Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες έρευνες έρχονται στην επιφάνεια σύμφωνα με τις οποίες η παραδοσιακή μορφή εργασίας όχι μόνο δεν βοηθά στην τόνωση της παραγωγικότητας, αλλά λειτουργεί εντελώς αντίστροφα με παράλληλες επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων. Το σημερινό μοντέλο εργασίας τίθεται σε αμφισβήτηση ώστε να βρεθεί το μοντέλο εκείνο που θα συνεπάγεται μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Ο 21ος αιώνας φαίνεται ότι είναι αυτός στον οποίο πρέπει να επανεξετάσουμε τις συνθήκες που περιβάλλουν την εργασία, από τις ώρες, τις μέρες μέχρι και το πλαίσιο αυτής.
Στην Ελλάδα η συνθήκη που επικρατεί στον τομέα της εργασίας είναι κυρίως του 8ώρου με 5 ημέρες εργασίας και 2 μέρες ανάπαυσης. Αυτό βέβαια μένει συνήθως στα χαρτιά, καθώς οι εργαζόμενοι αναγκάζονται να εργαστούν εκτός ωραρίου και εκτός των συμφωνημένων ημερών, περιορίζοντας έτσι τον πολύτιμο προσωπικό χρόνο τους. Μελέτες όμως έρχονται να θέσουν υπό αμφισβήτηση τα παρωχημένα πρότυπα εργασίας και να δημιουργήσουν προβληματισμό για τον τρόπο με τον οποίο τόσο οι εργαζόμενοι, όσο και οι εργοδότες, οφείλουν να αντιμετωπίζουν την εργασία.
Επανακαθορισμός της εργασίας
Τα τελευταία χρόνια η μορφή της εργασίας έχει αρχίσει να εξελίσσεται ξεπερνώντας την καθιερωμένη μορφή της (5ήμερη, 40ωρη). Ο 21Ος αιώνας και οι εξελίξεις κυρίως στην τεχνολογία, πέρα από τις νέες δεξιότητες που έφεραν στην αρένα της εργασίας, φαίνεται ότι φέρνουν και μία νέα κουλτούρα που σιγά σιγά αρχίζει να ξετυλίγεται. Οι αλλαγές δεν θα πραγματοποιηθούν από τη μία μέρα στην άλλη, αλλά αργά και σταθερά θα κατακτούν όλο και περισσότερους εργασιακούς χώρους.
Αν επιδιώξουμε να βρούμε ποιος αμφισβήτησε την εργασία στο σύνολό της παρέχοντας με επιστημονικό τρόπο ένα συνολικό πλαίσιο, θα πρέπει να ανατρέξουμε στα μέσα του 19ου αιώνα και στον Μαρξ. Ο Μαρξ όμως, αναλύοντας μία μελλοντική κοινωνία, δεν έδειξε απλώς έναν διαφορετικό δρόμο, αλλά άνοιξε μία συζήτηση για την εργασία που κρατά μέχρι σήμερα. Μετά από αυτόν ακολούθησαν και άλλοι, ακαδημαϊκοί, οικονομολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες, οι οποίοι, βάζοντας διάφορες παραμέτρους, συνέχισαν μία πλούσια συζήτηση.
Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα θεωρία που έχει αναπτυχθεί, πάντα υπό το πρίσμα του συγκεκριμένου οικονομικού συστήματος όπου ζούμε και εργαζόμαστε, είναι το καθολικό επίδομα και η θεωρία της μετα-εργασίας. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, κάθε κράτος θα καταβάλλει σε κάθε εργαζόμενο ένα βασικό εισόδημα ώστε αυτός να μπορεί να επιβιώσει όταν έρθει ο περίφημος αυτοματισμός των πάντων. Για κάποιους άλλους στοχαστές το σύστημα του καθολικού εισοδήματος είναι απλώς ένα όνειρο θερινής νυκτός στη συζήτηση για τα πραγματικά φλέγοντα ζητήματα της εργασίας. Η αλήθεια είναι ότι το κίνημα της μετα-εργασίας, ή αλλιώς post-work, ακούγεται ιδεαλιστικό, καθώς παρέχει υποσχέσεις για μία ζωή με λιγότερη ή καθόλου εργασία, που θα είναι πιο απλή, πιο γεμάτη με προσωπικές ασχολίες, πιο ευχάριστη. Επικεντρώνεται στον παράγοντα «άνθρωπο» χωρίς να εστιάζει καθόλου στην ανάγκη της κοινωνικής εξέλιξης μέσα από την εργασία. Όμως, αν δούμε τη συνολική εικόνα, ανοίγει τη συζήτηση για την έννοια και την υφή της εργασίας, που τείνει να αλλάζει.
Στη Νέα Ζηλανδία εδώ και καιρό η εταιρία Perpetual Guardian, μία εταιρία διαχείρισης κληροδοτημάτων, έχει εφαρμόσει ένα διαφορετικό μοντέλο. Οι εργαζόμενοί της απασχολούνται 4 μέρες την εβδομάδα, αλλά πληρώνονται για 5. Η λογική πίσω από αυτή την απόφαση είναι ότι η έξτρα μέρα που θα εξασφαλίσουν θα τους προσφέρει ποιοτικό χρόνο για τον εαυτό τους και την οικογένειά τους, θα απασχοληθούν με δραστηριότητες που τους ελκύουν και, επιστρέφοντας στην εργασία τους, θα είναι περισσότερο συγκεντρωμένοι και παραγωγικότεροι.
