Εθελοντής είναι αυτός που με τη θέλησή του παρέχει υπηρεσίες, κάποτε και αγαθά, προς όφελος της κοινότητας που ανήκει ή ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, χωρίς να λαμβάνει αμοιβή ή άλλα υλικά ανταλλάγματα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει ευκαιριακά ή με διάρκεια, ατομικά ή συλλογικά, οργανωμένα ή αυθόρμητα, οργανικά ή άτυπα. Όπως όλα τα κοινωνικά φαινόμενα και ο εθελοντισμός έχει τεχνητά διασταλεί για να χωρέσει περιπτώσεις και ανάγκες που παρουσιάζουν οριακή σχετικότητα, κάποτε για να προσεταιριστούν την αλτρουιστική του φύση ή τους πόρους του και άλλοτε απλώς για να ταξινομήσουν άλλες ομοειδείς δραστηριότητες.
Ο εθελοντισμός έχει από τη φύση του κίνητρα ανιδιοτελή, που συχνά παραβιάζονται για λόγους συμφέροντος, στρατολόγησης ή διεύρυνσης δραστηριοτήτων. Η ανάγκη παρακίνησης ατόμων για συμμετοχή σε εθελοντικές οργανώσεις και δράσεις, συχνά εφευρίσκει παροχές και δικαιώματα που αλλοιώνουν τη σχέση των ανθρώπων με την αρχή του αλτρουισμού. Είναι άλλο να καθαρίσεις και να ασβεστώσεις την πλατεία του χωριού σου για να επιτρέψεις στα μέλη της κοινότητας ευχάριστες συναθροίσεις κι άλλο για να σε προσλάβουν στο τοπικό καφενείο που θα ωφεληθεί από την κίνηση. Το δεύτερο είναι και έξυπνο και ηθικό, αλλά δεν είναι εθελοντισμός.
Τα οργανικά οφέλη, που μπορεί να αποκομίσει ο εθελοντής από τη δράση του, περιορίζονται σε ατομική ενεργοποίηση, ηθική ικανοποίηση, απόκτηση εμπειριών, βελτίωση δεξιοτήτων, διεύρυνση κοινωνικού δικτύου, κοινωνική αναγνώριση, αυτοπραγμάτωση. Όποιος τα βλέπει πραγματικά περιορισμένα, ίσως δεν γεννήθηκε για αυτό. Μια πονηρή διαστολή των παραπάνω μπορεί να εξελίσσεται σε διεκδίκηση δόξας και ηθικών αμοιβών, δράση για εγγραφή στο βιογραφικό σημείωμα, έναρξη ή ενίσχυση πολιτικής καριέρας, εμπορική αξιοποίηση γνωριμιών, ανταλλακτική προσέγγιση, εξασφάλιση εισοδήματος ή αγαθών. Όποιος στελεχώνει ή στρατολογείται με αυτά τα κίνητρα δεν βλέπει στην καρδιά του εθελοντισμού αλλά σε προσωπικό βόλεμα.
Σύμφωνα με τα παραπάνω θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο εθελοντισμός αφορά μόνο σε όσους έχουν τα προβλήματα διαβίωσης λυμένα. Με την έννοια της διάκρισης των δραστηριοτήτων προσπορισμού από τις εθελοντικές, αυτό είναι σωστό. Χωρίς να σημαίνει ότι χρειάζεται να είμαι εισοδηματίας κληρονόμος ή ατύπως χορηγούμενος από συγγενείς. Ιδανικά, εξασφαλίζω με τις δυνάμεις μου τη συντήρηση του βίου μου και στον ελεύθερο χρόνο μου δραστηριοποιούμαι εθελοντικά, όπως θα έκανα με μια οποιαδήποτε ερασιτεχνική ασχολία για την οποία δεν θα ανέπτυσσα τοξικές προσδοκίες ανταμοιβής. Χωρίς δηλαδή να περιμένω κάποιος να με ταΐσει, να με χαρτζιλικώσει, να μου κάνει τα εισιτήρια, να μου βάλει βενζίνη ή να με φιλοξενήσει.
Κάποτε ένα προσωπικό όραμα μετουσιώνεται σε εθελοντική οργάνωση, χωρίς να είναι απαραίτητο για την τοπική κοινότητα ή το κοινωνικό σύνολο. Μπορεί η κοινότητα να καλοδέχεται τα αποτελέσματα αλλά να μη θέλει ή να μην μπορεί να χορηγήσει τους απαραίτητους πόρους. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι εθελοντές μετασχηματίζονται σε οργανικούς επαίτες, δημιουργώντας στρέβλωση στις σχέσεις τους με τους ωφελούμενους. Υπάρχει, επίσης, η πιθανότητα, για κάποιες δραστηριότητες, όπως ο καθαρισμός ακτών, να ωφελούν μεν το κοινωνικό σύνολο ή το περιβάλλον, να υπηρετούν όμως και γειτονικές εμπορικές εκμεταλλεύσεις που κάποτε απέχουν πλήρως από την ενίσχυση της προσπάθειας.
Άλλοτε η εθελοντική δράση καπελώνεται από χορηγούς με εμπορικά ή άλλα κερδοσκοπικά συμφέροντα. Οργανωμένη προσέγγιση αυτού του είδους μπορεί να συμβαίνει και μέσα από εταιρικά προγράμματα κοινωνικής υπευθυνότητας. Παραλλαγή της περίπτωσης μπορεί να είναι οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις που γεννιούνται για να αξιοποιήσουν ευρωπαϊκούς ή εθνικούς πόρους και πεθαίνουν μόλις αδειάσουν τα ταμεία των προγραμμάτων ενίσχυσης. Συνήθως, στις περιπτώσεις αυτές, υπάρχουν μια ή περισσότερες τσέπες ή λογαριασμοί παχυλής μισθοδοσίας, στο τέλος του διαδρόμου. Γενικά, είναι μάλλον άκομψο να εργάζονται πλάι πλάι εθελοντές και μισθοδοτούμενοι ή εργολάβοι.
Τώρα που κατάλαβες το πλαίσιο είσαι έτοιμος για το εθελοντικό σου ξεκίνημα. Δώσε βάση στα κίνητρά σου. Βρες πού πραγματικά σε χρειάζονται. Αξιολόγησε την εθελοντική ομάδα –αν υπάρχει– για ηθική ακεραιότητα και αποτελεσματικότητα σε σχέση με τις ανάγκες που υπηρετεί. Απόφυγε κακοτοπιές και γλίστρες. Ξέχνα τα σάντουιτς και τα χαρτζιλίκια, τις πλακέτες και τα διπλώματα και τις διαβάσεις από τηλεοπτικά παράθυρα. Ψάξε μόνο για χαμόγελα και λαμπερά βλέμματα, χωρίς να σε νοιάζει ποιο είναι το όνομά τους.
Πάνω από όλα, απεξαρτήσου από τον ήχο του «ευχαριστώ».
Δημήτρης Φυντάνης
Share this post
