Όλοι έχουμε βιώσει την αποτυχία στη ζωή μας. Πολλοί έχουμε χάσει στιγμιαία την αυτοπεποίθησή μας και έχουμε αμφισβητήσει τον εαυτό μας και τις ικανότητές μας. Είναι ένα πολύ δυσάρεστο συναίσθημα, που προφανώς δεν επιθυμούμε να νιώθουμε συχνά. Μήπως όμως δημιουργούμε άθελά μας έναν μηχανισμό προστασίας από την αποτυχία; Άραγε χαμηλώνουμε συνεχώς τον πήχη, ώστε να τον περνάμε με άνεση και να είμαστε σίγουροι ότι δεν θα αποτύχουμε;
Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε οτιδήποτε μας περιτριγυρίζει είναι καθαρά υποκειμενικός και ο καθένας βιώνει τους δικούς του φόβους. Γίνεται κατανοητό λοιπόν, ότι υπάρχουν πολλά είδη φόβου και συνήθως βασίζονται στην προσωπικότητα, στις προηγούμενες εμπειρίες, στις αξίες και στα πιστεύω, σε βασικά ένστικτα, στις κοινωνικές νόρμες και στον πολιτισμό.
Ο φόβος της αποτυχίας αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα φόβου που επηρεάζει την καθημερινότητά μας. Η διεθνής βιβλιογραφία έχει προσπαθήσει να εξηγήσει την πηγή του φόβου, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το υπόδειγμα που προτάσσεται από τον καθηγητή ψυχολογίας David Conroy και τους συνεργάτες του (2002). Πιο συγκεκριμένα, υποστήριξαν ότι ο φόβος τροφοδοτείται από τις εξής υποθετικές αρνητικές συνέπειες σε περίπτωση αποτυχίας: αμηχανία και ντροπή, μείωση της αυτοεκτίμησης, αβεβαιότητα για το μέλλον, μείωση του ενδιαφέροντος άλλων σημαντικών ανθρώπων για τον ίδιο ή την ίδια και αναστάτωση τρίτων. Άλλοι ειδικοί αναφέρουν ότι αιτίες του φαινομένου είναι οι υψηλές προσδοκίες του στενού περιβάλλοντος και του ίδιου του ανθρώπου, η στάση της οικογένειας ως προς την επιτυχία και την αποτυχία, καθώς και τραυματικές εμπειρίες και αποτυχίες. Παράλληλα, μιας και η πραγματικότητα είναι υποκειμενική, το τι αποτελεί αρνητικό σχόλιο ή τραυματική αποτυχία είναι για τον κάθε άνθρωπο διαφορετικό.
Ως αποτέλεσμα, το άτομο δεν δοκιμάζει σχεδόν ποτέ καινούρια πράγματα και νιώθει τρομερή αναστάτωση και ένταση, όταν βγαίνει από τη ζώνη ασφαλείας του. Αντιμετωπίζει αρνητικές σκέψεις από την «εσωτερική» φωνή, πανικοβάλλεται και σαμποτάρει την επιτυχία με συνεχή αναβλητικότητα. Επιδιώκει την τελειομανία ακόμα και στα πιο μικρά πράγματα, επειδή είναι ο μόνος τρόπος να μη βιώσει την αποτυχία. Δεν είναι λίγες οι φορές που παραιτείται από τη δουλειά του ή διακόπτει προσωπικές σχέσεις, μόνο και μόνο για να είναι σίγουρος/η ότι δεν θα πάει τίποτα στραβά.
Μια τέτοια ψυχολογική κατάσταση έχει επιπτώσεις και στην ψυχοσωματική υγεία του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Timothy J. Legg, διδάκτορα των επιστημών υγείας σε κολέγιο της Νέας Υόρκης, κάποια από τα συμπτώματα είναι ταχυπαλμία, πανικός, στηθάγχη, ζάλη, τρέμουλο, διαταραχή στην πέψη, εφίδρωση και εξάψεις. Η επιβάρυνση του ατόμου είναι μεγαλύτερη αν ο φόβος συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πιθανές μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι οι εξής: κατάθλιψη, εξάντληση, πτώση του ανοσοποιητικού συστήματος, διαταραχές στη μακροπρόθεσμη μνήμη, μη ορθολογική σκέψη και αδυναμία λήψης αποφάσεων.
