Η αγορά εργασίας αλλάζει και αλλάζει ραγδαία. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να καταλάβει ότι οι αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας είναι συντριπτικές και όχι μόνο δεν πρόκειται να περιοριστούν, αλλά το αντίθετο, θα συνεχίσουν να πραγματοποιούνται με αυξητικούς ρυθμούς στο μέλλον. Αφορμή για το συγκριμένο άρθρο αποτέλεσε η αναφορά του World Economic Forum (2016, σημ. 1) με τίτλο: «The Future of Jobs: Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution». Πρόκειται για μία διεθνή έρευνα που πραγματοποίησε ο οργανισμός μεταξύ πολυάριθμων διευθυντών ανθρωπίνου δυναμικού και άλλων ανωτάτων στελεχών ενός μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων από χώρες που αντιπροσωπεύουν τις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη.
Η εποχή μας βιώνει την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Η 1η Βιομηχανική Επανάσταση οδήγησε τον 18ο αιώνα στην εμφάνιση της βιομηχανίας και στην απομάκρυνση από την αγροτική οικονομία. Η 2η Βιομηχανική Επανάσταση στις αρχές του 20ου αιώνα οδήγησε στην εμφάνιση της γραμμής παραγωγής με την εισαγωγή της επιστημονικής διοίκησης και τη ραγδαία αύξηση της παραγωγικότητας. Η 3η Βιομηχανική Επανάσταση πιο πρόσφατα, στο τέλος του 20ου αιώνα, αναφέρεται στους τρόπους που το διαδίκτυο, οι νέες μορφές ενέργειας και η ψηφιακή τεχνολογία αλλάζουν τον τρόπο που λειτουργούν οι επιχειρήσεις και η οικονομία.
Πριν καλά καλά ολοκληρωθεί η 3η Βιομηχανική επανάσταση λοιπόν, πολλοί ερευνητές μιλούν ήδη για την έλευση της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Μιλούν για την έλευση των ρομπότ στην παραγωγική διαδικασία, την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence), της μηχανικής μάθησης (machine learning), της νανοτεχνολογίας και της βιοτεχνολογίας, αλλά και του διαδικτύου των αντικειμένων (internet of things). Ταυτόχρονα οι αλλαγές που συμβαίνουν σε κοινωνικοοικονομικό, γεωπολιτικό και δημογραφικό επίπεδο επηρεάζουν και επηρεάζονται από τις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές που φέρνει η 4η Βιομηχανική Επανάσταση.
Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ανέδειξαν ως σημαντικότερες δύο μεγάλες κατηγορίες αλλαγών: τις δημογραφικές / κοινωνικοοικονομικές και τις τεχνολογικές. Συνοπτικά φαίνεται ο κρίσιμος ρόλος των νέων μορφών εργασίας, των νέων αναδυόμενων αγορών, της κλιματικής αλλαγής και της γεωπολιτικής αστάθειας, όπως επίσης ο ρόλος της κινητής τηλεφωνίας και του υπολογιστικού νέφους, των big data, των νέων μορφών ενέργειας, του διαδικτύου των αντικειμένων (internet of things), της διανεμητικής οικονομίας και του πληθοπορισμού (crowdsourcing), της ρομποτικής κ.λπ.
Με μια ματιά λοιπόν προς το μέλλον, που όμως είναι πολύ κοντά μας πλέον, οι αλλαγές αυτές έχουν αντίκτυπο (ή πρέπει να έχουν αντίκτυπο) όχι μόνο στον χώρο των επιχειρήσεων, αλλά και στην εκπαίδευση και στις εκπαιδευτικές πολιτικές που εφαρμόζουν τα κράτη. Παρακάτω αναφέρονται συνοπτικά οι πιο σημαντικές από αυτές τις αλλαγές:
Νέοι ρόλοι / νέες θέσεις εργασίας
Η έρευνα του WEF, όσο και άλλες παρόμοιες έρευνες, αναδεικνύουν ότι στο άμεσο μέλλον θα χαθεί από την αγορά εργασίας ένας πολύ μεγάλος αριθμός θέσεων εργασίας, οι οποίες θα αυτοματοποιηθούν ή θα πάψουν να υφίστανται λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης. Για παράδειγμα, μεγάλος αριθμός υποστηρικτικών ή διαχειριστικών θέσεων θα αυτοματοποιηθεί. Αντίθετα θα αυξηθεί ιδιαίτερα η ανάγκη για θέσεις εργασίας στον χώρο της διοίκησης επιχειρήσεων, των χρηματοοικονομικών, της πληροφορικής, των μαθηματικών και της μηχανικής. Ήδη για τις παραπάνω θέσεις εργασίας οι επαγγελματίες της διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλες δυσκολίες εύρεσης κατάλληλων υποψηφίων με το κατάλληλο υπόβαθρο όχι μόνο στην τεχνολογία, αλλά και στις απαιτούμενες διαπροσωπικές ικανότητες, όπως θα αναφέρουμε στην συνέχεια.
Επίσης η έρευνα του WEF ανέδειξε ιδιαίτερα δύο κρίσιμους για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων ρόλους, οι οποίοι θα αναδειχθούν ακόμη περισσότερο μέσα στα επόμενα χρόνια: του data analyst και του εξειδικευμένου στελέχους πωλήσεων. Η υπερπληθώρα δεδομένων και πληροφοριών που έχουν πλέον οι επιχειρήσεις για πελάτες, προμηθευτές, συνεργάτες και προσωπικό / υποψηφίους τους απαιτεί data analysts, που μπορούν όχι απλώς να αναλύουν και να αξιολογούν αυτά τα δεδομένα, αλλά έχουν την επιχειρηματική σκέψη, την ηθική και τη στρατηγική ικανότητα να τα ερμηνεύουν και να τα αξιοποιούν αποτελεσματικά, προστατεύοντας ταυτόχρονα την ιδιωτικότητα όσων προσφέρουν αυτά τα δεδομένα.
