Πολλές φορές η δυνατότητα να υιοθετήσουμε έναν τρόπο διατροφής που θα ωφελήσει την υγεία μας μπορεί να μας φαίνεται δύσκολη και πολύπλοκη εάν έχουμε εκπαιδευτεί να τρώμε οτιδήποτε πρόχειρο και ανθυγιεινό. Τι είναι αυτό που μας εμποδίζει όμως; Και πώς αντιμετωπίζεται; Μπορούμε, τελικά, να αλλάξουμε τις συνήθειές μας;
Όλοι οι άνθρωποι αποτελούμαστε από τα ίδια υλικά. Όλοι θέλουμε να κάνουμε κάτι καλύτερο για τον εαυτό μας και να ζήσουμε καλύτερα. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί να ζουν με κάποιο τρόπο και άλλοι με κάποιο άλλο τρόπο. Αυτό δείχνει τη διαφορετικότητα και την έκταση που έχει ο εγκέφαλός μας να κάνει πράγματα.
Επειδή ο εγκέφαλος αποτελείται από τα ίδια υλικά σε κάθε άνθρωπο, ίσως να φαίνεται παράδοξη αυτή η διαφορετικότητα που υπάρχει μεταξύ μας και το πώς γίνεται άλλοι να πετυχαίνουν και να τους είναι εύκολο να κάνουν κάτι και άλλοι να βλέπουν το ίδιο πράγμα σαν κάτι το αδύνατο. Αφού όλοι έχουμε τον ίδιο εγκέφαλο σε επίπεδο συστατικών, γιατί να μην μπορώ καν να μάθω κάτι που για κάποιον άλλον είναι δεξιοτεχνία; Και στο θέμα που ασχολούμαστε, γιατί άλλοι το ’χουν εύκολο να περάσουν σε μια υγιεινή διατροφή και άλλοι αγχώνονται ακόμα και στη σκέψη να κάνουν κάτι τέτοιο; Τι διαφοροποιεί τους εγκεφάλους; Μήπως είναι θέμα κλίσης και ταλέντου; Ή μήπως ανώτερου I.Q. και εξυπνάδας;
Ο εγκέφαλος είναι ένα πολύπλοκο όργανο, το οποίο ακόμα ερευνάται. Αποτελείται από πολύ περισσότερα υλικά αποτύπωσης ακόμα κι από τον πιο εξελιγμένο υπολογιστή. Είναι φτιαγμένος να συλλαμβάνει εικόνες, να πλάθει ιδέες, να εξελίσσει και να παράγει. Έχει όμως μέσα του και αμυντικούς μηχανισμούς, που επηρεάζονται από την πορεία και την εκπαίδευση της ζωής του καθενός.
Όταν κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί, όπως, για παράδειγμα, να φάμε μια φέτα κέικ σοκολάτας ή να χορέψουμε όταν το νιώσουμε ή να προετοιμαστούμε για κάποιο ταξίδι, ο εγκέφαλός μας απελευθερώνει ορμόνες ευχαρίστησης, όπως η ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που βοηθά στον έλεγχο της ανταμοιβής και της ευχαρίστησης των κέντρων του εγκεφάλου και βοηθά στη ρύθμιση της κυκλοφορίας των συναισθηματικών αντιδράσεων.
Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι ο λόγος που η ντοπαμίνη απελευθερώνεται είναι επειδή το σώμα μας δημιουργεί μια λαχτάρα για κάτι όταν νιώσει ότι θα το στερηθεί ή θα το αρνηθεί. Και στην ουσία, η επιθυμία είναι συνήθως το αποτέλεσμα της λαχτάρας του σώματος για ντοπαμίνη. Θέλουμε δηλαδή να είμαστε χαρούμενοι. Δεν είναι φυσιολογικό να μην είμαστε. Και η στέρηση δεν μας κάνει χαρούμενους. Οπότε πάντα θα δημιουργείται η ανάγκη για χαρά και για έκκριση ντοπαμίνης. Αν δεν γίνεται αυτό για καιρό, δημιουργούνται πολλά ψυχολογικά προβλήματα, που πολλές φορές εξωτερικεύονται ως κακίες.
