Φανταστείτε το σκηνικό που θα σας περιγράψω. Τετάρτη απόγευμα, έτος 2017, στο κέντρο της Αθήνας μία γυναίκα γύρω στα 37, senior executive και strategic planner, έχει επαγγελματική συνάντηση για τις προοπτικές στρατηγικής εξέλιξης μεγάλης εταιρίας. Η συνάντηση λαμβάνει χώρα σε κεντρικό εστιατόριο και οι υπόλοιποι πέντε συνδαιτημόνες /πιθανοί συνεργάτες είναι άντρες. Οι ηλικίες τους κυμαίνονται από τα 45 ως και τα 55.
Η συζήτηση είναι ευχάριστη και εποικοδομητική, ώσπου φτάνουν στο σημείο καμπής. Πρέπει να συμφωνηθεί ποιος θα είναι ο υπεύθυνος χάραξης της επίσημης στρατηγικής marketing και ποιος θα βάζει την τελική υπογραφή στα επίσημα κιτάπια. Προτείνεται από την πλειοψηφία να αναλάβει τον εν λόγω ρόλο η κυρία. Ένας εκ των κυρίων όμως διαφωνεί και μάλιστα με έντονο ύφος και με body language που υποδηλώνει άμυνα και οργή και συμπληρώνει: «απορώ με εσάς όλους, είναι οι γυναίκες για αυτές τις δουλειές;».
Η σιωπή ήταν εκκωφαντική, μα και αυτό συνηγορούσε με το γεγονός πως κανείς δεν βρέθηκε να υποστηρίξει το αυτονόητο, ότι δεν είναι θέμα φύλου η ανάληψη μίας υψηλόβαθμης θέσης σε μία μεγάλη εταιρία. Ή μήπως είναι; Η ιστορία είναι πέρα για πέρα αληθινή, συνέβη στη γράφουσα και δεν ήταν η πρώτη φορά. Ήταν όμως η πρώτη φορά που αισθάνθηκα αδικημένη και μάλλον απογοητευμένη από την εξέλιξη των στερεοτύπων εν έτει 2017.
Ορίζοντας τα στερεότυπα, αναφερόμαστε σε όλες τις αντιλήψεις που έχουν εμπεδωθεί στην κοινή γνώμη και δεν λαμβάνουν υπόψη τους τα δεδομένα της εμπειρίας, αλλά χρησιμεύουν για να κρίνουν και να αξιολογήσουν τους ανθρώπους με βάση μία εκ των προτέρων καθορισμένη οπτική γωνία. Και φυσικά δεν ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που πιστεύουν πως δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, θα ήταν άλλωστε ουτοπικό και βλακώδες και να το αναφέρω. Ωστόσο η κύρια επισήμανση που διαφεύγει πολλών είναι η εξίσωση των ευκαιριών και των απολαβών αυτών (υλικών, ηθικών, συναισθηματικών) ανάμεσα στα δύο φύλα.
Τα στερεότυπα έχουν τις ρίζες τους στους βασικούς μηχανισμούς κοινωνικοποίησης, αποτελούν έναν πολύ εύκολο και «εύπεπτο» τρόπο αξιολόγησης ή και κατηγοριοποίησης συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, ενώ ταυτόχρονα λειτουργούν και ως κολυμβήθρα του Σιλωάμ για τα κοινωνικά σφάλματα ή αμαρτήματα άλλων κοινωνικών ομάδων εξιδανικεύοντας τον τρόπο ζωής, τις επιλογές και τις πεποιθήσεις τους. Φυσικά τα στερεότυπα δεν κάνουν κάτι άλλο από τα να μας σπρώχνουν στην υιοθέτηση στρεβλών απόψεων, προκαταλήψεων και προώρων γενικεύσεων που λειτουργούν ως «κοιτίδες» ανισοτήτων και αρνητικών συμπεριφορών. Είναι βαθιά ριζωμένες απόψεις που λειτουργούν ως ετικέτες για να χαρακτηρίσουμε άμεσα, αβίαστα και άσκοπα ομάδες ανθρώπων.
Οι επιπτώσεις των στερεοτύπων είναι εμφανείς σε τομείς όπως η επιλογή σπουδών ή επαγγέλματος, στην επαγγελματική εξέλιξη και ανέλιξη, στην πρόοδο και στη βελτίωση του χαρακτήρα, στον αποκλεισμό κοινωνικών ομάδων από αξιώματα, καίριες θέσεις κ.λπ. Δυστυχώς ακόμα στις μέρες μας η οικογένεια, το σχολείο, ο κοινωνικός περίγυρος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προμοτάρουν ή και υποστηρίζουν συγκεκριμένα στερεότυπα, μέσα από τα οποία η γυναίκα έχει προκαθορισμένες αρμοδιότητες, αλλά και δικαιώματα, μπορεί να επιλέξει πεδίο εκπαίδευσης, δουλειά, οικογενειακό status κ.λπ., αλλά μόνο μέσα από μία προεγκεκριμένη λίστα που αρμόζει στο φύλο και στις «ανάγκες» της.