Από την άλλη, τα στελέχη πωλήσεων αποτελούσαν ανέκαθεν την «ατμομηχανή» των επιχειρήσεων. Όμως τα νέα προϊόντα / υπηρεσίες, οι αλλαγές των χαρακτηριστικών των πελατών λόγω των κοινωνικοδημογραφικών αλλαγών, αλλά και ο νέος ρόλος της τεχνολογίας τονίζουν την αναγκαιότητα για εξειδικευμένα στελέχη πωλήσεων, τα οποία έτσι κι αλλιώς σε όλες τις έρευνες (π.χ. Manpower Employment Outlook Surveys) αναδεικνύονται μεταξύ των πιο δύσκολων θέσεων προς κάλυψη τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό.
Έλλειψη δεξιοτήτων
Στο νέο εργασιακό περιβάλλον απαιτούνται νέες ικανότητες, γνώσεις και δεξιότητες. Πληθώρα ερευνών (σημ. 2) έχει αναδείξει ότι στο άμεσο μέλλον αυτά που γνωρίζουμε σήμερα ή που διδάσκονται στην εκπαίδευση θα είναι σύντομα περιττά. Για παράδειγμα, κοινωνικές δεξιότητες στις οποίες μέχρι σήμερα δεν δίνεται ιδιαίτερη προσοχή, όπως η πειθώ, η συναισθηματική νοημοσύνη, η μεταδοτικότητα / επικοινωνία και η συνεργασία / ομαδικότητα, θα πρέπει να βρίσκονται στο ίδιο ή και σε υψηλότερο επίπεδο με τις τεχνικές ικανότητες που απαιτούνται για την υψηλή απόδοση σε μία θέση εργασίας. Κάτι τέτοιο απαιτεί μεγάλες αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα όλων των επιπέδων εκπαίδευσης, αλλά και στον τρόπο που προσελκύουν, αξιολογούν και εκπαιδεύουν το ανθρώπινο δυναμικό τους οι επιχειρήσεις. Αυτή η έλλειψη δεξιοτήτων αποτελεί ήδη ένα κρίσιμο παράγοντα εξεύρεσης κατάλληλου προσωπικού για πάρα πολλές επιχειρήσεις. Παράλληλα τα ανώτερα στελέχη και ειδικότερα τα στελέχη του ανθρώπινου δυναμικού θα πρέπει να αναπροσαρμόσουν και να διαφοροποιήσουν τις πρακτικές στελέχωσης, εκπαίδευσης και ανάπτυξης του προσωπικού τους, λειτουργώντας πιο προνοητικά, ειδικά στο ζήτημα του προγραμματισμού του ανθρώπινου δυναμικού. Κάποιες καλές πρακτικές, όπως η αποτελεσματικότερη διασύνδεση με τα πανεπιστήμια ή η διακράτηση μεγαλύτερων σε ηλικία / έμπειρων εργαζομένων, χρησιμοποιούνται πολύ λιγότερο από τις επιχειρήσεις απ’ ό,τι θα έπρεπε.
Προτάσεις για το μέλλον
Στις προηγούμενες Βιομηχανικές Επαναστάσεις η προσαρμογή των εκπαιδευτικών συστημάτων, των επιχειρήσεων και των κρατικών δομών στις νέες αλλαγές πήρε πάρα πολύ χρόνο. Στην παρούσα 4η Βιομηχανική Επανάσταση κάτι τέτοιο απλώς δεν είναι εφικτό. Δεν έχουμε την πολυτέλεια και τον χρόνο. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς θα πρέπει το συντομότερο δυνατό να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους και να συνεργαστούν αποτελεσματικά. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επενδύσουν πραγματικά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού τους, εκπαιδεύοντας το προσωπικό όχι μόνο για τις σημερινές, αλλά και για τις αυριανές τους ανάγκες. Θα πρέπει να ενθαρρύνουν την ποικιλομορφία και να αναπτύξουν οριζόντιες συνεργασίες μεταξύ τους, ώστε να αντιμετωπίσουν από κοινού τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σε θέματα ανθρώπινου δυναμικού.
Οι κυβερνήσεις και οι εκπαιδευτικοί φορείς θα πρέπει να αλλάξουν ριζικά τα προγράμματα εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Είναι αναγκαία η ανάπτυξη διαπροσωπικών ικανοτήτων από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο.
Και τέλος, οι ίδιοι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αναπροσαρμόσουν πολλές από τις καθιερωμένες αντιλήψεις τους, που μπορεί να ήταν αποτελεσματικές στον 20ο αιώνα, αλλά όχι πλέον, όπως, για παράδειγμα, η προσαρμοστικότητα, η ευελιξία, η καινοτομία, η συνεχής αναζήτηση της μάθησης, το πνεύμα επιχειρηματικότητας, η προνοητικότητα κ.ά. Κάνοντας κάποια από τα παραπάνω, οι πιθανότητες να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία την 4η Βιομηχανική Επανάσταση στην αγορά εργασίας αυξάνονται. Διαφορετικά…
Σημειώσεις:
(1) http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs.pdf
(2) https://www.weforum.org/agenda/2016/01/the-10-skills-you-need-to-thrive-in-the-fourth-industrial-revolution/
Ιωάννης Νικολάου,
Αναπληρωτής καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς
Διευθυντής Μ.Π.Σ. στη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού
Πηγή: ΟΠΑ NEWS
Share this post
