Η ικανότητα των ατόμων να χρησιμοποιούν την πλάγια σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δημιουργικότητα. Με τη σειρά της η δημιουργικότητα οδηγεί στην εφευρετικότητα και την καινοτομία.

Πριν όμως αναφερθούμε στην πλάγια σκέψη, ας ξεκαθαρίσουμε τις έννοιες της εφεύρεσης και της καινοτομίας.

Μια μοναδική ιδέα είναι εφεύρεση, ενώ μια μοναδική και χρήσιμη ιδέα είναι καινοτομία.

Δεν είναι τυχαίο ότι στις περιπτώσεις μετατροπής μιας ιδέας σε προϊόν ή υπηρεσία ο πρώτος και βασικότερος προβληματισμός του δυνητικού επιχειρηματία θα πρέπει να είναι κατά πόσο η ιδέα του είναι χρήσιμη σε κάποιους, ποιοι είναι αυτοί, τι αξία τους προσφέρει και τι τιμή είναι εκείνοι διατεθειμένοι να πληρώσουν γι’ αυτή την αξία.

Απαιτούνται καινοτόμες λύσεις, που θα προέλθουν από δημιουργική, πλάγια σκέψη και τεχνικές που θα τις αναδείξουν, όπως ο καταιγισμός ιδεών (ή brainstorming). Η δημιουργικότητα λοιπόν αφορά:

• Την ικανότητα παραγωγής ενός νέου έργου, ιδέας κ.λπ. με βάση τη φαντασία.
• Την εισαγωγή μιας διαφορετικής οπτικής στο πρόβλημα.
• Την αξιοποίηση με διαφορετικό τρόπο της υπάρχουσας γνώσης.
• Τη δημιουργική φαντασία, που γεννά ένα νέο προϊόν, μια νέα εικόνα, ένα έργο τέχνης, μια νέα λύση σε ένα πρόβλημα.

Η πλάγια σκέψη (lateral thinking) είναι η ικανότητα κάποιου να σκέφτεται δημιουργικά και να χρησιμοποιεί την έμπνευση και τη φαντασία του για να παράγει νέες ιδέες και να λύνει προβλήματα βλέποντάς τα από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Στον επιχειρηματικό κόσμο η πλάγια σκέψη αναφέρεται συχνά ως thinking out of the box, που προέρχεται από το γνωστό αίνιγμα του πώς θα ενώσεις με μια γραμμή τις 9 τελείες ενός τετραγώνου χωρίς να σηκώσεις το μολύβι ή να ξαναπεράσεις από μια γραμμή.

Η πλάγια σκέψη, σε αντίθεση με την κάθετη σκέψη, που καλλιεργεί την επιλογή ενός τρόπου λύσης, απαιτεί πολλά ερωτηματικά, αμφισβήτηση, απόρριψη του προφανούς, απομάκρυνση από τις προκαταλήψεις και τις έμμονες ιδέες, κατάργηση των στεγανών και επιλογή πολλαπλών εναλλακτικών λύσεων.

Έτσι, ενώ η κάθετη σκέψη ακολουθεί τον συμβατικό δρόμο, κινούμενη σε αναμενόμενες κατευθύνσεις με διαδοχικά βήματα και επιλέγει την ορθή λύση, η πλάγια σκέψη ακολουθεί τον διαφορετικό δρόμο, εξερευνά μη αναμενόμενες κατευθύνσεις, συχνά παραλείπει κάποια βήματα και οδηγεί σε πολλαπλές λύσεις.

Η πλάγια σκέψη δεν υποκαθιστά αλλά συμπληρώνει την κάθετη σκέψη. Έτσι, στις συναντήσεις brainstorming ή καταιγισμού ιδεών επιζητούμε και ενθαρρύνουμε την πλάγια σκέψη κατά την πρώτη συνεδρία προκειμένου να παραχθούν όσο το δυνατόν περισσότερες δημιουργικές ιδέες ή λύσεις, ενώ καταφεύγουμε στην κάθετη σκέψη προκειμένου να τις αξιολογήσουμε και να επιλέξουμε τις πλέον ρεαλιστικές, αποτελεσματικές και αξιοποιήσιμες.

Ο Edward de Bono

O θεμελιωτής και αυτός που ανέπτυξε τη θεωρία της πλάγιας σκέψης κατά τη δεκαετία του ’60 θεωρείται ο Edward De Bono, αν και ουσιαστικά η πλάγια σκέψη εφαρμόστηκε από τους αρχαίους Έλληνες για την επίλυση δύσκολων προβλημάτων, όπως στην Τροία με τον δούρειο ίππο και στον γόρδιο δεσμό με τον Μέγα Αλέξανδρο.

Όπως λέει ο Edward De Bono, «η κάθετη σκέψη ασχολείται με το σκάψιμο μιας τρύπας πιο βαθιά, ενώ η πλάγια σκέψη ασχολείται με το σκάψιμο  της τρύπας κάπου αλλού».

