Με την έννοια της υπεροχής όλα πηγαίνουν καλά. Ακόμα καλύτερα της υπεροχής σε γενναιότητα, μεγαλοψυχία, ανδρεία, ηθική, χρησιμότητα, επιδόσεις, ομορφιά. Ίσως να σκαλώνουμε λίγο στην υπεροχή σε κοινωνική θέση και καταγωγή. Όχι γιατί θα θέλαμε έναν κόσμο επίπεδο και ομογενοποιημένο. Όχι γιατί φανταζόμαστε έναν κόσμο αταξικό και γυμνό από προκλήσεις. Μόνο γιατί θέλουμε να προβληματιστούμε λίγο πιο πέρα από τη σχολική αριστεία και την αναμφισβήτητη συμμετοχή της στη διαμόρφωση των αυριανών πολιτών.
Η δυναμική της σχολικής αριστείας, αν δεν ήταν περιορισμένη και περιοριστική, όπως το φέρον σύστημα, θα μπορούσε να ενισχύει τη σύνδεση των ικανοτήτων με την κατάκτηση κάποιου προορισμού. Αν το αρχικό ερώτημα ήταν ποιες ικανότητες έχεις ώστε να σε βοηθήσω να αναπτυχθείς στην κατεύθυνση που επιθυμείς με βάση το γονιδιακό υλικό σου, η απάντηση ίσως έφερνε ευκαιρίες για όλους όσοι διέθεταν το απαιτούμενο ενδιαφέρον.
Όμως η σχολική αριστεία αναγνωρίζει μόνο όσους έχουν ικανότητες συμμετοχής στους μηχανισμούς που διαθέτει το γερασμένο εκπαιδευτικό σύστημά μας. Έτσι δημιουργούνται συνθήκες αποκλεισμού για όσους δεν αντέχουν απομνημόνευση, αναμετάδοση, διδασκαλία έδρας, άγχος εξετάσεων και άλλα απαραίτητα για την εγκύκλια και προπαρασκευαστική εκπαίδευση των αυριανών επιστημόνων μας.
Μετά τη στείρα αντιμετώπιση των τρυφερών χρόνων μας η αριστεία μπαίνει στη ζωή μας ως μέρος ενός προκλητικού κόσμου ευκαιριών για ανέλιξη, ευζωία, προκοπή, ανάδειξη και μετάβαση σε νέα επίπεδα και χώρους δράσης. Ήδη τότε έχουμε αποσυνδέσει την αριστεία από την προίκα που περιλαμβάνεται στο γονίδιό μας, από τις ευκαιρίες που μας δόθηκαν και από την κοινωνία που το επιτρέπει, έστω και παθητικά.
Φυσιολογικοί εσωτερικοί μετασχηματισμοί και κοινωνικές μεταβάσεις οδηγούν στην ανάπτυξη μιας εγωκεντρικής επιδίωξης της αριστείας, που ωθεί σε εγκατάλειψη του άδικου και αχάριστου χώρου εκκίνησης και αναζήτηση νέων προορισμών. Μια φυγή για εκεί που η προσπάθεια διευκολύνεται και αναγνωρίζεται. Σε αξιοποίηση θετικότερου κλίματος, υποστηρικτικού πλαισίου, συνδεδεμένων στόχων και προσδοκιών, καθώς και συνολικής αποδοχής.
Αυτό άλλοτε εκδηλώνεται ως μετανάστευση κι άλλοτε ως ταξική αναρρίχηση. Και στις δυο περιπτώσεις κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει αυτόν που αναζητά ένα καλύτερο μέλλον γι’ αυτόν και τα παιδιά του. Η φιλοδοξία και η προσαρμοστικότητα δεν είναι αμαρτίες, αλλά δεξιότητες. Και όταν συνδυάζονται με αγώνα, μάθηση, προσωπική ανάπτυξη και συμμετοχή στην ανθρώπινη πρόοδο, γίνονται συστατικά στη δημιουργία κοινωνικών αγαθών.
Όμως υπάρχει πάντα και το οικοσύστημα που εγκαταλείφθηκε. Και μπορεί ο ταξικός κόσμος μας να χρειάζεται ανανέωση του αίματος της ελίτ και της μεσαίας τάξης με τη συμμετοχή των άριστων των «από κάτω», όμως αυτό στερεί τους «από κάτω» από κάθε είδους ηγεσία, εξέλιξη, ανάπτυξη και –τελικά– ελπίδα. Ακόμα καλύτερα για τους «από πάνω» του ταξικού κόσμου μας, αλλά κι εμείς οι φουκαράδες οι «από κάτω» τι θα γίνουμε;
Περίπου αντίστοιχα συμβαίνουν και στη μετανάστευση, όπου εγκαταλείπονται κοινωνίες που γαλούχησαν, κοινωνικοποίησαν, έθρεψαν, προστάτεψαν, εκπαίδευσαν και συντήρησαν τους εν δυνάμει άριστους για κάποιο διάστημα στον βαθμό που ο πολιτισμός τους το επιτρέπει. Με τη λογική της συγκέντρωσης λοιπόν των διάφορων ελίτ σε τόπους αριστειακής επαγγελίας, εμείς οι εναπομείναντες μέτριοι τι ελπίδα έχουμε;
Διάφορα τέτοια «θεματάκια» ίσως επέτρεψαν τοπικές και περιφερειακές «δικτατορίες των μετρίων», επέβαλαν από τους μηχανισμούς της παγκοσμιοποίησης την περιθωριοποίηση του εθνικισμού και την καταδίκη του σε βίαιους, επικίνδυνους και γραφικούς διαχειριστές και διαμόρφωσαν ένα διεθνές σύστημα πολιτικής ελίτ, όπου οι άριστοι πολιτικοί επιτρέπεται να πατήσουν στις κοινωνίες που υπηρετούν για να κατακτήσουν μια θέση στο παγκόσμιο πολιτικό στερέωμα.
Ελπίζω να μην κατάλαβες τίποτα από τα παραπάνω, γιατί είναι πιο μπερδεμένα και από μακαρονάδα. Αν όμως κατάλαβες, βάλε ένα χεράκι να το σώσουμε. Την επόμενη φορά που θα δεις κάποιον να ετοιμάζεται να «την κάνει με ελαφρά πηδηματάκια» για το εξωτερικό ή για τον «από πάνω» ταξικό χώρο ή για διεθνή πολιτική ανάδειξη, μην τον κρατήσεις, μην τον εμποδίσεις, μην του πιάσεις το μανίκι. Μόνο κοίτα τον στα μάτια με θλίψη και πες του «πλιζ στέι!».
Δημήτρης Φυντάνης
Share this post
