Μόλις 50 χρόνια από συστάσεως του ελληνικού κράτους η Ελλάδα πάσχιζε μετά κόπων και βασάνων να αντεπεξέλθει στα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε. Με μια οικονομία εύθραυστη και με ένα πολιτικό σύστημα μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας ξεσπά το πρώτο μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο, που οδήγησε μια μεγάλη μερίδα πολιτών στην καταστροφή. Τα λαυρεωτικό ζήτημα, όπως έμεινε στην ιστορία, φαίνεται πως θα αποτελούσε το εναρκτήριο λάκτισμα για μια σειρά οικονομικών απατών, που ταλανίζουν έως και σήμερα τον τόπο.
Μεταλλεία Λαυρίου: Μια ευχή και μια κατάρα
Ήδη από την αρχαιότητα τα μεταλλεία Λαυρίου υπήρξαν από τις βασικότερες πηγές χρηματοδότησης για τη βιωσιμότητα της Αττικής. Η εξόρυξη ασημιού και μολύβδου, η παραγωγή νομισμάτων και η χρηματοδότηση του αθηναϊκού στόλου αποτελούσε βασικό πυλώνα εσόδων για την πόλη-κράτος. Ωστόσο από την εξόρυξη των μετάλλων δεν διαχωρίζονταν άλλα πολύτιμα μέταλλα απουσία απαραίτητης τεχνογνωσίας. Το περισσεύον υλικό αποτελείτο από τις σκοριές και τις εκβολάδες. Οι σκοριές ήταν τα απορρίμματα της μεταλλευτικής δραστηριότητας και οι εκβολάδες ήταν το επιφανειακό μετάλλευμα που έμενε.
Κάνοντας λοιπόν ένα χρονικό άλμα, παρατηρούμε πως τα μεταλλεία αποτέλεσαν και στα τέλη του 19ου αιώνα την πέτρα του σκανδάλου για επιχειρηματικά συμφέροντα και ποικίλες πολιτικές σκοπιμότητες. Ήταν αρχές του 1860, όταν ένα μεταλλειολόγος μηχανικός, ο Ανδρέας Κορδέλας, συνέταξε έκθεση κατά την οποία διεπίστωσε και επίσημα πως από την εκμετάλλευση σκοριών και εκβολάδων θα μπορούσαν να παραχθούν πολύτιμα μεταλλεύματα, των οποίων η παραγωγή θα ήταν πολύ κερδοφόρα για το κράτος. Το κράτος όμως δεν είχε αφενός την οικονομική δυνατότητα να επενδύσει σε με τέτοια παραγωγή και αφετέρου δεν διέθετε την τεχνογνωσία για να το πράξει.
Επένδυση αλά ιταλικά
Ο Ιωάννης Βαπτιστής Σερπιέρης, πλούσιος επιχειρηματίας εξ Ιταλίας, κάνει την εμφάνισή του μαζί με τον συνέταιρό του, τον Γάλλο Ιλαρίωνα Ρου, με τη μεγαλύτερη επένδυση που είχε δει έως τότε το κράτος. Ο Σερπιέρης εκμεταλλευόταν ήδη παρόμοια μεταλλεία σε Ιταλία και Ισπανία και επένδυσε στο Λαύριο 15.000.000 χρυσές δραχμές με δεδομένη την κερδοφορία που θα γνώριζε η επιχειρηματική του κίνηση. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ο Σερπιέρης γίνεται ο απόλυτος άρχων της περιοχής και υπολογίσιμος παράγων της πολιτικής ζωής του τόπου. Με στενές διασυνδέσεις με το κράτος, αλλά και με το παρακράτος, δεν δίστασε να ιδρύσει το δικό του ένοπλο σώμα. Σκοπός του σώματος η προστασία του ίδιου και της εταιρίας του από ληστές της περιοχής και ο έλεγχος του εργατικού δυναμικού.
