Τους λένε Τζουμέικερς, κατοικοεδρεύουν στο απομακρυσμένο χωριό Καλέντζι στα βόρεια Τζουμέρκα, έχουν δημιουργήσει τη δική τους κοινότητα και κατασκευάζουν στο ανοιχτό εργαστήριό τους εργαλεία ανοιχτών τεχνολογιών για την αγροτική παραγωγή μικρής κλίμακας, όντας οι ίδιοι αγρότες, κτηνοτρόφοι, μελισσοκόμοι. Πιστεύουν στον διαμοιρασμό της γνώσης και το μότο που τους ταιριάζει γάντι είναι «Σχεδιάζουμε παγκόσμια και κατασκευάζουμε τοπικά».
Οι Τζουμέικερς είναι πεπεισμένοι πως «έχει φτάσει η στιγμή να ανοίξουμε τον δρόμο προς την τεχνολογική μας αυτάρκεια» και, όπως εξηγεί ο υπεύθυνος δράσεων του εργαστηρίου Αλέκος Πανταζής, «η έξυπνη γεωργία –η οποία υπόσχεται θαύματα– αν βασιστεί στις ανοιχτές τεχνολογίες, ενδέχεται να καταφέρει να πραγματοποιήσει μέρος των υποσχέσεων».
Ποιοι είναι οι Τζουμέικερς και για ποιο λόγο επιλέξατε αυτό το όνομα;
Οι Τζουμέικερς είναι μια κοινότητα που ασχολείται με την κατασκευή εργαλείων ανοιχτών τεχνολογιών για τον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα. Με τον όρο «ανοιχτές τεχνολογίες» εννοούμε εργαλεία τα σχέδια των οποίων είναι ελεύθερα προσβάσιμα σε όλους. Το εργαστήριό τους βρίσκεται στο χωριό Καλέντζι στην περιοχή των βόρειων Τζουμέρκων. Το όνομά τους αποτελεί ένα κράμα από τη λέξη «Τζουμέρκα» και την αγγλική λέξη «maker», που σημαίνει κατασκευαστής.
Από πότε υπάρχετε ως ομάδα και ποιοι λόγοι σας ώθησαν να τη δημιουργήσετε;
Η ομάδα υπάρχει από το 2018. Το εγχείρημα ξεκίνησε από την ερευνητική κολεκτίβα P2P Lab, η οποία ασχολείται με την πολιτική οικονομία των ανοιχτών τεχνολογιών και των κοινών. Η μελέτη επιτυχημένων εγχειρημάτων ψηφιακών κοινών, όπως, για παράδειγμα, της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας Βικιπαίδεια (Wikipedia), καθώς και το φαινόμενο διαμοιρασμού της γνώσης για την κατασκευή εργαλείων από διάφορες ομάδες ανά τον πλανήτη, οδήγησαν στη σκέψη τι θα γίνει αν συνδυάσουμε τον ελεύθερο διαμοιρασμό της γνώσης μέσω του διαδικτύου με την τοπική κατασκευή. Τι θα γίνει δηλαδή αν σχεδιάζουμε παγκόσμια και κατασκευάζουμε τοπικά. Θέλοντας να μελετήσουμε μια τέτοια κοινότητα, αποφασίσαμε να βρούμε τους πόρους για να δημιουργήσουμε μία και μάλιστα σε μία από τις πιο δυσπρόσιτες περιοχές της Ελλάδας.
Είστε άτυπη ομάδα ή έχετε νομική υπόσταση ως σωματείο, εταιρία κ.λπ.;
Αυτή τη στιγμή η ομάδα νομικά αποτελεί μέρος της P2P Lab (ΑΜΚΕ) ως εταίρος του ευρωπαϊκού προγράμματος «Phygital» (Interreg Balkan Med). Μετά το τέλος του προγράμματος θα θέλαμε να αποκτήσει τη δική της νομική μορφή.
Από πόσα μέλη αποτελείται ο πυρήνας της ομάδας σας;
Από περίπου 15 μέλη.
Πού είναι η έδρα σας και ποιοι μπορούν να απευθυνθούν σε εσάς;
Η έδρα μας είναι στο εργαστήριο των Τζουμέικερς, στο χωριό Καλέντζι Κατσανοχωρίων. Οποιοσδήποτε θέλει μπορεί να απευθυνθεί σε εμάς. Μπορείτε να βρείτε στοιχεία επικοινωνίας στην ιστοσελίδα της ομάδας (www.tzoumakers.gr), καθώς επίσης στο Facebook group (Tzoumakers).
