Σε κοινό ανακοινωθέν προχώρησαν στις 6 Νοεμβρίου 2018 από το Μέγαρο Μαξίμου πρωθυπουργός και αρχιεπίσκοπος σχετικά με τη σχεδιαζόμενη κοινή δράση τους για τον εξορθολογισμό των σχέσεων κράτους και Εκκλησίας, τη διαχείριση αμφισβητούμενης και μη εκκλησιαστικής περιουσίας, όπως και για τον επαναπροσδιορισμό των διακριτών ρόλων τους. Τα βρήκαν, συμφώνησαν, τα κατάφεραν. Ανατρίχιασαν και τα πόντιουμ από την απρόσμενη εξέλιξη. Ακολούθως συμφώνησε και όλο το δημοκρατικό τόξο εκτός από μερικούς γραφικούς. Κάποιοι μάλιστα δήλωσαν με υπερηφάνεια ότι επιβεβαιώθηκαν.

Ως νεκρός τον ζώντα
συν μυροφόροις πάντες
μυρίσωμεν εμφρόνως

Οι πρωταγωνιστές μας όμως έκαναν παιχνίδι με τη γεύση της αμφικερδούς προσέγγισης και παρήγαγαν αποτελέσματα –όχι αστεία– εκεί που άλλοι είχαν αποτύχει ή έστω τα είχαν μισοκαταφέρει. Και στις δηλώσεις τους δεν άφησαν καμία αμφιβολία για τη θετική εξέλιξη.  Έμειναν βέβαια και πολλά μικροαστικά ερωτηματικά και πολλές ανησυχίες του κατώτερου κλήρου, αλλά χωρίς να σπάσεις αβγά ομελέτα δεν γίνεται. Ακολούθησαν όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αναπαράγοντας τις πληροφορίες και κλιμακώνοντας τις ανησυχίες. Κάποιες διαπιστώσεις ήταν έξυπνες και κάποιες ενστάσεις εύλογες. Φυσικά η κουβέντα έφτασε και στην αναθεώρηση του Συντάγματος.

Ους έθρεψε το μάννα,
εκίνησαν την πτέρναν
κατά του ευεργέτου

Από τα ήδη καταγεγραμμένα παρελκόμενα που ξεχωρίζουν είναι η μετατόπιση της πολιτικής ατζέντας από τα δυσάρεστα στα εντυπωσιακά, η μείωση κατά 10.000 του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων για τη βελτίωση του προϋπολογισμού ή την προκήρυξη νέων προσλήψεων, καθώς και η απροειδοποίητη πρόκληση της επαναστατικής διάθεσης των απλών κληρικών, που πρόθυμα θα οικειοποιηθούν τα δικαιώματα και το έργο της Εκκλησίας για να αμυνθούν. Υπάρχουν και μερικά προφανή αλλά μάλλον μη καταγεγραμμένα, που έχουν το ενδιαφέρον τους χωρίς όμως να αποτελούν θέματα-πυρήνα.

Ως άφρων υπηρέτης
προδέδωκεν ο μύστης
την άβυσσον σοφίας

Ο αρχιεπίσκοπος βρίσκει μια εξαιρετική ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει και τις σχέσεις του με το Πατριαρχείο και να εξαναγκάσει σε αποκλιμάκωση τη δεσποτική, άκαμπτη και κάποτε επιθετική στάση του Βαρθολομαίου. Υπάρχουν ανοιχτά, ακόμα και μετά τις διαβεβαιώσεις του 2016, και όλα τα θέματα δικαιοδοσίας στις μητροπόλεις των Νέων Χωρών. Υπάρχει επίσης και το διοικητικό αγκάθι των Δωδεκανήσων και της Κρήτης, που το Πατριαρχείο μάλλον αξιοποιεί και ως θύλακα διχόνοιας. Ο έλεγχος της μισθοδοσίας και των υπό κοινή διαχείριση πόρων μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο εργαλείο στα χέρια του Ιερώνυμου. Ίσως και οι εκπτώσεις ή/και η απαλλαγή από τον ενιαίο φόρο ακινήτων.

