Η παράδοξη ανασφάλεια των υψηλών μορίων: Όταν τα πολλά μόρια δυσκολεύουν την επιλογή

Η εικόνα έχει γίνει σχεδόν στερεότυπη κάθε Ιούλιο: Μαθητές με εξαιρετικά υψηλά μόρια στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, ικανοί να επιλέξουν σχεδόν οποιαδήποτε σχολή επιθυμούν, εμφανίζονται με τραγική αβεβαιότητα.

Ενώ η κοινή λογική υπαγορεύει ότι όσο περισσότερες οι επιλογές και υψηλότερη η βαθμολογία τόσο ευκολότερη και πιο σίγουρη θα ήταν η απόφαση, η πραγματικότητα αποκαλύπτει ένα διαφορετικό, και εν πολλοίς προβληματικό, σκηνικό.

Αντί να προχωρούν με σιγουριά, πολλοί από αυτούς τους «τοπ μαθητές» βρίσκονται σε έναν λαβύρινθο ανασφάλειας, συνεχούς αναθεώρησης και βαθιάς αμφιβολίας.

Πού οφείλεται αυτό το παράδοξο; Είναι η πληθώρα των επιλογών ένα εμπόδιο; Είναι η επιθυμία για «κύρος» έναντι του γνήσιου ενδιαφέροντος; Και πώς επηρεάζουν οι κοινωνικές και οικογενειακές προσδοκίες την τελική επιλογή;

Το παράδοξο της αφθονίας: Όταν η ελευθερία γίνεται φορτίο.

Ο ψυχολόγος Barry Schwartz, στο διάσημο έργο του «The Paradox of Choice», έθεσε το θεμέλιο για την κατανόηση του προβλήματος: Η υπερβολική ποικιλία επιλογών μπορεί να οδηγήσει σε παραλυτική αβεβαιότητα, αυξημένο άγχος και τελικά σε μειωμένη ικανοποίηση από την τελική απόφαση. Αυτό φαίνεται στον κόσμο των Πανελλαδικών.

1. Η ματαιότητα των μορίων: Ένας μαθητής με 19.500 μόρια έχει κυριολεκτικά εκατοντάδες προγράμματα σπουδών ως επιλογή του – από Ιατρική και Νομική μέχρι Πληροφορική, Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, Φυσική, Αρχιτεκτονική, Οικονομικά και πολυάριθμες νέες, εξειδικευμένες σχολές. Κάθε σχολή αντιπροσωπεύει έναν διαφορετικό δρόμο, ένα διαφορετικό μέλλον, ένα διαφορετικό σύνολο δεξιοτήτων και ταυτοτήτων.

Η πίεση να κάνει την «τέλεια», τη «βέλτιστη» επιλογή, γίνεται συντριπτική.

Ο φόβος τού να χάσει κάτι καλύτερο, κάτι «αντίστοιχο» των δυνατοτήτων του, τον κρατά αιχμάλωτο της αναποφασιστικότητας.

2. Η εσφαλμένη ισοδυναμία μορίων-αξίας: Το σύστημα των μορίων προωθεί υποσυνείδητα την ιδέα ότι όσο πιο δύσκολη η είσοδος σε μια σχολή (δηλαδή, όσο υψηλότερα τα μόρια) τόσο πιο «μεγάλη αξία έχει» και τόσο πιο «επιθυμητή» είναι αυτή η σχολή.

Αυτό δημιουργεί μια παραπλανητική ιεραρχία, όπου οι σχολές κρίνονται πρωτίστως από τον απαιτούμενο αριθμό μορίων για εισαγωγή και όχι από την ποιότητα των σπουδών, τις επαγγελματικές προοπτικές, ή – το πιο σημαντικό – τη συμβατότητα με τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες του μαθητή.

Έτσι, ένας μαθητής που ενδιαφέρεται για Βιολογία μπορεί να αισθάνεται υποχρεωμένος να επιλέξει Ιατρική (αφού τα μόρια του, του το επιτρέπουν), ακόμα και αν ο πραγματικός του πόθος είναι η έρευνα και όχι η κλινική πράξη.

Το «κύρος» της σχολής γίνεται δυσανάλογα βαρύς παράγοντας.

Οι αόρατοι φορείς πίεσης: οικογένεια, κοινωνία και ο φόβος του συμβιβασμού

Η απόφαση για τις σπουδές δεν είναι ανεξάρτητη από άλλους παράγοντες.

Είναι βαθιά ενσωματωμένη σε ένα πλέγμα κοινωνικών προσδοκιών και οικογενειακών φιλοδοξιών.

1. Οικογενειακές προσδοκίες και «επενδύσεις»: Πολλές οικογένειες έχουν επενδύσει σημαντικά (οικονομικά, συναισθηματικά, χρονικά) στην επιτυχία του παιδιού τους στις Πανελλαδικές. Αυτή η «επένδυση» συχνά έρχεται με σιωπηρές ή και ρητές προσδοκίες: «Με τόσα μόρια πρέπει να γίνεις γιατρός/δικηγόρος/μηχανικός».