Τι είδους εργαλεία δημιουργείτε;
Δημιουργούμε εργαλεία για αγροτικές, κτηνοτροφικές και μελισσοκομικές εργασίες, καθώς επίσης και για τη μεταποίηση τέτοιων προϊόντων. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών των εργαλείων είναι ότι α. έχουν σχεδιαστεί από την κοινότητα των Τζουμέικερς ή παρόμοιες κοινότητες ανά τον κόσμο, δηλαδή από αγρότες, κτηνοτρόφους, μελισσοκόμους και γενικότερα ανθρώπους που τους αρέσει να κατασκευάζουν και να επισκευάζουν εργαλεία, και β. έχουν κατασκευαστεί από την ίδια την κοινότητα που τα χρησιμοποιεί.
Πόσο χρήσιμη είναι η κατασκευή εργαλείων από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους για την αγροτική παραγωγή μικρής κλίμακας;
Τα εργαλεία που κατασκευάζονται από τους ίδιους τους χρήστες τους έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα:
α. Οι παραγωγοί γνωρίζουν καλύτερα τα προβλήματα που έχουν και τον τρόπο με τον οποίο θέλουν να τα λύσουν. Παρ’ όλα αυτά συνήθως αναγκάζονται να προσαρμόζουν τις τεχνικές καλλιέργειας στα εργαλεία και όχι το αντίστροφο, να αγοράζουν εργαλεία φτιαγμένα για πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις από αυτές που έχουν ή, ακόμα, να μη βρίσκουν εργαλεία για τις εργασίες που θέλουν να κάνουν. Επομένως, όταν οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι καταφέρνουν να φτιάξουν τα εργαλεία που χρειάζονται, τότε πιθανότατα αυτά τους εξυπηρετούν με τον καλύτερο τρόπο.
β. Μια κοινότητα σχεδιάζει και φτιάχνει ένα εργαλείο με τρόπο που να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή αντοχή, επομένως δεν συναντάμε το χαρακτηριστικό της λεγόμενης «σχεδιασμένης βραχυβιότητας», που απαντάται συχνά στη βιομηχανία, δηλαδή αυτό που στην καθημερινή γλώσσα λέμε ότι είναι φτιαγμένο για να χαλάσει έπειτα από κάποιο χρόνο λειτουργίας.
γ. Μια κοινότητα φτιάχνει ένα εργαλείο με τρόπο που αυτό να είναι εύκολα επισκευάσιμο, αντίθετα με πολλά εργαλεία του εμπορίου.
δ. Ένα εργαλείο με ελεύθερα προσβάσιμα τα σχέδια κατασκευής του δίνει τη δυνατότητα σε αυτούς που θα το κατασκευάσουν να χρησιμοποιήσουν τοπικά υλικά, όπως ξύλο ή σκραπ μέταλλα (δηλαδή μέταλλα από «παλιοσίδερα»), καθώς επίσης να ανακυκλώσουν και να επαναχρησιμοποιήσουν υλικά. Έτσι, πλησιάζουμε την ουσία της κυκλικής οικονομίας.
ε. Τέλος, όταν οι χρήστες ενθαρρύνονται να κατασκευάσουν οι ίδιοι ένα εργαλείο, η αποξένωσή τους από τις τεχνολογίες μειώνεται, μπορούν εύκολα να το επισκευάσουν, καθώς επίσης να φτιάξουν ένα αντίγραφό του.
Τι είναι ακριβώς το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Phygital», κατά πόσο δυσκολευτήκατε να ενταχθείτε σ’ αυτό και τι είδους βοήθεια σας πρόσφερε;
Είναι ένα πρόγραμμα διακρατικής συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ονομάζεται Interreg Balkan Med, το οποίο αφορά τις βαλκανικές χώρες. Δυσκολευτήκαμε να εκκινήσουμε κάποιο πρόγραμμα, καθώς προσπαθούμε να βρούμε χρηματοδότηση για την ιδέα μας εδώ και πέντε χρόνια. Η βασική βοήθεια που μας πρόσφερε είναι η χρηματοδότηση για την αγορά του εξοπλισμού για το εργαστήριο κατασκευών.
Αναπαράγετε υπάρχοντα εργαλεία ή δημιουργείτε και καινούργια;
Στην ουσία και τα δύο. Συχνά παίρνουμε ιδέες από εργαλεία που έχουν κατασκευάσει δυο τρεις παρόμοιες με εμάς κοινότητες ανά τον κόσμο για να συνθέσουμε μια λύση η οποία απαντά καλύτερα στις τοπικές ανάγκες μας.