Εκτός των άλλων, ο φόβος στερεί πολλές ευκαιρίες και δεν μας επιτρέπει να φτάσουμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας. Η ζωή είναι άμεσα συνδεδεμένη με την πρωτοβουλία, τη δράση και την ανάληψη ρίσκου. Ας βρεθούμε στη θέση ενός βρέφους που προσπαθεί να περπατήσει. Σηκώνεται, πέφτει, κλαίει και πάλι από την αρχή. Αν δεν δεχόταν την αποτυχία, μάλλον δεν θα κατάφερνε ποτέ να περπατήσει. Αντίστοιχα, ένας υποψήφιος πολυεθνικής εταιρίας δεν θα έστελνε ποτέ το βιογραφικό του σε αυτήν, γνωρίζοντας ότι οι συνυποψήφιοι είναι πολλοί και υπάρχει η πιθανότητα να απορριφθεί. Ένα στέλεχος δεν θα ζητούσε έντονα την προαγωγή του, γνωρίζοντας ότι περιτριγυρίζεται από αξιόλογους συνεργάτες που διεκδικούν την ίδια θέση. Τέλος, ένα άτομο με καινοτόμες ιδέες δεν θα άνοιγε ποτέ τη δική του επιχείρηση.
Συνεπώς, ο συγκεκριμένος φόβος είναι ένα μεγάλο «αγκάθι» και πρέπει να καταπολεμηθεί. Προφανώς, μια λύση είναι η συζήτηση με κάποιον ειδικό, ώστε η θεραπεία του ατόμου να είναι εξατομικευμένη. Από την άλλη, δεν είναι λίγες οι φορές που με αυτoπαρατήρηση, εσωτερική αναζήτηση και ειλικρινή κουβέντα με τον εαυτό μας μπορούμε να δώσουμε τέλος στον φαύλο αυτό κύκλο. Κάποιες σκέψεις προς αυτή την κατεύθυνση:
- Ο φόβος είναι απόλυτα φυσιολογικός και πολυμορφικός
Από ιατρικής πλευράς, ο φόβος σχετίζεται με την αμυγδαλή, μια ομάδα νευρώνων που αποτελεί μέρος του πρωτόγονου εγκεφάλου που ελέγχει τις ενστικτώδεις λειτουργίες. Η ύπαρξη φόβου αποδεικνύει την άρτια λειτουργία των νευρώνων και είναι το μόνο μας εργαλείο, ώστε να αντιληφθούμε γρήγορα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και να προστατευτούμε από τους κινδύνους. Συνεπώς, δεν πρέπει να τον ενοχοποιούμε ή να τον μεγαλοποιούμε. Πρέπει να τον γνωρίσουμε και να τον διαχειριστούμε, ώστε να σταματήσει να εξουσιάζει τη συμπεριφορά μας.
Οι περισσότεροι από τους φόβους προέρχονται από μια εσωτερική διαμάχη, η οποία μπορεί να εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Σημαντικό βήμα λοιπόν είναι το άτομο να εντοπίσει τους φόβους του και να εξετάσει τις πιθανές πηγές τους. Για παράδειγμα, αν κάποιος συνεχώς τρέμει για τις εντυπώσεις που δημιουργεί σε άλλους ανθρώπους, μάλλον πρέπει να λύσει αυτό το ζήτημα, πριν ξεπεράσει τον φόβο της αποτυχίας.
