Για κάθε έργο τέχνης μπορεί κανείς να πει πολλά και να γράψει ακόμα περισσότερα. Επίσης μπορεί, εφόσον το ίδιο το έργο το «επιτρέπει», απλώς να το θαυμάσει. Σιωπηλά. Με πληρότητα που δεν χρειάζεται τις λέξεις. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να συμβεί και με μια χειροποίητη καλλιτεχνική βιβλιοδεσία, θαυμαστό ένδυμα ενός προσεκτικά επιλεγμένου επίσης θαυμαστού προφανώς βιβλίου. Όπως, για παράδειγμα, «Τα ποιήματα» του Σουηδού λογοτέχνη Τούμας Τράνστρεμερ και το δέσιμο διά χειρός Θάλειας Μιχελάκη, που προκαλεί επιφωνήματα θαυμασμού.
Η Θάλεια Μιχελάκη είναι βιβλιοδέτρια χειροποίητης επιλογής και καλλιτεχνικής διάστασης. Είναι, ακόμα, πρόεδρος της ARA Ελλάδας, του σωματείου Φίλων της Βιβλιοδετικής Τέχνης, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Βασιλικής Δούση στην Αθήνα το έτος 1996 ως τμήμα της διεθνούς ARA (Amis de la Reliure d' Art). Ένα σωματείο που από το 1997 έχει οργανώσει εκθέσεις βιβλιοδεσίας στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Άνδρο, τη Χίο, ενώ το 2002 οργάνωσε το 7ο Φόρουμ της διεθνούς ARA στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων με τη συμμετοχή 160 εκθετών από 19 χώρες και σειρά διαλέξεων από διακεκριμένους καλλιτέχνες-βιβλιοδέτες, προσφάτως δε οργάνωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας με τίτλο «Beyond the Text» και τη συμμετοχή επαγγελματιών και ερασιτεχνών βιβλιοδετών.
Η Θάλεια Μιχελάκη και ο γραμματέας της ARA Ελλάδας Κώστας Μπουντούρης μας μιλούν για τη χειροποίητη καλλιτεχνική βιβλιοδεσία, μια τέχνη εξαίσια, αλλά –αδίκως– υποτιμημένη στην Ελλάδα.
Τι αποκαλούμε χειροποίητη καλλιτεχνική βιβλιοδεσία;
Κώστας Μπουντούρης: Συνήθως ταυτίζουμε την καλλιτεχνική βιβλιοδεσία με τα δερματόδετα βιβλία και τη χρυσοποίκιλτη ράχη. Ωστόσο δεν είναι μόνο αυτό. Η καλλιτεχνική χειροποίητη βιβλιοδεσία είναι μια εικαστική δημιουργία άρτια τεχνικά, λειτουργική, όμορφη αισθητικά και ταυτόχρονα αποτυπώνει την έμπνευση του βιβλιοδέτη, προερχόμενη προφανώς από το περιεχόμενο του βιβλίου. Ο καλλιτέχνης-βιβλιοδέτης δεν είναι απλώς ένας καλός τεχνίτης. Με τη βιβλιοδεσία του εκφράζει την έμπνευσή του, με την προσωπική εικαστική ματιά του αναδεικνύει το περιεχόμενο του βιβλίου.
Ο βιβλιοδέτης έχει ρόλο αντίστοιχο του επιμελητή του βιβλίου;
Κ.Μπ.: Όχι. Ο επιμελητής παρεμβαίνει στο βιβλίο. Ο βιβλιοδέτης εμπνέεται για να αποδώσει με καλλιτεχνικό παραστατικό τρόπο το περιεχόμενό του στο εξώφυλλο.
Θάλεια Μιχελάκη: Η καλλιτεχνική βιβλιοδεσία είναι όπως ένας πίνακας ζωγραφικής, ένα γλυπτό, ένα έργο τέχνης.
Πώς εμπνέεστε ένα καλλιτεχνικό δέσιμο βιβλίου;
Κ.Μπ.: Υπάρχουν διάφορες αφορμές. Διάφορες προσεγγίσεις. Μπορεί ένας ιδιώτης να κάνει προτάσεις για το καλλιτεχνικό δέσιμο ενός βιβλίου που έχει επιλέξει. Μπορεί να εμπιστευτεί τον βιβλιοδέτη να δημιουργήσει το εξώφυλλο όπως το εμπνευστεί.
Υπάρχει συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους;
Κ.Μπ.: Όχι, δεν υπάρχει. Άλλωστε πρόκειται συνήθως για μοναδικά αντίτυπα που το κόστος τους συχνά είναι τετραψήφιος αριθμός.
Ποιοι επιλέγουν ένα τόσο ιδιαίτερο δέσιμο;
Κ.Μπ.: Φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών, εικαστικοί καλλιτέχνες, μορφωτικά ιδρύματα.
