Η όψιμη και σχετικά δραστήρια ενασχόληση με το θέμα «επιχειρηματικότητα» μέσω ερευνών, ημερίδων και διαλέξεων, εκτός του ότι με εκπλήσσει θετικά, αποτελεί σαφή ένδειξη της συνειδητοποίησης ότι χωρίς αυτή η έξοδός μας από τον φαύλο κύκλο «αδράνεια – ύφεση – κρίση» είναι ανέφικτη.

Αν κρίνω από το περιεχόμενο των καθ’ όλα αξιόλογων παραπάνω πρωτοβουλιών, έτσι όπως εγώ το εισέπραξα, η κύρια αιτία του ελλείμματος σε επιχειρηματικότητα εστιάζεται στη διαχρονικά, ας μου επιτραπεί η έκφραση, «ερασιτεχνική» αναπτυξιακή πολιτική. Δεν θα διαφωνήσω ότι με ανερμάτιστη και ευκαιριακή πολιτική κινήτρων (;) σε βάθος χρόνου η επιχειρηματικότητα περισσότερο βλάπτεται παρά ωφελείται.

Με εντυπωσιάζει ωστόσο το γεγονός ότι μέχρι σήμερα αρμόδιοι και συναρμόδιοι αποφεύγουν επιμελώς να αναζητήσουν τη ρίζα του προβλήματος της αναιμικής επιχειρηματικότητας στο πεδίο της επιχειρηματικής μας κουλτούρας. Πεδίο το οποίο θα μας δώσει την απάντηση όχι στο τι συμβαίνει, αλλά στο γιατί συμβαίνει ό,τι συμβαίνει. Με άλλες λέξεις, δεν τολμά το ελληνικό επιχειρείν επειδή υπάρχει κρίση ή υπάρχει κρίση επειδή δεν τολμά;

Με δεδομένη την παραδοχή ότι η επιχειρηματικότητα δεν είναι άλλο από μια οργανωμένη ενορχήστρωση ψυχικών, πνευματικών δυνάμεων και πόρων με στόχο το κέρδος κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας, ο αδύναμος κρίκος του ελληνικού επιχειρείν δεν είναι μόνο η ασκούμενη πολιτική, πεδίο ευθύνης του κράτους, αλλά κυρίως η ροπή του στην αποφυγή της αβεβαιότητας. Έτσι άλλωστε ερμηνεύεται ο ιστορικός κύκλος από τη δασμοσυντήρητη περίοδο στην επιδοτοφιλική και από αυτή στην απραξία και στη φυγή.

Είμαστε ένας λαός εξωστρεφής, ευέλικτος και δημιουργικός, που όμως τρέφουμε φόβο απέναντι στην αβεβαιότητα και απεχθανόμαστε το μέλλον, στοιχείο που εκδηλώνεται με τη μορφή κατάφωρου συντηρητισμού.

Είναι απογοητευτικά τα συμπεράσματα ειδικών ερευνών σχετικών με την κατά τον G. Hofstede διάσταση της κουλτούρας «ανοχή/αποφυγή αβεβαιότητας», όταν επί σειρά ετών η χώρα μας καταλαμβάνει την 74η θέση μεταξύ 74 υπό έρευνα χωρών («Lokales Denken, Globales Hendel», G. Hofstede, 2009, σελ. 234).

Η διαπίστωση αυτή από μόνη της ερμηνεύει αβίαστα:

• Την προϊντοπενία που μας μαστίζει
• Την καινοτόμο μας αδράνεια
• Την αποχή από επενδύσεις στην έρευνα
• Τον εγκλωβισμό σε ξεπερασμένες τεχνικές
• Την εσωστρέφεια, βλέπε ροπή στα re-active και όχι τα pro-active κίνητρα για εξαγωγές
• Την απέχθειά μας στις μεταρρυθμίσεις, οικονομικές και εκπαιδευτικές
• Την επιδοτοφιλία
• Την υποτίμηση του διαπολιτιστικού μάρκετινγκ κ.ο.κ.

Με δεδομένα τα γνωρίσματα των λαών που επιδεικνύουν ανοχή ή αποφυγή στην αβεβαιότητα έχουμε τα εξής:

Αποφυγή αβεβαιότητας:

• Το διαφορετικό είναι επικίνδυνο.
• Φόβος από την ασάφεια.
• Οι νόμοι είναι σημαντικοί (ροπή στη γραφειοκρατία).
• Οι αποκλίνουσες ιδέες απωθούν.

