Παρατηρώντας την εξέλιξη του αριθμού των ανέργων στον ευρύτερο Πειραιά, οι οποίοι σύμφωνα με τα στοιχεία από το πληροφοριακό σύστημα ΕΡΓΑΝΗ, από 18.535 τον Ιανουάριο του 2008, ανήλθαν στους 63.608 τον Ιανουάριο του 2013, θα έλεγε κανείς ότι οι προοπτικές για μια βασική δεξαμενή απασχόλησης, όπως είναι η ναυπηγοεπισκευή, είναι το λιγότερο δυσοίωνες. Ήδη από τα στοιχεία της απογραφής του 2011, ήταν εμφανές ότι η ανεργία σε δήμους όπου παραδοσιακά κατοικούν εργαζόμενοι της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης Περάματος (ΝΕΖ), όπως το Κερατσίνι, το Πέραμα και η Νίκαια, σημείωσε μία ιλιγγιώδη αύξηση, πολύ πάνω από τον εθνικό μέσο όρο. Σύμφωνα με μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, η απασχόληση στη Ζώνη κατά την περίοδο 2008-2016, σχεδόν υποδιπλασιάστηκε. Παρ’ όλα αυτά, πρόσφατη μελέτη του ΙΝ.ΕΜ.Υ της Ε.Σ.Ε.Ε. δείχνει ότι ο κλάδος έχει χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας με όρους: α) σταθερότητας λειτουργίας των επιχειρήσεων (το 74% έχει διάρκεια ζωής άνω των 10 ετών), β) απασχόλησης (9.387 απασχολούμενοι, εκ των οποίων το 68,5% απασχολείται σε σταθερή βάση), γ) εκτίμησης κύκλου εργασιών (μόλις ένα 38% των εργοδοτών προέβλεψε μείωση του κύκλου εργασιών το 2017 σε σχέση με το 2016). Τα στοιχεία φαίνονται αντιφατικά με μια πρώτη ματιά, όμως μια πιο προσεκτική παρατήρηση των εξελίξεων στη Ζώνη τα τελευταία χρόνια, επιτρέπει μία πληρέστερη κατανόηση της σύνθετης ομολογουμένως κατάστασης που διαμορφώνεται.

Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι να προσεγγίσει κανείς το θέμα. Ο πρώτος και ο συνηθέστερος αφορά τις πρωτοβουλίες των μεγάλων οικονομικών παικτών της τοπικής αγοράς εργασίας. Εδώ θα μπορούσε να εστιάσει κανείς σε δύο σημεία της τεχνο-οικονομικής ανασυγκρότησης που σηματοδοτεί μία σχετική ανάκαμψη της βιομηχανικής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά: Πρώτον, στο βιομηχανικό πάρκο Σχιστού, όπου λειτουργούν περί τις 80 επιχειρήσεις με διάφορες δραστηριότητες, όπως χυτήρια, μηχανουργεία διαφόρων ειδικοτήτων, ξυλουργεία, ηλεκτρολογεία και με σημαντική μέριμνα σε ό,τι αφορά τον εκσυγχρονισμό του μηχανολογικού εξοπλισμού και την εισαγωγή τεχνολογικής καινοτομίας. Δεύτερον, στις πρόσφατες επενδύσεις τις Cosco στο λιμάνι του Πειραιά, κυρίως σε ό,τι αφορά τους τομείς της κρουαζιέρας, της ελαφράς μεταποίησης, της ναυπηγοεπισκευής, των μεταφορών και των υποδομών που θα υποστηρίξουν την περαιτέρω ανάπτυξη αυτών των δραστηριοτήτων. Ωστόσο, μένοντας αποκλειστικά στις επιλογές και τις χωρικές παρεμβάσεις σε επίπεδο επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, παραγνωρίζεται ένα άλλο, ίσως διαφορετικό, σκέλος της ανθεκτικότητας της συγκεκριμένης αγοράς εργασίας, που αφορά το ανθρώπινο δυναμικό της Ζώνης.

Παρότι τα τρομακτικά ποσοστά ανεργίας του ευρύτερου Πειραιά κατά την περίοδο 2008-2013 έπληξαν μεγάλο μέρος των εργατοτεχνιτών στη ναυπηγοεπισκευή, οι παρεμβάσεις που έγιναν από τους επαγγελματικούς φορείς και ειδικότερα από τα συνδικάτα και το επιμελητήριο της περιοχής, απέτρεψαν την απο-ειδίκευση και τη μαζική αποψίλωση της τοπικής αγοράς εργασίας. Ορόσημα σε αυτή τη διαδικασία υπήρξαν τα δύο μεγάλης κλίμακας και πρωτοπόρα, ως προς τον σχεδιασμό τους, προγράμματα κατάρτισης, συμβουλευτικής υποστήριξης και πιστοποίησης. Το πρώτο πρόγραμμα το οποίο διακρίθηκε ως καλή πρακτική από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τo 2016, στόχευσε σε 1.500 εργατοτεχνίτες 9 ειδικοτήτων της βιομηχανικής ζώνης του Πειραιά, ενώ το δεύτερο πρόγραμμα κατάρτισε 2.500 εργατοτεχνίτες της Βιομηχανικής Ζώνης του Πειραιά και του Θριασίου σε 11 ειδικότητες: Τεχνικός συγκολλήσεων και κοπής μετάλλων, τεχνίτης ελασματουργός, τεχνίτης σωληνουργός, τεχνίτης εργαλειομηχανών, τεχνικός-συντηρητής εγκαταστάσεων αυτοματισμού και αυτομάτου ελέγχου, τεχνίτης καθαρισμού μετάλλων (αμμοβολιστής-υδροβολιστής), τεχνίτης ξυλουργός, τεχνίτης ψυκτικός, τεχνίτης μόνωσης, τεχνίτης ικριωμάτων, χειριστής κινητών μηχανημάτων-μηχανημάτων έργου. Συνολικά, 1.244 φυσικά πρόσωπα πιστοποιήθηκαν, ύστερα από θεωρητική και πρακτική εξέταση από διαπιστευμένο φορέα πιστοποίησης, ενώ σύμφωνα με στοιχεία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά, το πρόγραμμα είχε σημαντικό αποτύπωμα στην αύξηση της απασχολησιμότητας και της κινητικότητας των καταρτισθέντων (150 εκ των οποίων πιστοποιηθέντων απασχολήθηκαν μετά το πέρας του προγράμματος σε ναυπηγεία στην Ισπανία, στην Τουρκία, στη Γερμανία, στη Γαλλία και στα Κανάρια Νησιά).

