άλλη μεγαλύτερη συναισθηματική τους ανάγκη. Άλλοι άνθρωποι δυσκολεύονται ή αμελούν να ακούσουν τις ανάγκες τους γιατί δεν ξέρουν πώς να τις ικανοποιήσουν ή γιατί τους είναι πιο εύκολο να ικανοποιούν ανάγκες άλλων. Σε κάθε περίπτωση, οι καταπιεσμένες ανάγκες εγείρουν δυσάρεστα συναισθήματα και, αυτά με την σειρά τους, όταν δεν κατανοούνται,  οδηγούν σε μεγαλύτερη αποξένωση από τον εαυτό.

Για παράδειγμα, αν είμαι σε μια σχέση με έναν σύντροφο ο οποίος είναι άπιστος, και τον συγχωρώ χωρίς να ξέρω πραγματικά γιατί, τότε στερώ από τον εαυτό μου την ευκαιρία να λάβει αγάπη μέσα σε μια ισότιμη σχέση, γεγονός που με κάνει να δίνω στον άλλον τον έλεγχο της δικής μου ζωής, οπότε γίνομαι ακόμα πιο ευάλωτος/η στο να δεχτώ πάλι την ίδια συμπεριφορά. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αποξένωση του εαυτού είναι το αντίθετο του ενσυνείδητου εαυτού. Συχνά, η αποξένωση του εαυτού βιώνεται ως ένα αίσθημα κενού ή νευρικότητας στον χρόνο που το άτομο είναι μόνο του, ή ως αποφυγή της επαφής με τον εαυτό με επιδίωξη τις κοινωνικών συναναστροφών. Ο Φραντς Κάφκα έλεγε: «Είσαι ελεύθερος, γι’ αυτό είσαι χαμένος». Τον δρόμο προς την αυτεπίγνωση δεν θα τον κάνει κανείς για εσένα παρά μόνο εσύ. Δεν υπάρχουν υποκατάστατα εαυτού που να μπορούν να υποδυθούν εσένα γιατί είσαι μοναδικός, και αυτό από μόνο του φέρει μια μοναξιά.

Τέλος, θεωρώ ότι κάθε άνθρωπος που εξελίσσεται έρχεται αντιμέτωπος κάποια στιγμή στη ζωή του με την υπαρξιακή μοναξιά του. Ωστόσο, διάφορες αντικρουόμενες πανανθρώπινες ανάγκες συνυπάρχουν και διαπραγματεύονται τη θέση τους στη ζωή κάθε ανθρώπου. Για παράδειγμα, συχνά η ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου συγκρούεται με την ανάγκη του να είναι ελεύθερος. Είναι στην ευχέρεια του κάθε ανθρώπου να επιλέξει αν αυτό που βιώνει ονομάζεται μοναξιά, αποξένωση εαυτού ή μοναχικότητα, και τι πρόσημο δίνει στο καθένα από αυτά. Σίγουρα, όμως, ερωτήματα τέτοιου είδους δεν απασχολούν κάθε άνθρωπο, καθώς οι απαντήσεις σε αυτά προκύπτουν ως αποτέλεσμα εσωτερικής ζύμωσης. Η επιλογή ανθρώπων με ανάλογες ανησυχίες στον κοινωνικό μας περίγυρο μπορεί να ενθαρρύνει μια τέτοια διαδικασία.

Γράφει,

Καραγιάννη Αναστασία-Χαρά

Ψυχολόγος - προσωποκεντρική ψυχοθεραπεύτρια

Share this post