Τοις πόθω τε και φόβω
τα πάθη σου τιμώσι
δίδου πταισμάτων λύσιν

Όλες οι Εκκλησίες των γνήσιων ορθόδοξων χριστιανών, παλαιοημερολογιτών, ενισταμένων και παλαιοεορτολογιτών, που δυσκολεύονται να τα βρουν μεταξύ τους, αλλά δεν μισθοδοτούνταν μέχρι σήμερα, θα έπρεπε να περάσουν σε αντίστοιχο καθεστώς. Προφανώς και αυτοί θεωρούνται συνεχιστές του έργου της Εκκλησίας, που κατ’ επανάληψη προσέφερε με αγώνες, αίμα και περιουσία στην Ελλάδα και –κάποιοι από αυτούς– χαίρουν της αναγνώρισης της πολιτείας και της συνεργασίας με την τοπική αυτοδιοίκηση. Μπορεί να μην έχουν σοβαρά περιουσιακά στοιχεία, όπως η επικρατούσα Εκκλησία, αλλά έχουν αντίστοιχες περγαμηνές και σεβαστό ποίμνιο που υπηρετούν. Ίσως θα έπρεπε να πάρουν και αναδρομικά.

Τον ρύστην ο πωλήσας
αιχμάλωτος κατέστη,
ο δόλιος Ιούδας

Ο Αλέξης βρίσκει μια εξαιρετική ευκαιρία να ολοκληρώσει το προφίλ του εκσυγχρονιστή. Άγνωστο αν είναι αυτό το κύριο μέλημά του, αλλά με αυτά και με εκείνα προχωρεί ακάθεκτος προς το βάθρο του μεγάλου πολιτικού διεθνούς εμβέλειας. Γιατί το θέμα δεν είναι μόνο εθνικό, όπως ίσως φαντάζεται ο αφελής παρατηρητής. Με αυτές τις πρωτοβουλίες εναρμονίζει τη χώρα με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα πρότυπα του δυτικού πολιτισμού. Το παράδοξο της αριστερής πολιτικής που υπηρετεί την αστική αντίληψη είναι αρκετά μπερδεμένο ακόμα και για τους συντρόφους του. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η εναρμόνιση αυτή γίνεται πράγματι επ’ ωφελεία της χώρας και των πνευματικών και πολιτισμικών αναγκών της κοινωνίας μας.

Πεπλάνηται ο πλάνος,
ο πλανηθείς λυτρούται
σοφία ση, Θεέ μου

Σε αυτό ακριβώς το σημείο μπορούμε να σταματήσουμε να αναλωνόμαστε σε διαδικαστικά, τεχνοκρατικά και μικροπολιτικά θέματα και να βαθύνουμε τη σκέψη μας στην αρχική ιδέα του εξορθολογισμού των σχέσεων κράτους και Εκκλησίας, όπως και της ενίσχυσης της αυτονομίας της ελλαδικής Εκκλησίας. Να καταλάβουμε ότι είναι η αρχή ενός δρόμου που θα οδηγήσει σε διχάλα και σταδιακή απομάκρυνση. Να αναρωτηθούμε αν πράγματι το έχουμε ανάγκη και γιατί. Μήπως το δεχόμαστε όπως χιλιάδες προηγούμενους δυτικούς νεωτερισμούς που μας φόρεσαν γλυκά και απαλά, σαν υπόθετο. Και το ερώτημα δεν αφορά στην πρόοδο και την πολιτισμική ανάπτυξη, αλλά στην κατ’ επανάληψη εξαναγκασμένη μετατόπιση από τη γραμμική μας εξέλιξη.

Ανέκραζεν η κόρη
θερμώς δακρυρροούσα,
τα σπλάχνα κεντουμένη

Ο δυτικός κόσμος πέρασε από ακραίους συσχετισμούς κράτους και Εκκλησίας, που εμείς δεν γνωρίσαμε, μετά το Βυζάντιο. Ήταν λοιπόν φυσική η αλλαγή του μοντέλου συνύπαρξης κράτους και Εκκλησίας, με τις συνθήκες να ωριμάζουν από τη μια φάση στην άλλη. Έκαναν τα δικά τους λάθη και τα πλήρωσαν με τον δικό τους τρόπο. Η δική μας ορθοδοξία απομακρύνθηκε από το δυτικό μοντέλο και δεν συμμετείχε στην εμπειρία αυτή. Η Δύση έχει να εκδικηθεί για τον Μεσαίωνα. Εμείς ήμασταν απασχολημένοι με τον δικό μας ζυγό. Στη Δύση η Εκκλησία ήταν ο δυνάστης. Σε εμάς την ίδια περίοδο η Εκκλησία βοηθούσε και ανακούφιζε από την κοινωνική καταπίεση, κάποτε βέβαια και με τρόπο ανασταλτικό σε αντιδράσεις. Λίγο πολύ μιλάμε για δυο διαφορετικούς κόσμους με άλλη ιστορία και διαφορετικές ανάγκες.