Λέτε ότι «έχει φτάσει η στιγμή για να ανοίξουμε τον δρόμο προς την τεχνολογική μας αυτάρκεια». Κατά πόσο είναι εφικτό και με ποιο τρόπο μια τέτοια εξέλιξη νομίζετε πως θα διαφοροποιήσει την αγροτική παραγωγή;
Πάντα οι νέοι τρόποι παραγωγής στην αρχή της εξέλιξής τους φαίνονται αδύνατοι, «τρελοί». Το κατά πόσο μια παραγωγή βασισμένη στα κοινά είναι εφικτή θα το απαντήσει ο χρόνος. Οι άνθρωποι μπορεί να θελήσουν και να διεκδικήσουν τη χρήση των νέων μέσων παραγωγής, όπως το ίντερνετ και οι δυνατότητες που τους δίνει για οριζόντια συνεργασία, για να οργανώσουν μια παραγωγή η οποία δεν θα έχει ως μόνο κίνητρό της το κέρδος –αλλιώς, γιατί δημιούργησαν περιεχόμενο οι εκατομμύρια άνθρωποι που συνεισέφεραν άρθρα στη Wikipedia;– ούτε θα αντιμετωπίζει τη γνώση ως επτασφράγιστο μυστικό χρησιμοποιώντας πατέντες, αλλά, αντίθετα, θα τη διαθέτει ελεύθερα ή και με όρους ως δικαίωμα όλης της ανθρωπότητας.
Ωστόσο ένας τέτοιος τρόπος παραγωγής είναι ήδη εφικτός: για παράδειγμα, η L’Atelier Paysan, μια κολεκτίβα εργασίας στη Νότια Γαλλία, η οποία εδώ και οκτώ χρόνια εργάζεται με βάση αυτό ακριβώς το μοντέλο, αριθμώντας 15 εργαζόμενους. Επίσης, σε εμβρυακή μορφή είναι εφικτός και για τους Τζουμέικερς, μια και έχουν ήδη κατασκευαστεί δώδεκα εργαλεία, κάποια από τα οποία αυτή τη στιγμή χρησιμοποιούνται από επαγγελματίες παραγωγούς.
Ο τρόπος για να προχωρήσει περαιτέρω μια τέτοια εξέλιξη είναι, κατά τη γνώμη μας, η δημιουργία παρόμοιων χώρων σε επίπεδο δήμων και παράλληλα η θεσμική και νομική κατοχύρωση αδειών ανοιχτού υλισμικού, δηλαδή ανοιχτών αδειών ευρεσιτεχνίας οι οποίες θα διαμοιράζουν ελεύθερα τη γνώση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη συνέχεια της ανοικτότητας, καθώς και κάποια δικαιώματα των δημιουργών.
Μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να διαφοροποιήσει με ενδιαφέροντα τρόπο την αγροτική παραγωγή: Αρχικά θα δώσει περισσότερο κατάλληλα εργαλεία στους παραγωγούς, επομένως θα κάνει την εργασία τους λιγότερο δύσκολη. Ιδέες που μπορεί για χρόνια να ήταν «κρυμμένες σε συρτάρια ευρεσιτεχνιών» θα μπορέσουν να ξαναζωντανέψουν, αλλά και νέες ιδέες να αναδυθούν, βασισμένες στη συνεργασία εκατοντάδων ανθρώπων, κάτι που εμπεριέχει μια εξαιρετική, εν πολλοίς άγνωστη ακόμη, δυναμική.
Οι βιοκαλλιεργητές μικρής κλίμακας δεν έχουν τα κατάλληλα εργαλεία επειδή φαντάζουν μια επένδυση ασύμφορη για τις μεγάλες εταιρίες κατασκευής αγροτικών εργαλείων. Αυτοί λοιπόν οι μικρής κλίμακας παραγωγοί θα μπορέσουν να εξελίξουν την παραγωγή τους. Οι μεγάλοι παραγωγοί που, για παράδειγμα, στην Αμερική έχουν αρχίσει να μην έχουν λόγο για το τι να κάνουν τα ίδια τα εργαλεία που έχουν αγοράσει, όπως για τα υπερσύγχρονα τρακτέρ John Deere, θα αποκτήσουν πάλι τον έλεγχο.
Τέλος, η έξυπνη γεωργία –η οποία υπόσχεται θαύματα–, αν βασιστεί στις ανοιχτές τεχνολογίες, ενδέχεται να καταφέρει να πραγματοποιήσει μέρος των υποσχέσεων. Διαφορετικά, τεχνολογίες άγνωστες στους αγρότες θα δημιουργήσουν μια εξάρτηση επιπλέον από την ήδη υπάρχουσα από τους γεωπόνους, μια εξάρτηση από τις εταιρίες εγκατάστασης και διαχείρισης των αισθητήρων, τα δεδομένα των οποίων φυσικά δεν θα ανήκουν στους ίδιους τους αγρότες και κατ’ επέκταση ούτε οι αισθητήρες που πλήρωσαν για να εγκαταστήσουν στα χωράφια τους.
Κυβέλη Χατζηζήση
Δημοσιογράφος, stentoras.gr
Share this post
