Με αφορμή την επίσκεψή μου σε μια μεγάλη αλυσίδα καταστημάτων, παρατήρησα με μεγάλη έκπληξη πως πλέον υπάρχει έτοιμο υγρό για σαπουνόφουσκες, κάτι που μου έφερε γλυκές αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια, όταν προσπαθούσαμε να βρούμε τη σωστή αναλογία σαπουνιού και νερού, ώστε να φτιάξουμε τις τέλειες σαπουνόφουσκες. Αυτή η απλή, αλλά συνάμα μαγική διαδικασία, που απαιτούσε πειραματισμό, παρατήρηση και υπομονή, συμβολίζει με τον καλύτερο τρόπο μια ευρύτερη απώλεια βασικών δεξιοτήτων που έχτιζαν τα παιδιά κάποτε μέσα από το παιχνίδι και την εξερεύνηση.
Στο παρελθόν, η εξερεύνηση και η δημιουργία ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της παιδικής καθημερινότητας. Θυμάμαι, για παράδειγμα, πως για να παίξουμε «κουτσό» ή άλλα ομαδικά παιχνίδια, ζωγραφίζαμε με κιμωλία κάτω στο πεζοδρόμιο, χαράζοντας τα δικά μας μονοπάτια και κανόνες. Κάθε γραμμή ήταν αποτέλεσμα της δικής μας φαντασίας και συνεργασίας, ενώ ανέπτυσσε την ικανότητά μας να παρατηρούμε το περιβάλλον και να αυτοσχεδιάζουμε. Σήμερα, όμως, κυκλοφορούν έτοιμα σετ παιχνιδιών με πλαστικά χαλάκια και αριθμημένα τετράγωνα – μια «τυποποιημένη» εκδοχή που περιορίζει την ελευθερία του παιχνιδιού, στερώντας από το παιδί την αμεσότητα και την εφευρετικότητα που έδινε το «παίζω οπουδήποτε με ό,τι έχω».
Ακόμη πιο χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του παιδικού κρυψώνα ή του «σπιτιού». Παλαιότερα, τα παιδιά κατασκεύαζαν την κρυψώνα τους με καρέκλες, κουβέρτες και σεντόνια, αξιοποιώντας ό,τι υλικά υπήρχαν στο σπίτι, παίρνοντας πρωτοβουλίες, επιλύοντας προβλήματα με τη φαντασία τους. Αυτός ο αυτοσχεδιασμός ήταν πηγή χαράς αλλά και σημαντικής μάθησης, καθώς το παιδί αναγκαζόταν να σκεφτεί δημιουργικά και πρακτικά. Σήμερα, τα παιδιά αγοράζουν έτοιμες παιδικές σκηνές και tipi, κάτι που αφαιρεί το στοιχείο της προσωπικής δημιουργίας και της εξερεύνησης, αντικαθιστώντας το με μια πιο παθητική και καταναλωτική εμπειρία.
Η μετάβαση από τα αυτοσχέδια, δημιουργικά παιχνίδια σε προ-παρασκευασμένα προϊόντα αναδεικνύει μια σημαντική αλλαγή στις δεξιότητες που αποκτούν τα παιδιά από μικρή ηλικία. Οι βασικές ικανότητες της παρατήρησης, της πειραματικής μάθησης, του αυτοσχεδιασμού και της επίλυσης προβλημάτων έχουν περιοριστεί σημαντικά. Όταν το παιδί δεν καλείται να πειραματιστεί με τις σωστές αναλογίες για τις σαπουνόφουσκες ή να δημιουργήσει κανόνες και περιβάλλοντα για τα παιχνίδια του, χάνει μια ευκαιρία να αναπτύξει πολύτιμες δεξιότητες που σφυρηλατούν τη δημιουργική και κριτική σκέψη.
Τα τελευταία χρόνια, η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) έχει αρχίσει να μπαίνει δυναμικά στην καθημερινότητα, ακόμα και στο παιδικό παιχνίδι και εκπαίδευση. Η ΑΙ μπορεί να προσφέρει προσωποποιημένες προτάσεις, να ενισχύει τη μάθηση μέσα από έξυπνα εκπαιδευτικά παιχνίδια και να δίνει κίνητρα για εξερεύνηση μέσα σε ψηφιακά περιβάλλοντα. Ωστόσο, αν και η ΑΙ μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως τη ζωντανή, φυσική εμπειρία που αποκτούν τα παιδιά μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, το παιχνίδι με απλά υλικά και την απευθείας αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.