Η επιθυμία να ικανοποιήσει τους γονείς, να δικαιολογήσει την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη που έλαβε, μπορεί να επισκιάσει τις δικές του προτιμήσεις. Ο φόβος της απογοήτευσης είναι ισχυρός ανασταλτικός παράγοντας.

2. Κοινωνικό κύρος και κατάσταση: Η ελληνική κοινωνία παραδοσιακά απονέμει υψηλό κύρος σε συγκεκριμένα επαγγέλματα (ιατρός, δικηγόρος, μηχανικός). Η επιλογή μιας σχολής με χαμηλότερα μόρια, ακόμα και αν ταιριάζει απόλυτα στα ενδιαφέροντα του μαθητή, μπορεί να γίνει αντικείμενο ερωτημάτων («Γιατί αυτή με τόσα μόρια;») ή και κριτικής, δημιουργώντας την αίσθηση ότι «σπατάλησε» το δυναμικό του. Αυτή η κοινωνική πίεση συχνά εσωτερικεύεται.
3. Το φάντασμα του «συμβιβασμού»: Πολλοί μαθητές με υψηλά μόρια αντιμετωπίζουν την επιλογή μιας σχολής που δεν βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας μορίων, ως συμβιβασμό, ως «ήττα». Η ιδέα ότι «έχω Χ μόρια, άρα πρέπει να μπω στη σχολή Υ (την πιο υψηλόβαθμη)» είναι διαδεδομένη. Αυτό αγνοεί εντελώς το γεγονός ότι η «καλύτερη» σχολή για κάποιον είναι αυτή που του ταιριάζει, όχι αυτή με τα υψηλότερα μόρια. Η επιλογή μιας σχολής που αγαπάς και σε ενθουσιάζει, ακόμα και αν τα μόρια σου είναι υψηλότερα από τα απαιτούμενα, δεν είναι συμβιβασμός – είναι νίκη της αυτογνωσίας.

Η άγνοια ως θεμελιώδες πρόβλημα: Τι πραγματικά προσφέρει η κάθε σχολή;

Πίσω από όλη αυτή την ανασφάλεια και την επιρροή εξωτερικών παραγόντων κρύβεται ένα δομικό πρόβλημα του εκπαιδευτικού μας συστήματος: Η σοβαρή έλλειψη συστηματικής και αποτελεσματικής επαγγελματικής καθοδήγησης και ενημέρωσης για το περιεχόμενο και τις προοπτικές των διαφόρων σχολών.

1. Επιφανειακή εικόνα: Πολλοί μαθητές έχουν μια πολύ αόριστη ή ακόμα και λανθασμένη αντίληψη για το τι σημαίνει πραγματικά να σπουδάσεις σε μια συγκεκριμένη σχολή. Γνωρίζουν το «κύρος» και τα ελάχιστα μόρια αλλά όχι τα μαθήματα που θα παρακολουθήσουν, τις δεξιότητες που θα αναπτύξουν, τη φύση της εργασίας μετά την αποφοίτηση ή τις ποικίλες επαγγελματικές διαδρομές που ανοίγονται. Πώς μπορεί ένας 18χρονος να επιλέξει με σιγουριά ανάμεσα σε ηλεκτρολόγo μηχανικό & μηχανικό Η/Υ, ή πληροφορικό ή μηχανολόγο μηχανικό, χωρίς να κατανοεί τις θεμελιώδεις διαφορές στη φιλοσοφία, στις μεθόδους και τις καριέρες;
2. Έλλειψη πρακτικής εξοικείωσης: Το σχολικό πρόγραμμα προσφέρει ελάχιστες ευκαιρίες για πραγματική εξοικείωση με διάφορα επαγγέλματα ή ακαδημαϊκά πεδία μέσω stages, επισκέψεων σε πανεπιστήμια/εργοστάσια ή συστηματικών συναντήσεων με επαγγελματίες. Η επιλογή βασίζεται συχνά σε στερεότυπα, οικογενειακά μοντέλα ή επιφανειακές εντυπώσεις.
3. Απουσία αυτογνωσίας: Πολλοί μαθητές εισέρχονται στην Τρίτη Λυκείου και στις Πανελλαδικές χωρίς να έχουν αφιερώσει χρόνο στην ενδοσκόπηση: Τι με ενδιαφέρει πραγματικά; Ποιες είναι οι ισχυρές μου πλευρές; Τι είδος εργασίας με γεμίζει; Προτιμώ θεωρία ή πράξη; Ομαδικό ή ατομικό έργο; Η έμφαση στο «περνάω» παραμελεί την εξίσωση «περνάω εκεί που ταιριάζω».