Ω φως των οφθαλμών μου,
γλυκύτατόν μου τέκνον,
πώς τάφω νυν καλύπτη;

Το θέμα δεν είναι ποιος είχε δίκιο, αλλά ποιος έχει το δικαίωμα να προχωρά ελεύθερος στον δρόμο του. Την ίδια εποχή που η δυτική αστική δημοκρατία ξεφορτωνόταν το θεοκρατικό παρελθόν της και έβαζε στο κέντρο τον άνθρωπο ενδιαφέρθηκε και για τις τύχες μας, όχι λόγω του ομόθρησκου, αλλά για τον πολιτισμό των προγόνων μας. Κι εμείς, που κολακευτήκαμε από το ενδιαφέρον, αποφασίσαμε να μιμηθούμε τα πρότυπα της εποχής και να στήσουμε το αντίγραφο που θα μας έκανε αποδεκτούς, έστω κι αν βιάζαμε γενιές και πρόσφατη κληρονομιά. Και ίσως το παντελόνι να ήταν βολικό, αλλά η φουστανέλα ήταν δική μας και μάλλον χρειαζόμαστε την ευκαιρία να την εξελίξουμε. Μέχρι και ο ξενόφερτος Όθωνας την έβρισκε ιδιαίτερη, τόσο που την πήρε και στον τάφο του.

Έρραναν τον τάφο
οι μυροφόροι μύρα
λίαν πρωί ελθούσαι

Από θρησκευτικής πλευράς ανήκουμε σε αυτό που οι δυτικοί ονομάζουν σλαβονική ορθοδοξία. Και μάλλον αισθάνονται ότι έχουμε περισσότερα κοινά στη θρησκευτική κουλτούρα μας με τους ανατολικούς γείτονές μας παρά με τους ομοθρήσκους μας. Τόσα χρόνια σκλαβιάς και υποτέλειας φαίνεται ότι τους επιτρέπουν να βλέπουν σημαντικά μουσουλμανικά ίχνη στις λατρευτικές μας παραδόσεις, πρακτικές και συνήθειες. Γεγονός είναι ότι η Δύση, στην οποία νόμιζε ότι ανήκουμε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, εκλαμβάνει αυτό τον τύπο συλλογικής σύνδεσης με τη θρησκεία ως εμπόδιο στην πολιτισμική εξέλιξη. Και μας κάνει τη χάρη να μας υποστηρίξει στην οριστική αποδέσμευση της κοινωνικής υπόστασής μας από βαρίδια.

Ειρήνην Εκκλησία,
λαώ σου σωτηρίαν
δώρησαι ση εγέρσει

Όμως η δική μας Εκκλησία είναι διαχρονικά το ύστατο στήριγμα της ελληνικής κοινωνίας. Πέρα από τον κλασικό ρόλο της στην υποστήριξη των θρησκευτικών αναγκών όποιου επιθυμεί, στηρίζει και όποιον έχει ανάγκη ανεξαρτήτως πίστης. Στη δεκαετία της κρίσης αρχιεπισκοπή και μητροπόλεις σήκωσαν μεγάλο μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας με συνέπεια και συνέχεια. Και φυσικά, δεν μοίρασαν μάννα εξ ουρανού, αλλά έκαναν αναδιανομή του υστερήματος των πιστών του ποιμνίου τους. Και δεν ρώτησαν ποτέ κάποιον σε ποιο θεό πιστεύει για να του προσφέρουν ένα πιάτο φαΐ. Και τίμησαν τις αξίες τους και τον κοινωνικό ρόλο τους μέρα με τη μέρα για δέκα ολόκληρα χρόνια. Το ίδιο έκαναν και πριν. Το ίδιο θα κάνουν και μετά.

Η δάμαλις τον μόσχον
εν ξύλω κρεμασθέντα
ηλάλαζεν ορώσα

Στον δυτικό κόσμο αυτή είναι δουλειά για ΜΚΟ (NGO/NPO). Έτσι κάπως διαχειρίζονται και το προσφυγικό, με τον τρόπο που καταλαβαίνουν. Ίσως γι’ αυτό τον λόγο και η αρχιεπισκοπή χρησιμοποιεί τη ΜΚΟ της Εκκλησίας της Ελλάδος «Αποστολή» για να συνδιαλλαγεί με τους έξω. Ακόμα και με την ομογένεια. Θέληση να υπάρχει και γέφυρες βρίσκονται. Βούληση να υπάρχει και γέφυρες γκρεμίζονται. Μα τώρα η Εκκλησία της Ελλάδος έχει στριμωχτεί οικονομικά. Λίγο η κρίση που μείωσε τα παγκάρια, λίγο η φορολογία, λίγο οι αυξημένες ανάγκες, βρέθηκε ο Ιερώνυμος με την πλάτη στον τοίχο. Και σε μεγάλο ποσοστό μάλλον σύρεται σε μια συμφωνία ως καλόπιστος εταίρος που δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.