Πού είναι λοιπόν η διαφορά; Στην εκπαίδευση! Στο τι έχει αποθηκεύσει μέσα του ο εγκέφαλος. Συνηθίζω να λέω πάντα πως δεν γίνεται να γράψεις σε ένα C.D. κλασική μουσική και να θέλεις να παίξει ροκ μετά. Αφού κλασική έχει μέσα γραμμένη και είναι όλο γραμμένο με αυτή. Όσο και να θέλω, όσο και να το απειλήσω, όσο και να το βρίσω, αυτό μέσα του έχει γραμμένη κλασική μουσική και κλασική θα παίζει πάντοτε. Θα πρέπει να σβήσω από αυτό την κλασική μουσική ή να του προσθέσω ροκ μουσική για να μπορεί να παίξει αυτό που θέλω. Το ίδιο ακριβώς κάνει και το μυαλό μας. Ό,τι καταγράφει και πράττει για χρόνια, αυτό και θα πράττει πάντα. Για πάντα όμως; Γίνεται να ξεκολλήσουμε από τις συνήθειές μας και να κινηθούμε σε μια καλύτερη κατεύθυνση;
Θα πρέπει να γνωρίζουμε πρώτα όμως ότι το μυαλό μας δεν έχει όρια καταγραφών και επιδεξιοτήτων, όσο και να το έχουμε περιορίσει στη ζωή μας, και δεν είναι ούτε θέμα ταλέντου ούτε θέμα εξυπνάδας το να αναπτυχθούμε σε νέα εδάφη που δεν γνωρίζαμε πριν. Επομένως πώς θα μάθουμε να το στρέφουμε εκεί που θέλουμε; Και γιατί κάποιοι από εμάς μπορούν να προσαρμόζονται πιο εύκολα από τους άλλους; Αυτά είναι ερωτήματα που εμένα προσωπικά με συναρπάζουν.
Η έρευνα του εγκεφάλου είναι ένα από τα μεγάλα σύνορα στην κατανόηση της ανθρώπινης φυσιολογίας, καθώς επίσης και στην εξέταση του τι μας κάνει αυτό που είμαστε. Το τι γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο αλλάζει με εκπληκτικό ρυθμό και πολλά από αυτά που νομίζαμε ότι ξέραμε και είναι κατανοητά για τον εγκέφαλο αποδεικνύεται ότι είναι εσφαλμένες αντιλήψεις, που μπορεί να μην ισχύουν ή να είναι ελλιπείς. Έχουν γίνει πολλές νέες ανακαλύψεις σχετικά με την ικανότητα του εγκεφάλου να προσαρμόζεται και η πιο ενδιαφέρουσα αυτών των ανακαλύψεων είναι ότι κάθε φορά που μπορείτε να μάθετε ένα νέο γεγονός ή μια νέα δεξιότητα μπορείτε όντως να αλλάξετε το μυαλό σας. Είναι κάτι που ονομάζεται νευροπλαστικότητα και είναι το κλειδί της αλλαγής!
Έτσι λοιπόν, το μυαλό μας μπορεί να αλλάξει με τρεις πολύ βασικούς τρόπους για την υποστήριξη της μάθησης. Ο πρώτος είναι ο χημικός. Ο εγκέφαλος στην πραγματικότητα λειτουργεί με τη μεταφορά σημάτων χημικών ουσιών μεταξύ των κυττάρων του εγκεφάλου (με αυτό που λέμε «νευρώνες») και αυτό προκαλεί μια σειρά από δράσεις και αντιδράσεις. Οπότε, για να υποστηρίξει ο εγκέφαλος την εκμάθηση, μπορεί να αυξήσει το ποσό των συγκεντρώσεων αυτών των χημικών σηματοδοτήσεων που λαμβάνουν χώρα μεταξύ των νευρώνων. Επειδή όμως αυτό το είδος της αλλαγής μπορεί να συμβεί γρήγορα, ο εγκέφαλος το υποστηρίζει με μια βραχυπρόθεσμη μνήμη και επιτυγχάνεται μια μικρή βελτίωση κατά την εκτέλεση κάποιων κινητικών δεξιοτήτων, την ώρα δηλαδή που εκτελούνται αυτές οι κινήσεις, κάτι σαν τη RAM των υπολογιστών.
Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος μπορεί να αλλάξει για να υποστηρίξει τη μάθηση είναι η αλλαγή της δομής του. Έτσι, κατά τη διάρκεια της μάθησης μπορεί να αλλάξουν οι συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων. Εδώ τώρα η φυσική δομή του εγκεφάλου αλλάζει ολοκληρωτικά και αυτό παίρνει λίγο περισσότερο χρόνο. Αυτοί οι τύποι των αλλαγών σχετίζονται με τη μακροπρόθεσμη μνήμη και τη μακροπρόθεσμη βελτίωση των κινητικών δεξιοτήτων. Κάτι σαν τη ROM των υπολογιστών.
Αυτές λοιπόν οι διαδικασίες αλληλοεπιδρούν και επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα παράδειγμα για το πώς: Όλοι έχουμε προσπαθήσει να κατακτήσουμε μια νέα δεξιότητα. Ίσως να παίζετε πιάνο, ίσως να ξέρετε να δακτυλογραφείτε, ίσως να ξέρετε ταχυδακτυλουργικά κόλπα. Είχατε την εμπειρία τού να γίνεστε όλο και καλύτεροι μέσα σε μία μόνο μέρα της πρακτικής και σκεφτήκατε ότι το ’χετε και πως «αυτό ήταν, το ’μαθα». Και τότε, όταν θα επιστρέψετε την επόμενη μέρα να ξαναδοκιμάσετε, όλη αυτή η πρόοδος της προηγούμενης μέρας χάνεται. Τι συνέβη;
Σε σύντομο χρονικό διάστημα ο εγκέφαλός σας ήταν σε θέση να αυξήσει τη χημική σηματοδότηση μεταξύ των νευρώνων σας. Αλλά για κάποιο λόγο αυτές οι αλλαγές δεν προκάλεσαν τη δομική αλλαγή που είναι αναγκαία για την υποστήριξη της μακροπρόθεσμης μνήμης. Να θυμάστε ότι η μακροπρόθεσμη μνήμη θέλει χρόνο. Και αυτό που βλέπετε ότι καταφέρατε στη βραχυπρόθεσμη μνήμη δεν αντικατοπτρίζει τη μάθηση. Είναι αυτές οι φυσικές αλλαγές που πρόκειται να στηρίξουν τη μακροπρόθεσμη μνήμη και είναι η βάση της, αλλά και οι χημικές αλλαγές που υποστηρίζουν τη βραχυπρόθεσμη μνήμη.
Ο τρίτος και τελευταίος τρόπος με τον οποίο το μυαλό μας μπορεί να αλλάξει για να υποστηρίξει τη μάθηση είναι να μεταβάλλει τη λειτουργία του. Καθώς χρησιμοποιείτε μια περιοχή του εγκεφάλου σας για κάτι, αυτή γίνεται όλο και πιο ευερέθιστη και δεκτική να χρησιμοποιηθεί και πάλι. Και καθώς ο εγκέφαλός σας έχει διαθέσιμες πλέον αυτές τις περιοχές, που αυξάνουν τη διεγερσιμότητά τους, ο εγκέφαλος αλλάζει το πώς και το πότε ενεργοποιούνται. Με την εκμάθηση βλέπουμε ότι όλο το σύνολο των δικτύων της εγκεφαλικής δραστηριότητας μετατοπίζεται και αλλάζει.
Σας εξήγησα λοιπόν πόσο πολύ νευροπλαστικός είναι ο εγκέφαλός σας. Γιατί λοιπόν να μην μπορείτε να μάθετε με ευκολία κάτι που θα επιλέξετε; Γιατί τα παιδιά μας μερικές φορές αποτυγχάνουν στο σχολείο; Γιατί, καθώς γερνάμε, έχουμε την τάση να ξεχνάμε πράγματα; Και γιατί οι άνθρωποι δεν ανακάμπτουν πλήρως από μια βλάβη στον εγκέφαλο; Δηλαδή τι είναι αυτό που οριοθετεί αυτές τις καταστάσεις, αλλά και διευκολύνει τη νευροπλαστικότητα;
Ας δούμε λίγο τι έχουν δείξει οι μελέτες. Τι μπορεί να γίνει εν τέλει. Ένα πράγμα είναι απόλυτα καθαρό: Ο καλύτερος οδηγός της νευροπλαστικής αλλαγής στο μυαλό μας είναι η συμπεριφορά μας. Το πρόβλημα είναι ότι η δόση της πρακτικής που απαιτείται για να μάθουμε νέες και να ξεμάθουμε παλιές δεξιότητες είναι πολύ μεγάλη. Τίποτα όμως δεν είναι πιο αποτελεσματικό από την πρακτική εξάσκηση και την επιμονή σε κάτι για να μας βοηθήσει να μάθουμε και η κατώτατη γραμμή είναι ότι πρέπει να επιμείνουμε και να κάνουμε δουλειά.