Brainstorming

Brainstorming ή καταιγισμό ιδεών, όπως έχει επικρατήσει στα ελληνικά, αποτελεί μια πρωτότυπη μέθοδος γρήγορης και αυθόρμητης παραγωγής ιδεών από ένα ή περισσότερα άτομα (στην περίπτωση της ομάδας ο αριθμός των ατόμων είθισται να μην υπερβαίνει τα 12, ώστε η ομάδα να λειτουργεί εύρυθμα) με σκοπό την επίλυση ενός πρακτικού προβλήματος. Ο όρος έγινε γνωστός από τον Osborn στο βιβλίο του «Applied imagination» το 1953.

Ο Osborn από το 1939 είχε ξεκινήσει τις μελέτες δημιουργικών μεθόδων επίλυσης προβλημάτων και είχε διαπιστώσει ότι τα group-thinking sessions ομάδων στελεχών βελτίωναν σημαντικά την ποιότητα και την ποσότητα των παραγόμενων ιδεών.

Ο Osborn ισχυρίστηκε ότι οι δύο βασικές αρχές του brainstorming που συνεισέφεραν στην αποτελεσματικότητα της διαδικασίας ήταν η μη παρεμπόδιση της ροής των ιδεών με οποιαδήποτε κριτική και το να προκύπτουν όσο το δυνατόν περισσότερες ιδέες και λύσεις κατά τη συνεδρία.

Με βάση τις παραπάνω αρχές ο Osborn έθεσε τους 4 γενικούς κανόνες του brainstorming ως εξής:

1.Focus on quantity: Εστίαση στην ποσότητα των ιδεών προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η δυνατότητα problem solving με βάση το αξίωμα «η ποσότητα γεννά ποιότητα».

2.Withhold criticism: Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας η ροή των ιδεών δεν πρέπει να παρεμποδίζεται από κριτική και οι συμμετέχοντες επικεντρώνονται στο πώς θα τις αναπτύξουν και θα τις εξελίξουν.

3. Welcome unusual ideas: Οι ασυνήθιστες ιδέες είναι ευπρόσδεκτες και δημιουργούνται με την προσέγγιση του προβλήματος από άλλη οπτική γωνία, πέρα από τα θεωρούμενα δεδομένα και τα καθιερωμένα.
   
   
4. Combine and improve ideas: Πολλές καλές ιδέες μπορούν να συνδυαστούν και να σχηματίσουν μια πολύ καλύτερη ιδέα, όπως υποδηλώνει και το σλόγκαν «1+1=3».

Η διαδικασία του brainstorming

Υπάρχουν 3 βασικά στάδια της διαδικασίας:

Κατά το πρώτο στάδιο, της προετοιμασίας, γίνεται η επιλογή των μελών και συγκεντρώνονται τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την κατανόηση και την ανάλυση του προβλήματος. Για παράδειγμα, σε μια διαφημιστική εταιρία η εργασία αυτή ανατίθεται στον account manager (συνδετικός κρίκος μεταξύ διαφημιστικής και πελάτη), που συνήθως είναι και ο συντονιστής.

Κατά την εφαρμογή του καταιγισμού ιδεών, που αποτελεί το δεύτερο στάδιο, η ομάδα (συνήθως 4-12 ατόμων) κάθεται σε ένα τραπέζι συμβουλίου, ενημερώνεται για το πρόβλημα και έπειτα από μια περίοδο ερωτήσεων, απαντήσεων και πιθανών διευκρινίσεων καλείται να διατυπώσει τις ιδέες της, οι οποίες αναρτώνται από τον συντονιστή σε έναν πίνακα και αριθμούνται. Στη φάση αυτή, που συνήθως δεν ξεπερνά τα 45 λεπτά, δεν υπάρχει οποιαδήποτε κριτική ή σχόλια και όλες οι ιδέες είναι ευπρόσδεκτες, ενώ ενθαρρύνεται η ανάπτυξη και η εξέλιξή τους.

Στο τρίτο στάδιο οι ιδέες αξιολογούνται με βάση διάφορα ορθολογικά κριτήρια, όπως η πρακτικότητα, ο απαιτούμενος χρόνος υλοποίησης, το προβλεπόμενο κόστος, οι διαθέσιμοι πόροι κ.λπ. Στο τελευταίο αυτό στάδιο γίνεται και η επιλογή των ιδεών που θα επιλύσουν το πρόβλημα με τον αποτελεσματικότερο τρόπο και προτείνονται σε όποιον πρόκειται να πάρει την τελική απόφαση.

Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές και διαφορετικές τεχνικές καταιγισμού ιδεών. Αν γράψετε «brainstorming techniques» στο διαδίκτυο, θα τις βρείτε εύκολα. Σε κάποια πανεπιστημιακά sites, όπως το Kent U.K., στο «lateral thinking skills», θα βρείτε πολύ ενδιαφέροντα κουίζ για να μετρήσετε την ικανότητά σας στην πλάγια σκέψη.

Ένα είναι γεγονός: Η πλάγια σκέψη οδηγεί σε καινοτόμες λύσεις και, όπως έλεγε ο Στιβ Τζομπς, «innovation distinguishes between a leader and a follower».

Δημήτρης Παξιμάδης,
Μέλος ΚΕΜΕΛ, π. διευθύνων σύμβουλος-Ogilvy One

Share this post