Ένας σημαντικός ρόλος σε αυτή την εικόνα ανήκει και στο σχολείο. Η σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα συχνά στρέφεται σε καθορισμένα προγράμματα και τυποποιημένες μεθόδους διδασκαλίας, που αφήνουν περιορισμένο χώρο για δημιουργική έκφραση και πειραματισμό. Ωστόσο, το σχολείο μπορεί να γίνει ένας χώρος που ενισχύει την περιέργεια και τις βασικές δεξιότητες της παρατήρησης και της δημιουργικότητας, μέσα από βιωματικές δραστηριότητες, ομαδικά project και την ενθάρρυνση του παιδιού να εξερευνά και να βρίσκει δικές του λύσεις. Επιπλέον, η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης και άλλων σύγχρονων τεχνολογιών στην εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία πιο εξατομικευμένων και ελκυστικών μαθησιακών εμπειριών, εφόσον συνδυαστεί με παραδοσιακές μεθόδους που καλλιεργούν τη φαντασία και την πρωτοβουλία.
Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτό το νέο πλαίσιο, τα παιδιά κερδίζουν άλλες δεξιότητες. Η τεχνολογία, τα ψηφιακά παιχνίδια και τα οργανωμένα επιτραπέζια παιχνίδια μπορεί να διδάσκουν στρατηγική σκέψη, γρήγορη αντίληψη και ομαδική συνεργασία. Επίσης, η συνεχής σύνδεση με ψηφιακές συσκευές αναπτύσσει την οπτικο-χωρική αντίληψη και την εξοικείωση με τεχνολογικά εργαλεία που είναι απαραίτητα στη σύγχρονη κοινωνία. Ωστόσο, αυτές οι δεξιότητες δεν μπορούν να υποκαταστήσουν πλήρως τη ζωντανή εμπειρία της ουσιαστικής αλληλεπίδρασης με το φυσικό περιβάλλον και την καλλιέργεια της φαντασίας μέσα από τον πειραματισμό και τον αυτοσχεδιασμό.
Με άλλα λόγια, ενώ ο ψηφιακός κόσμος και η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρουν νέες δυνατότητες για μάθηση και ανάπτυξη, δεν θα πρέπει να αντικαθιστούν πλήρως τις εμπειρίες που ωριμάζουν τη δημιουργικότητα και την παρατηρητικότητα. Είναι ανάγκη να παρέχουμε στα παιδιά χρόνο, χώρο και ερεθίσματα για να πειραματιστούν, να ανακαλύψουν και να δημιουργήσουν με φυσικά υλικά και με βάση την προσωπική τους φαντασία.
Η μετάβαση από την παραδοσιακή, αυθόρμητη εξερεύνηση και δημιουργία σε προ-παρασκευασμένα, έτοιμα προϊόντα δείχνει πως κάποιες βασικές δεξιότητες των παιδιών χάνουν τη θέση τους μέσα στην καθημερινότητα. Αυτό δεν είναι απλώς θέμα νοσταλγίας, αλλά ζήτημα ουσιαστικής μάθησης και ανάπτυξης. Η παιδική ηλικία είναι η περίοδος όπου η περιέργεια και η δημιουργικότητα χτίζουν θεμέλια για μετέπειτα μαθησιακές και κοινωνικές ικανότητες. Για αυτό, θα πρέπει να επιδιώξουμε να διατηρήσουμε ζωντανή την παράδοση του αυτοσχεδιασμού και της εξερεύνησης, ενισχύοντας παράλληλα τα θετικά στοιχεία της σύγχρονης εποχής και της τεχνητής νοημοσύνης, ώστε τα παιδιά να μεγαλώσουν ισορροπημένα αφενός με την τεχνολογία, αφετέρου με την ανάπτυξη της φαντασίας και της πρωτοβουλίας. Η ισορροπία αυτή μπορεί να προσφέρει στα παιδιά το καλύτερο δυνατό ξεκίνημα στη ζωή τους, ως δημιουργικά, παρατηρητικά και ευέλικτα άτομα.
Γράφει,
Μάγκυ Γκολέμη
Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Share this post