Θ.Μ.: Η αλήθεια είναι πως δεν είναι πολλοί εκείνοι που ζητούν καλλιτεχνική χειροποίητη βιβλιοδεσία. Γι’ αυτό και ένα καλλιτεχνικό βιβλιοδετείο κάνει όλο τον κύκλο εργασιών ενός τυπικού βιβλιοδετείου. Η χειροποίητη βιβλιοδεσία δεν εντάσσεται στην κουλτούρα του Έλληνα, σε αντίθεση με την Ευρώπη.
Ιστορικά στον ευρωπαϊκό χώρο άνθρωποι που διέθεταν τα χρήματα για λόγους αισθητικής αλλά και προβολής της εξουσίας τους ήθελαν να έχουν στην κατοχή τους τέτοια βιβλία. Οι συνθήκες στην Ευρώπη μπορεί να διαφοροποιήθηκαν, όμως η κουλτούρα της καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας παρέμεινε, κι έτσι ο σύγχρονος Ευρωπαίος διαθέτει χρήματα για ένα τέτοιο δέσιμο, ξέρει να αναγνωρίζει την καλλιτεχνική αλλά και την τεχνική αξία του.
Οι Βυζαντινοί είχαν επίσης παράδοση στην καλλιτεχνική βιβλιοδεσία, αλλά μόνο με την έννοια του δερματόδετου δεσίματος, με την έννοια της καλύτερης διατήρησης του βιβλίου, όχι της αισθητικής και της καλλιτεχνικής αναζήτησης.
Στην Ελλάδα ουδέποτε υπήρξε τέτοια παράδοση. Οπότε κατ’ επέκταση ως προς τη ζήτηση αυτή είναι μια δυσκολία που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος Έλληνας βιβλιοδέτης. Ωστόσο υπάρχουν πελάτες.
Πόσοι βιβλιοδέτες του είδους υπάρχουν στην Ελλάδα;
Κ.Μπ.: Πλέον είναι διψήφιος ο αριθμός. Είναι άνθρωποι που προέρχονται από το Εργαστήρι Βιβλιοδεσίας του ΕΟΜΜΕΧ, που λειτουργούσε τη δεκαετία του 1990. Είναι όσοι θέλησαν να διατηρήσουν τη γνώση τους, να παραμείνουν στη δουλειά.
Θ.Μ.: Σε σχέση με το παρελθόν σαφώς υπάρχουν λιγότεροι επαγγελματίες. Ωστόσο, εάν κρίνω από τις εντυπώσεις και το ενδιαφέρον των επισκεπτών στις εκθέσεις μας, εάν κρίνω από την ανταπόκριση που είχε η σχολή του ΕΟΜΜΕΧ, νομίζω ότι μπορεί να υπάρχει μέλλον γι’ αυτό το επάγγελμα. Ασφαλώς χρειάζεται κατάρτιση. Αν δεν υπάρξει εκπαίδευση, θα φθίνει όλο και περσότερο. Αλληλένδετα είναι αυτά. Εμείς ως ARA Ελλάδας οργανώνουμε εκθέσεις, ενημερώνουμε για την τέχνη και την τεχνική μας και μέσα στα σχέδια του σωματείου μας είναι να συμβάλλουμε στη δημιουργία αναγνωρισμένης σχολής για τη χειροποίητη καλλιτεχνική βιβλιοδεσία.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτή την τέχνη;
Κ.Μπ.: Το ένιωσα ως προσωπική ανάγκη να ασχοληθώ με το βιβλίο αρχικά μέσα από την αγάπη μου για την πρώτη ύλη, το χαρτί, και τη διάθεσή μου να καταπιαστώ με όλη τη διαδικασία του πάγκου εργασίας κατασκευής ενός βιβλίου.
Θ.Μ.: Παρακολούθησα ένα ΙΕΚ Συντήρησης Βιβλιακού Αρχειακού Υλικού κι από εκεί μου δημιουργήθηκε η διάθεση να ασχοληθώ με κάτι ακόμα πιο δημιουργικό, τη χειροποίητη καλλιτεχνική βιβλιοδεσία, με έναν κόσμο που προσωπικά θεωρώ μαγικό.
Μπορείτε να μου περιγράψετε το δέσιμο ενός βιβλίου που κάνατε και αγαπάτε ιδιαίτερα;
Θ.Μ.: Είναι μια συλλογή ποιημάτων του Τούμας Τράνστρεμερ. Σε ένα ποίημά του έλεγε για κάποιο άνθρωπο που καθόταν κάτω από ένα δέντρο και κοιτούσε τα κλαδιά και τις φυλλωσιές να κουνιούνται. Η εικόνα άνοιξε στη σκέψη μου τη χρωματική παλέτα της βιβλιοδεσίας και με ενέπνευσε να δημιουργήσω το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο του βιβλίου σαν ανάγλυφο δέντρο με κλαδιά και φυλλωσιές.
Για ποιο λόγο ένας ιδιώτης να διαθέσει ένα σεβαστό χρηματικό ποσό για να δέσει ένα βιβλίο του; Σε τι μπορεί να του χρειάζεται;
Θ.Μ.: Σε τι χρειάζεται ένας πίνακας ζωγραφικής σε ένα σπίτι;
Κυβέλη Χατζηζήση
Δημοσιογράφος, stentoras.gr
Share this post