Οι κίνδυνοι της λανθασμένης ή ανεπιθύμητης επιλογής

Η ανασφάλεια και η επιλογή με βάση λανθασμένα κριτήρια δεν είναι απλώς μια δυσάρεστη εμπειρία. Έχουν σοβαρές συνέπειες:

1. Ακαδημαϊκή απογοήτευση και εγκατάλειψη: Φοιτητές που εισάγονται σε σχολές κυρίως λόγω μορίων ή κύρους, χωρίς γνήσιο ενδιαφέρον, αντιμετωπίζουν μεγάλη πιθανότητα να αποτύχουν ακαδημαϊκά, να βιώσουν βαθιά δυσαρέσκεια ή να εγκαταλείψουν τελείως τις σπουδές τους μετά από ένα ή δύο έτη – μια τεράστια σπατάλη δυναμικού, χρόνου και πόρων.
2. Ψυχολογικό βάρος: Η αίσθηση ότι «σπατάλησα» την ευκαιρία μου, ότι βρίσκομαι σε λάθος δρόμο ή ότι απογοήτευσα τους γύρω μου, μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, κατάθλιψη και απώλεια αυτοεκτίμησης.
3. Επαγγελματική δυσαρέσκεια: Ακόμα και όσοι αποφοιτούν, μπορεί να βρεθούν σε επαγγέλματα που δεν τους ταιριάζουν, με αποτέλεσμα χαμηλή παραγωγικότητα, έλλειψη κινήτρων και μακροπρόθεσμη επαγγελματική δυστυχία.
4. Κοινωνικό κόστος: Η δυσαρέσκεια και η απαξίωση σε κρίσιμους επαγγελματικούς τομείς μπορεί να οδηγήσει σε brain drain ή σε αναποτελεσματική αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού.

Η δική μας λύση στην About Career

Η αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που ξεκινά πολύ πριν την ημέρα των αποτελεσμάτων:

1. Ενίσχυση της επαγγελματικής καθοδήγησης (συμβουλευτικής):

Η καθοδήγηση πρέπει να ξεκινά από το γυμνάσιο, με τον εντοπισμό των ενδιαφερόντων και δεξιοτήτων και εξοικείωση με το ευρύ φάσμα των επαγγελμάτων.

Χρήση επιστημονικών εργαλείων αξιολόγησης με ουσιαστική ανάλυση.

2. Λεπτομερής πληροφόρηση για σπουδές:

Αναλύουμε το πλήρες πρόγραμμα σπουδών κάθε σχολής, το ταιριάζουμε με το προφίλ των μαθητών, δίνουμε επαγγελματικές διεξόδους και κάνουμε τις απαραίτητες αναφορές για την αγορά εργασίας.

3. Ευαισθητοποίηση οικογενειών και κοινωνίας:

Επαγγελματικό προσανατολισμό χρειάζονται και οι γονείς: Να κατανοήσουν τον ρόλο τους ως υποστηρικτών, όχι ως εκείνων οι οποίοι αποφασίζουν, να μάθουν για την ποικιλία των επαγγελμάτων και την ταχέως μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας.

Προώθηση της ιδέας ότι η επιτυχία και η αξία ενός ατόμου δεν ορίζονται από τη «δύσκολη» σχολή που πέρασε αλλά από το πάθος, τις δεξιότητες και την προσφορά του στο επάγγελμά του.

4. Ενδυνάμωση των μαθητών:

Προωθούμε την αυτογνωσία που βοηθά τους μαθητές να απαντήσουν σε βασικές ερωτήσεις για τον εαυτό τους.

Να μάθουν ότι είναι φυσιολογικό να μην ξέρεις ακριβώς τι θες στα 18 αλλά ότι η επιλογή μιας σχολής είναι ένα βήμα, όχι μια αιώνια δέσμευση.

Η ευελιξία και η διά βίου μάθηση είναι κλειδί.

Από την αξιολόγηση μορίων στην αξιολόγηση προοπτικών

Το παράδοξο της ανασφάλειας των υψηλόβαθμων μαθητών είναι ένα δυσάρεστο σύμπτωμα ενός εκπαιδευτικού και κοινωνικού συστήματος που υπερεκτιμά τη δυναμική των μορίων και υποτιμά τη σημασία της αυτογνωσίας, της ποιοτικής πληροφόρησης και της αληθινής επαγγελματικής καθοδήγησης.

Η υπερβολική ανάλυση και η πίεση του «κύρους» παραλύουν τους νέους.

Η πρόκληση δεν είναι να βοηθήσουμε τους μαθητές να «ξεπεράσουν» την αβεβαιότητα με μια βιαστική επιλογή αλλά να τους εφοδιάσουμε με τις γνώσεις, τις εμπειρίες και την αυτογνωσία που χρειάζονται για να κάνουν μια ενημερωμένη και προσωπικά ουσιαστική επιλογή – ακόμα και αν αυτή σημαίνει να μην επιλέξουν τη σχολή με τα υψηλότερα μόρια.

Γιατί το πραγματικό «κύρος» δεν έρχεται από έναν αριθμό στα χαρτιά αλλά από το πάθος και την αφοσίωση που φέρνεις σε αυτό που κάνεις.

Η μετατόπιση από την αποκλειστική αξιολόγηση με βάση τα μόρια προς μια ολιστική αξιολόγηση των προοπτικών, των ενδιαφερόντων και των δυνατοτήτων του κάθε μαθητή είναι το κλειδί για να σπάσουμε αυτό το παράδοξο και να ανοίξουμε δρόμους προς πιο γνήσιες και ικανοποιητικές επαγγελματικές πορείες.

Share this post