Οι πολυπληθέστερες ειδικότητες, αυτές των τεχνιτών συγκολλήσεων και των τεχνιτών ελασματουργών, καθώς και των χειριστών κινητών μηχανημάτων-μηχανημάτων έργου, είναι προφανές ότι αποτελούν μία κρίσιμη μάζα έμπειρου, εξειδικευμένου και σε μεγάλο βαθμό πιστοποιημένου εργατικού δυναμικού, που αφενός συγκράτησε την κατάρρευση της απασχόλησης στη Ζώνη, αφετέρου διευκόλυνε τις επενδυτικές προτεραιότητες που επισημάνθηκαν παραπάνω. Καθόλου τυχαία, η εξέταση των εισοδημάτων ανά ειδικότητα, μάς δείχνει ότι ειδικότητες, όπως αυτές των συγκολλητών και των χειριστών, που απαιτούν συγκεκριμένα προσόντα για την άσκησή τους, όπως άδεια άσκησης επαγγέλματος, αλλά και ειδικές τεχνικές δεξιότητες, φαίνεται να είναι και τα πιο υψηλά αμειβόμενα. Σε κάθε περίπτωση όμως, η ανάκαμψη της τοπικής ναυπηγικής και ναυπηγοεπισκευαστικής βιομηχανίας, θα ήταν δυσχερέστερη, χωρίς την εμπέδωση της ανάγκης για κατάρτιση και επανειδίκευση, τόσο σε μέσο-επίπεδο (συνδικάτα, επιμελητήρια, εργοδοτικές οργανώσεις), όσο και σε μικρο-επίπεδο (εργαζόμενοι, εργοδότες). Η συμμετοχή στο πιο πρόσφατο πρόγραμμα κατάρτισης (2015) είναι ενθαρρυντική και από την άποψη της ηλικιακής σύνθεσης των καταρτισθέντων, καθώς η ηλικιακή κατηγορία 40-49 ήταν και η πολυπληθέστερη, σε σχέση με το πρόγραμμα του 2013, όπου η πολυπληθέστερη κατηγορία αφορούσε τις ηλικίες 50-59. Σημειώνεται επίσης, ότι το 65,4% των συμμετεχόντων θεώρησαν τη διαδικασία της πιστοποίησης ως απαραίτητο θεσμό για την αναγνώριση του επαγγέλματος, με το αντίστοιχο ποσοστό το 2013 να ανέρχεται στο 57,1%.

Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός, ότι σε μία χώρα όπου η επιλογή της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης υπολείπεται σημαντικά σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, διαμορφώνεται μία τοπικο-κλαδική κουλτούρα επαγγελματικής κατάρτισης, η οποία ενδεχομένως να θεμελιώνεται και στις πρακτικές μαστοριάς και τις μνήμες μιας ad hoc μαθητείας, που είτε μεμονωμένα, είτε με την υποστήριξη των επαγγελματικών σωματείων, διασώζεται μέσα στις δεκαετίες. Δεν είναι τυχαίο για παράδειγμα, ότι σύμφωνα με την προαναφερθείσα έρευνα του ΙΝ.ΕΜ.Υ, οι απασχολούμενοι του 38% των επιχειρήσεων ναυπηγοεπισκευής, συμμετείχαν σε κάποιο πρόγραμμα κατάρτισης την τελευταία τριετία, όταν το αντίστοιχο ποσοστό σε άλλους κλάδους είναι μονοψήφιο. Από αυτή την άποψη, η παρέμβαση της οργανωμένης εργασίας στη χωρο-κοινωνική συνθήκη της επιβίωσης και αναπαραγωγής της, με την ενεργό συμμετοχή σε δράσεις κατάρτισης και πιστοποίησης, δείχνει τη σημασία ανάληψης συνεκτικών πρωτοβουλιών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η πρόβλεψη των αναγκών σε δεξιότητες είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό κεφάλαιο που μόλις τώρα ανοίγει στη χώρα μας και ίσως για αυτό οι όποιες δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση παραμένουν ακόμα σποραδικές. Ο δρόμος πάντως φαίνεται να έχει χαραχθεί.

Μπιθυμήτρης Γιώργος,
Μεταδιδάκτορας ερευνητής,
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Share this post