Ανοχή αβεβαιότητας:

• Το διαφορετικό είναι πρόκληση.
• Η ασάφεια δεν προκαλεί δυσφορία.
• Οι νόμοι δεν πρέπει να είναι περισσότεροι από τους αναγκαίους.
• Η ανοχή στις αποκλίνουσες ιδέες είναι δεδομένη.

Δεν υπάρχει λόγος να απορούμε γιατί χώρες με μικρή εσωτερική αγορά και μέγεθος επιχειρήσεων ανάλογο των δικών μας επιτυγχάνουν επιχειρηματικά. Για παράδειγμα στη Δανία, στη Φινλανδία, στην Αυστρία, στην Ολλανδία, στο Βέλγιο κ.α. δεν είναι ούτε πιο μορφωμένοι ούτε πιο έξυπνοι. Οι χώρες αυτές έχουν ένα κοινό στοιχείο. Ανήκουν στην κατά τον R. Lews «γραμμική κουλτούρα» σε αντίθεση με εμάς, που είμαστε αντιπροσωπευτικό δείγμα της «πολυδραστήριας κουλτούρας». Οι χώρες αυτές δεν συγχέουν την επιχειρηματική αβεβαιότητα με τον επιχειρηματικό κίνδυνο (risk), ο οποίος τους είναι αδιάφορος, απλούστατα γιατί ασφαλίζεται (!). Ένα στοιχείο που μεταξύ των άλλων ερμηνεύει τον θρίαμβο της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας.

Κατόπιν όλων αυτών, μήπως οι αρμόδιες για την οικονομική/αναπτυξιακή μας πολιτική κυβερνήσεις και φορείς έξω από τα «από χέρι», όπως ιστορικά η πράξη απέδειξε, κίνητρα πρέπει να επενδύσουν αναποτελεσματικά και σε άλλα πεδία, όπως:

• Στην υποκατάσταση του αυταρχικού τρόπου εκπαίδευσης στα σχολεία με ένα σύστημα που να ενισχύει την πρωτοβουλία και να επιτρέπει τη διαφωνία.
• Στη βράβευση των άριστων σε όλα τα πεδία.
• Στην πίστη στους νέους και όχι στη γεροντοκρατία.
• Στη συστηματική προβολή των πετυχημένων επιχειρηματιών.
• Στην περιοδική οργάνωση εκδηλώσεων που προάγουν τη δημιουργική σκέψη και προωθούν τις ευρεσιτεχνίες.
• Στην καλλιέργεια πίστης στα προϊόντα μας με επιχειρήματα και συγκρίσεις κ.ο.κ.

Οι πρωτοβουλίες αυτές, η απαρίθμηση των οποίων είναι ενδεικτική και μόνο, δεν είναι δουλειά των ευκαιριακών πολιτικών, εραστών του πολιτικού κόστους, αλλά κοινωνιολόγων, ψυχολόγων και τεχνοκρατών.

Κλείνω με τα λόγια του Αυγουστίνου: «Αν κάτι δεν φλέγεται μέσα σου, αποκλείεται να το ανάψεις στον άλλο».

Αξιότιμοι πολιτικοί όλων των κομμάτων και υπεύθυνοι των υπερκλαδικών οργανώσεων, της ένωσης επιμελητηρίων και της πανεπιστημιακής κοινότητας, αν είναι να κάνετε κάτι, αρχίστε τώρα, γιατί, όπως έλεγε ο Goethe, «ο χρόνος δεν αποταμιεύεται». Διαφορετικά, πηγαίνετε σπίτι σας.

Από το brain drain στο brain gain

Η διαρροή επιστημονικού δυναμικού, που την περίοδο 2008-2016 κόστισε στη χώρα μας 15,3 δισ. ευρώ, δεν είναι μόνο αποκύημα της κρίσης, που με ασυνήθη άνεση δαιμονοποιούν άλλοι από άγνοια και άλλοι από σκοπιμότητα. Είναι συγχρόνως το προϊόν της ανικανότητας των αρμόδιων και συναρμόδιων να συνδέσουν την παραγωγή επιστημονικού δυναμικού με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας ποιοτικά και ποσοτικά.