Με βάση έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου (από τον επίκουρο καθηγητή Κοινωνιολογίας κ. Ευστράτιο Παπάνη και τους φοιτητές Μαρία Τράκα, Χρυσάνθη Φραγκιαδάκη, Δημήτρη Παρασκευόπουλο) σε 350 φοιτητές ηλικίας 18-25 ετών της Ελλάδας και της Κύπρου (το δείγμα της έρευνας είναι από αγροτικές, ημιαστικές και αστικές περιοχές) τα περισσότερα χαρακτηριστικά ανεξαρτησίας και δύναμης αποδίδονται στους άνδρες, ενώ τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά τρυφερότητας και γοητείας στις γυναίκες. Ο άνδρας περισσότερο από τη γυναίκα μοιάζει να βασίζεται στον εαυτό του, να υπερασπίζεται τις πεποιθήσεις του, να είναι ανεξάρτητος, αθλητικός, διεκδικητικός, ριψοκίνδυνος, επιθετικός, ατομιστής, ανταγωνιστικός, φιλόδοξος. Επίσης κατά τη γνώμη τους διαθέτει αναλυτική σκέψη και ισχυρή προσωπικότητα. Αντίστροφα η γυναίκα, περισσότερο από τον άνδρα, δείχνει να είναι παραγωγική, ευγενική, εύθυμη, ντροπαλή, στοργική, γοητευτική, πιστή, γλυκομίλητη, ευχάριστη, τρυφερή, φιλική. Επίσης κατά τη γνώμη τους μπορεί να μπαίνει στη θέση του άλλου, να κατανοεί τις ανάγκες του άλλου, πρόθυμη να απαλύνει τον πόνο (http://www.kathimerini.gr/330283/article/epikairothta/ellada/synthrhtika-shmera-ta-stereotypa-twn-newn-gia-ta-dyo-fyla).
Παρ’ όλα ταύτα δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την ευδιάκριτη εξέλιξη των gender στερεοτύπων, ειδικά σε σχέση με τις όχι και τόσο μακρινές εποχές των γονέων, αλλά και των παππούδων μας. Πλέον η γυναίκα μπορεί και πρέπει να εργάζεται, έχει ευθύνες, αλλά και δικαιώματα, υπάρχει επαρκές εθνικό και ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο που την προστατεύει από αδικίες είτε στον χώρο εργασίας ή στο οικογενειακό περιβάλλον και όλα αυτά είναι ευκόλως απτά. Οι νόρμες της παραδοσιακής πατριαρχικής κοινωνίας πλέον έχουν αντικατασταθεί με την αρωγή της τεχνολογίας, της αστικοποίησης, του εκμοντερνισμού και της αλλαγής του λεγόμενου lifestyle.
Έχουν λυθεί όμως όλα τα προβλήματα που πηγάζουν από τα στερεότυπα; Η απάντηση είναι «φυσικά και όχι». Η νέα γενιά ανδρών που έρχεται σε επαφή με την νέα γενιά γυναικών φέρει ως βάρος και κατάλοιπο προηγούμενων τα εν λόγω στερεότυπα και, παρ’ όλες τις θετικές επιρροές και την πληθώρα θετικής πληροφόρησης και ενημέρωσης, εξακολουθεί να ευαγγελίζεται τσιτάτα και απόψεις που απηχούν μία άλλη εποχή και μία διαφορετική γενιά.
Το κλειδί στη σταδιακή μείωση ή ακόμα και στην εξάλειψη (μπορώ να ονειρεύομαι) των στερεοτύπων βρίσκεται στην παιδεία, που δίνει τη δυνατότητα στην ορθολογιστική κρίση των ανθρώπων και στην ανάπτυξη της δυναμικής της θετικής αλλαγής, αλλά και στην προώθηση της ανανέωσης. Η παιδεία όμως είναι επιλογή και ως κάθε τέτοια είναι δικαίωμα του καθενός από εμάς να αποφασίσουμε αν θέλουμε να είμαστε δέσμιοι ιδεών και αντιλήψεων που θέτουν ανθρώπους εκτός εργασίας, θέσεων, ρόλων, αποφάσεων και επιλογών με βάση μόνο το φύλο τους.
Διαφορές υπάρχουν και θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν. Η ευκαιρία ωστόσο είναι ίδια για όλες και όλους μας, η εκπαίδευση επίσης και η δυνατότητα να κάνουμε αυτό που ονειρευόμαστε ή που είμαστε καλοί/ές χωρίς να πέφτουμε στην παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, που μας στιγματίζει για μία ζωή. Και, όπως έχει δηλώσει πολύ σωστά η Sheryl Sandberg, η COO του Facebook, «θέλω κάθε κοριτσάκι που έχουν χαρακτηρίσει ως αυταρχικό να ακούσει ότι έχει ηγετικές ικανότητες».
Μαρία Ζαρωτιάδου,
MSc Strategic marketing & management specialist
business coach & mentor
Share this post