Στην Ελλάδα η εταιρία Skroutz προχώρησε στην παραπάνω λογική αλλάζοντας το καθιερωμένο πρότυπο εργασίας. Έτσι από τις 15 Ιουνίου μέχρι και τα τέλη Ιουλίου οι εργαζόμενοι θα απασχολούνται 4 ημέρες την εβδομάδα αντί 5, όπως ίσχυε μέχρι πρότινος. Όπως λέει και ο συνιδρυτής της εταιρίας Γιώργος Χατζηγεωργίου, «η δημιουργικότητα και η ποιοτική δουλειά προκύπτουν από ξεκούραστα μυαλά και χαρούμενους ανθρώπους»!
Κάπως αντίστοιχη είναι και η αλλαγή στην οποία προχώρησε η εταιρία Παπαστράτος, η οποία σε ανακοίνωσή της ανέφερε: «Όπου απαιτείται 24ωρη λειτουργία σε 7μερη βάση εισάγεται ένα σύστημα κυλιόμενων βαρδιών με τέσσερις ημέρες 8ωρης εργασίας, ακολουθούμενο από δύο ημέρες ανάπαυσης (ρεπό). Αυτό το μοντέλο εξασφαλίζει σε κάθε εργαζόμενο επιπλέον 18 ημέρες ανάπαυσης τον χρόνο. Μέσα από το νέο μοντέλο η Παπαστράτος μειώνει τον μέσο χρόνο εργασίας σε 37,3 ώρες την εβδομάδα (αντί για 40), διατηρώντας παράλληλα το ίδιο επίπεδο μισθών. Το νέο μοντέλο λειτουργίας του εργοστασίου αυξάνει τις ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό κατά 12,5%. Η μείωση στον χρόνο εργασίας αποφασίστηκε με γνώμονα τη διασφάλιση ενός ισορροπημένου, ασφαλούς και φιλικού εργασιακού περιβάλλοντος, αλλά και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του εργοστασίου σε διεθνές επίπεδο.
»Η απόφαση αυτή ήταν αποτέλεσμα μακρόχρονου και εποικοδομητικού διαλόγου με το σωματείο των εργαζομένων της Παπαστράτος, επικυρώθηκε στη γενική συνέλευση από τη συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων και επισημοποιήθηκε με τη σχετική τροποποίηση της επιχειρησιακής συλλογικής σύμβασης εργασίας». Σύμφωνα μάλιστα με τον γενικό διευθυντή Ανθρώπινου Δυναμικού της εταιρίας Γιώργο Παρτσακουλάκη, η μείωση των ωρών εργασίας δεν σημαίνει και μείωση μισθών.
Οι κινήσεις των παραπάνω εταιριών έρχονται να υλοποιηθούν σε ένα περιβάλλον οικονομικών διακυμάνσεων, με τις αγορές να βρίσκονται σε αστάθεια. Όμως υπάρχουν μελέτες που δικαιώνουν τις συγκεκριμένες εταιρικές αλλαγές. Συγκεκριμένα, μελέτη του City University College με τίτλο «Investing the Future» έρχεται να δώσει ενδιαφέροντα στοιχεία, αναφέροντας ότι η 5ήμερη εργασία έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και μειώνει την παραγωγικότητα. Ο επικεφαλής της έρευνας, κοινωνιολόγος Άλεξ Ουίλιαμς γράφει «πώς η μείωση των εργάσιμων ημερών μπορεί να σώσει τον κόσμο: στην πράξη, με λιγότερες μέρες δουλειάς κυκλοφορούν λιγότερα αυτοκίνητα στον δρόμο και εξοικονομείται ενέργεια, καθώς ολόκληρες υπηρεσίες και γραφεία παραμένουν κλειστά».
Ο ίδιος επιστήμονας σημειώνει ότι μία παλαιότερη μελέτη του 2006 που διενήργησε το Κέντρο Οικονομικής και Πολιτικής Έρευνας είχε αποκαλύψει ότι στις Η.Π.Α. θα μπορούσε να μειωθεί σε ποσοστό 20% η κατανάλωση ενέργειας εάν εφαρμοζόταν η εργάσιμη εβδομάδα των 4 ημερών. Για παράδειγμα, στη Γιούτα οι δημόσιοι υπάλληλοι πηγαίνουν στο γραφείο 4 φορές την εβδομάδα με επιμηκυνόμενο ωράριο και το αποτέλεσμα είναι θετικό και για εκείνους, και για τον πλανήτη. Εξοικονομούνται 2 εκατομμύρια δολάρια από την ενεργειακή κατανάλωση, ενώ μειώνονται κατά 12.000 τόνους ετησίως οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Η κοινωνία μας, είτε το θέλουμε είτε όχι, υπόκειται σε συγκεκριμένους φυσικούς νόμους. Ο Ηράκλειτος είχε δηλώσει «τα πάντα ρει» και οι εξελίξεις σε όλους τους τομείς τον επιβεβαιώνουν. Όσους πιστεύουν ότι η εργασία θα παραμείνει αμετάβλητη η ίδια η ιστορία τους ξυπνά ενοχλητικά. Η άλλοτε σιδηρά κυρία της Αγγλίας Μάργκαρετ Θάτσερ στην ομιλία της πριν εκλεγεί πρωθυπουργός είχε πει πως «οι αιρέσεις της μίας περιόδου γίνονται πάντα οι ορθοδοξίες της επόμενης». Το τέλος της εργασίας όπως το βιώνουμε φαντάζει αδιανόητο σήμερα, μέχρι όμως να αλλάξει. Μένει απλώς να δούμε αν όντως βρισκόμαστε μπροστά σε αλλαγές που θα καθορίσουν την έννοια της εργασίας τα επόμενα χρόνια ή είναι μία ακόμα μόδα που θα περάσει μέχρι να έρθει η επόμενη.
Απόστολος Ζαβιτσάνος,
Δημοσιογράφος – «Στέντορας»
Share this post