Για παράδειγμα, όταν παράγω γιατρούς και νομικούς περισσότερους από τις ανάγκες της χώρας, στην πράξη παράγω ένα επαχθές για την οικονομία του τόπου «εξαγώγιμο προϊόν», που κατά κεφαλή μου έχει κοστίσει ± 40 χιλ. ευρώ.

Το πλεονάζον αυτό επιστημονικό δυναμικό, επειδή βρίσκεται αντιμέτωπο με το δίλημμα «η μετανάστευση με πλούτο είναι μια πατρίδα, αλλά πατρίδα με φτώχεια είναι μια εξορία», σαφώς επιλέγει το πρώτο, όποιο και να είναι το συναισθηματικό του τίμημα.

Στο πλαίσιο αυτό επισημαίνω ότι τα εκπατριζόμενα άτομα δεν φεύγουν από την κόλαση για να πάνε στον παράδεισο, αλλά βρίσκονται αντιμέτωπα με το λεγόμενο πολιτισμικό σοκ με αβέβαιη την τελική τους ενσωμάτωση στη νέα τους πατρίδα.

Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι πάνω από το 90% μεταναστεύει σε χώρες που ανήκουν στη διαμετρικά αντίθετη από τη δική μας γραμμική κουλτούρα, το να ξεπερνούν το στάδιο της προσαρμογής και να φτάσουν σε εκείνο της ενσωμάτωσης συνεπάγεται υψηλό ψυχικό και συναισθηματικό κόστος.

Σε κάθε περίπτωση οι εκπατρισθέντες επιστήμονές μας λόγω του μορφωτικού τους επιπέδου και της δύναμης του χαρακτήρα τους δεν έχουν καμία σχέση με τους Gastarbeiters της 10ετίας του ’60. Είναι άτομα που τιμούν τη χώρα μας και, όταν κάποιοι από αυτούς επιστρέψουν, με βεβαιότητα θα αιμοδοτήσουν την οικονομία μας με νέες ιδέες και νέες πρακτικές. Αν τώρα η ευγενική τους πρωτοβουλία να συμβάλουν ως οιονεί σύμβουλοι της πολιτείας είναι εφικτή, εκφράζω τις επιφυλάξεις μου. Έχω πολλές αμφιβολίες κατά πόσο αυτοί που τους στερούν ακόμα και την ψήφο είναι ικανοί να γίνουν δέκτες των νέων ιδεών/προτάσεών τους.

Αν κάτι η ταπεινότητά μου θα συνιστούσε στους εκπατρισθέντες επιστήμονές μας, είναι να οργανωθούν μεταξύ τους με στόχο τη δημιουργία ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ελλάδα με καινοτόμες προτάσεις και στοχευμένους πελάτες τους ξένους. Η χώρα μας είναι παγκόσμιο brand name. Το ξέρουν όλοι εκτός από εμάς τους ίδιους. Ιστορικοί, γεωγραφικοί, πολιτισμικοί και κλιματολογικοί παράγοντες ευνοούν πληθώρα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων με σαφές συγκριτικό πλεονέκτημα.

Κλείνω τη σύντομη αναφορά μου στο brain drain με τη δύσκολη θέση που με έφερε πρόσφατα ένας Νορβηγός φίλος μου γιατρός: «Δεν καταλαβαίνω πώς εσείς οι Έλληνες αποδέχεστε με το επιστημονικό σας δυναμικό να ενισχύετε τις οικονομικά εύρωστες χώρες, πρακτικά δηλαδή να θυμίζετε την αγελάδα που τρώει αλλού και αρμέγεται αλλού». Μήπως οι θεράποντες του λεγόμενου «πολιτικού κόστους» πολιτικοί μας μπορούν να του δώσουν την απάντηση;

Δρ. Γιάννης Κριτσωτάκις,
Διδάκτωρ Εμπορικών Επιστημών Οικονομικού Πανεπιστημίου της Βιέννης,
Συγγραφέας έργων σχετικών με τη διαπολιτισμική επικοινωνία, τις πωλήσεις, τις εμπορικές εκθέσεις και την επικοινωνία

Share this post