Διαφθοράς εις φρέαρ
συναπολούνται πάντες
οι άνδρες των αιμάτων

Είναι καλή η Εκκλησία της Ελλάδος; Όχι βέβαια. Πάσχει και πασχίζει. Διόρισε και βόλεψε και μάλωσε και φέρθηκε ρατσιστικά και σεξιστικά και παράλογα. Δεν εκσυγχρόνισε, δεν εκλαΐκευσε, συμβιβάστηκε, συνωμότησε,  υπηρέτησε συμφέροντα, συναλλάχθηκε, παραδόθηκε, διασπάστηκε. Απώθησε και αδίκησε. Φόρεσε χρυσά, έψαλε παράφωνα, πήρε φακελάκια, επέτρεψε αίσχη, ευλόγησε όπλα και φονικά. Δεν έκανε αυτοκριτική και ξέμεινε και κατάντησε απολίθωμα του εαυτού της. Όμως ήταν και φορέας και υποστηρικτής του εγχώριου ουμανισμού και φρόντισε και περιέθαλψε και έκλαψε και μετάνιωσε. Μα δεν μεταμελήθηκε. Και επέτρεψε η θρησκεία να γίνει μάθημα στα σχολεία και μάλιστα με βαθμολογία.

Φρίττουσιν οι νόες
την ξένην και φρικτήν σου
ταφήν του πάντων κτίστου

Τουλάχιστον δεν είχε στους κόλπους της πολλούς παιδόφιλους. Γιατί και η Ελλάδα δεν είχε. Και δεν υπέκυψε στα δυτικά πρότυπα του θρησκευτικού μάρκετινγκ. Περιορίστηκε σε εκδρομές και θρησκευτικό τουρισμό και κανένα χειροποίητο κομποσκοίνι ή εικόνισμα από χέρι μοναχού. Και δεν ισχυρίστηκε ότι έχει το αλάθητο. Και πήρε κληροδοτήματα και άφησε να της τα πάρουν. Και πήγε και φτωχούς στα δικαστήρια και φίμωσε το διαφορετικό όποτε μπόρεσε. Μας δέχτηκε το Πάσχα έπειτα από έναν χρόνο απουσίας. Και της ασπαστήκαμε το χέρι, που τα παίρνει από τρεις μεριές. Δεν είναι καλή η Εκκλησία, αλλά είναι δική μας. Και θέλουμε να αποφασίσουμε εμείς τις σχέσεις μας μαζί της. Ακόμα κι αν είμαστε άθεοι ή αναποφάσιστοι.

Ω γλυκύ μου έαρ,
γλυκύτατόν μου τέκνον,
πού έδυ σου το κάλλος;

Κι αν η Εκκλησία πρέπει να κάνει ένα βήμα πίσω για να επιτρέψει να απογαλακτιστεί η ανεξίθρησκη πολιτεία, ας είναι επειδή θα το ζητήσουμε εμείς. Ας το χρειαστούμε πρώτα. Όχι σαν προδιαγραφή για να γίνουμε με το στανιό κάτι που δεν είμαστε.  Δεν ξέρω τι αξιοζήλευτο βλέπουν στο δυτικό μέλλον μας και πόσο ιθαγενείς μάς θεωρούν, πάντως οι μεγαλύτεροι Έλληνες πολιτικοί ασχολήθηκαν συστηματικά με τη βίαιη προσαρμογή μας σε αυτά τα πρότυπα. Όχι πάντοτε με επιτυχία, αλλά σίγουρα με μεγάλο ζήλο. Ίσως πάλι να είναι αντίστροφα τα πράγματα. Ίσως οι δυτικοί να ανεβάζουν στην κλίμακα όποιον Έλληνα φύλαρχο ωθεί τη χώρα σε αυτό που εκείνοι λένε εκσυγχρονισμό.

Δημήτρης Φυντάνης

Share this post