- Ο φόβος μπορεί να εκλογικευτεί
Πρέπει να καταλάβουμε ότι η έκταση και η επιρροή του φόβου εξαρτάται από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας. Οφείλουμε να εκπαιδεύσουμε το μυαλό μας να εντοπίζει τις καταστάσεις στις οποίες αυτός εμφανίζεται και να αναλύει τι μπορεί να σημαίνει. Αφού καταλάβουμε τι ακριβώς φοβόμαστε, καλό θα ήταν να το συζητήσουμε με τους αγαπημένους μας ανθρώπους, ώστε να αντιληφθούμε πως εκείνοι το αντιμετωπίζουν και τι σκέψεις κάνουν ώστε να απλοποιούν τις καταστάσεις. Είναι προτιμότερο να κατανοήσουμε και να συζητήσουμε τον φόβο μας, παρά να εκδηλωθεί ασυνείδητα στην πραγματική μας ζωή.
- Η αποτυχία ως διδακτική εμπειρία
Ακόμα και στις πιο μεγάλες αποφάσεις, η ερώτηση που πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας είναι: Ποιο είναι το χείριστο που μπορεί να συμβεί αν αποτύχουμε; Σε αυτό το ζήτημα είχε τοποθετηθεί και ο Τόμας Έντισον. Ο διάσημος εφευρέτης δεν θεώρησε ποτέ ότι απέτυχε, ακόμη και όταν σε κάποια φάση των πειραμάτων δεν είχε θετικά αποτελέσματα. Όπως δήλωσε: «βρήκε κάποιες μεθόδους οι οποίες δεν δουλεύουν». Λίγες είναι οι αποτυχίες που μπορούν να επηρεάσουν μια ολόκληρη ζωή. Συνεπώς, η αποτυχία είναι ο μόνος τρόπος να μάθουμε από τα λάθη μας. Σημασία έχει να μην κάνουμε τα ίδια λάθη, αλλά κάθε φορά να κάνουμε κάποιο διαφορετικό. Μήπως έτσι δεν μαθαίνουμε πολλά πράγματα για τον χαρακτήρα μας, τον τρόπο που δουλεύουμε και το αντικείμενο στο οποίο εργαζόμαστε;
- Η αποτυχία ως δρόμος για την επιτυχία
Πόσες ομιλίες έχουν γίνει για ανθρώπους που δοκίμασαν και απέτυχαν; Ελάχιστες. Για την ακρίβεια, είμαστε μια κοινωνία που τιμωρεί την αποτυχία και πολλοί δεν βάζουν μεγάλους στόχους για να είναι σίγουροι ότι δεν θα αποτύχουν. Όπως αποδεικνύεται από τους εξαιρετικά επιτυχημένους ανθρώπους ανά τον κόσμο, αν δεν επιτρέπουμε την αποτυχία, δεν επιτρέπουμε και την προσωπική ανάπτυξη. Αν δεν δοκιμάσουμε και δεν αποτύχουμε, μάλλον ποτέ δεν θα ξεφύγουμε από τα τετριμμένα και δεν θα γίνουμε άριστοι.
- Καθημερινοί, μικροί στόχοι για την επίτευξη του σκοπού
Κανείς δεν περιμένει από ένα άτομο που μόλις ξεκίνησε γυμναστική να τερματίσει στον επόμενο μαραθώνιο. Μικροί και ρεαλιστικοί στόχοι μπορούν να ανεβάσουν την αυτοπεποίθηση και να αποτελέσουν μια βάση, ώστε ο άνθρωπος να θυμάται την επιτυχία του, να βασίζεται σε αυτή σε στιγμές αμφισβήτησης και να χτίζει πάνω της το επόμενο βήμα. Σε αυτή τη διαδρομή, πρέπει να δίνουμε έμφαση σε παραμέτρους που ελέγχουμε και να μη μεμψιμοιρούμε για πράγματα που δεν εξαρτώνται από εμάς. Τέλος, η αυτοεπιβράβευση για κάθε μικρή επιτυχία θα βελτιώσει την αυτοεκτίμησή μας.
Συνοψίζοντας, ο φόβος της αποτυχίας είναι σημαντικό εμπόδιο στην επίτευξη των στόχων μας και την αξιοποίηση των ικανοτήτων μας. Για αυτόν τον λόγο, πρέπει να κοιτάξουμε στα μάτια αυτόν τον φόβο, να τον εκλογικεύσουμε και να τον καταπολεμήσουμε.
Ανδρέας Γεωργίου,
Οικονομολόγος
Share this post