Και η έρευνα έχει δείξει ότι όσο περισσότερο αυξημένη είναι η δυσκολία κατά τη διάρκεια της πρακτικής, τόσο περισσότερο οδηγεί στη μάθηση και τη μεγαλύτερη διαρθρωτική αλλαγή στον εγκέφαλο. Απλά, δεν υπάρχει ένα μοντέλο που να ταιριάζει σε όλους για να προσεγγίσουν τη μάθηση και δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη για όλους συνταγή για τη μάθηση. Για κάποιους από εμάς μπορεί να πάρει περισσότερο και για άλλους μπορεί να πάρει πολύ λιγότερο χρόνο.
Όμως αυτή η συνειδητοποίηση ανάγκασε τους επιστήμονες να εξετάσουν κάτι που καλείται «εξατομικευμένη ιατρική». Έτσι, η ιδέα είναι ότι, για να βελτιστοποιήσουμε τα αποτελέσματα σε κάθε άτομο, χρειαζόμαστε κυρίως τη δική του παρέμβαση. Κανείς δηλαδή δεν θα το κάνει αντί για μας. Συμπεριφορές που σας απασχολούν στην καθημερινή σας ζωή είναι σημαντικές. Κάθε μία από αυτές αλλάζει το μυαλό σας. Και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η εξατομικευμένη μάθηση.
Τι είναι λοιπόν το ιδανικό για να αποκτήσουμε μια νέα συνήθεια; Ο απλός δρόμος είναι και ο πιο αποτελεσματικός. Δηλαδή μελετήστε πώς μπορείτε να εκπαιδευτείτε και να μάθετε καλύτερα. Επαναλάβετε αυτές τις συμπεριφορές που είναι υγιείς για τον εγκέφαλό σας και διακόψτε αυτές τις συμπεριφορές και τις συνήθειες που δεν είναι. Πώς; Εξασκηθείτε. Η μάθηση είναι για να κάνετε τη δουλειά που απαιτεί το μυαλό σας.
Ελπίζω πως κατανοήσατε σήμερα πόσο υπέροχο είναι το μυαλό σας. Εσείς και το εύπλαστο μυαλό σας συνεχώς διαμορφώνεστε από τον κόσμο και το περιβάλλον γύρω σας. Κατανοήστε πως ό,τι κάνετε, ό,τι θα συναντήσετε και όλα όσα βιώνετε αλλάζουν και θα αλλάζουν συνεχώς τον εγκέφαλό σας. Και αυτό μπορεί να είναι για το καλύτερο, αλλά μπορεί επίσης να είναι και για το χειρότερο. Σε σας εναπόκειται.
Οπότε βγείτε έξω σήμερα και οικοδομήστε τον εγκέφαλο που θέλετε. Το ίδιο μπορείτε να κάνετε για να δημιουργήσετε νέες συνήθειες στον τρόπο ζωής σας σε σχέση με την υγιεινή διατροφή. Και, πιστέψτε με, ως διατροφολόγος έχω δει και προσωπικά και σε πάρα πολλούς ανθρώπους που όντως επέμειναν εντελώς ριζικές αλλαγές σε αυτό τον τομέα, σε σημείο να μη θέλουν καν να επιστρέψουν στον παλιό τρόπο ζωής τους.
Ιωακείμ Καραμανέας,
Diploma in Health Studies, certification in Human Health, certification in Diet & Nutrition/Healthy Living, certification in Physical Education/Fitness Training Principles & Methods, specialization in Work-out & Training Apps, συγγραφέας 9 βιβλίων διατροφολογίας και προπονητικής
Share this post