Η επόμενη επιχειρηματική κίνηση του Σερπιέρη χρονολογείται στο 1869.Ο επιχειρηματίας ζητά από το κράτος να του παραχωρηθούν πρόσθετες εκτάσεις γης με σκοπό να εκμεταλλευτεί τις εκβολάδες. Η κυβέρνηση ικανοποιεί το αίτημα του Σερπιέρη και του παραχωρεί τις επιθυμητές εκτάσεις γης. Ωστόσο από τη νομολογία δεν αποσαφηνίζεται πώς αυτομάτως ο Σερπιέρης έχει τη δικαιοδοσία να εκμεταλλευτεί αυτές τις εκτάσεις. Κάπως έτσι η φιλία μεταξύ Σερπιέρη και ελληνικής πολιτείας υφίστανται τους πρώτους τριγμούς, οι οποίοι θα πάρουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις στη συνέχεια.
Ο Σερπιέρης δεν πτοείται και παρά την ασάφεια στο γράμμα του νόμου ξεκινά να εκμεταλλεύεται τις νέες εκτάσεις, δίνοντας με πρωτοβουλία του, αλλά και αυθαίρετα ένα ποσοστό των κερδών του στο ελληνικό κράτος. Η αντιπολίτευση εξαπολύει επίθεση σε κυβέρνηση και Σερπιέρη για το γεγονός ότι κρατική περιουσία γίνεται βορρά για αύξηση κέρδους του επιχειρηματία έναντι πινακίου φακής. Συν τοις άλλοις και ο τύπος παίρνει θέση ενάντια στις τακτικές του επιχειρηματία.
Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου, πιεζόμενη πολιτικά από τις επιθέσεις της αντιπολίτευσης και κυρίως του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη, αλλά και κοινωνικά, έρχεται σε ευθεία ρήξη με τον Σερπιέρη και ο τότε υπουργός οικονομικών Θ. Δηλιγιάννης νομοθετεί, απαγορεύοντας την εκμετάλλευση των εκβολάδων και υπερφορολογεί τον επιχειρηματία.
Η διένεξη παίρνει χαρακτηριστικά διπλωματικού επεισοδίου, καθώς σε αυτή εμπλέκονται και οι μεγάλες δυνάμεις με ανάμειξη της ιταλικής και της γαλλικής πρεσβείας, που υπερασπίζονταν τα συμφέροντα του Σερπιέρη, εξαπολύοντας απειλές κατά της Ελλάδας.
Η πολιτική και κοινωνική αναστάτωση ήταν παραπάνω από εμφανής. Ο Σερπιέρης προτίθεται να πουλήσει τα μεταλλεία, αλλά το ελληνικό κράτος δεν είχε το διαθέσιμο ποσό για να αγοράσει την εταιρία. Ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄ αναλαμβάνει να δώσει λύση στο θέμα, αναζητώντας κοινό τόπο με τις μεγάλες δυνάμεις. Αμφότερα τα μέρη των διαπραγματεύσεων συμφωνούν πως η λύση θα δινόταν αν ένας Έλληνας της ομογένειας επένδυε στα μεταλλεία αγοράζοντας τα δικαιώματα της εταιρίας. Ο Έλληνας του εξωτερικού αρχίζει να σκιαγραφείται. Επρόκειτο για πετυχημένο τραπεζίτη στην Κωνσταντινούπολη, που ακούει στο όνομα Ανδρέας Συγγρός, και ο Γεώργιος ο Α΄ αναλαμβάνει να πείσει τον Συγγρό να επενδύσει στα μεταλλεία.
Α. Συγγρός: Εθνικός ευεργέτης ή απατεώνας;
Ο τραπεζίτης αποδέχεται την πρόταση του βασιλιά και συμφωνεί με τον Σερπιέρη, ανακουφίζοντας για αρχή τουλάχιστον τον πολιτικό κόσμο του τόπου. Η κίνηση αυτή για το πολιτειακό καθεστώς έμοιαζε ως η ύστατη προσπάθεια αποσυμπίεσης της πολιτικής αστάθειας και της κοινωνικής αναταραχής. Ο Συγγρός αποζημιώνει τον Ρου, αλλά συνεχίζει τη συνεργασία με τον Σερπιέρη. Ωστόσο η φορολογία για τον Συγγρό ήταν τέτοια, που έβαζε φρένο στις προσδοκίες υπερβάλλουσας κερδοφορίας που είχε ο ίδιος κατά νου.
Ο δαιμόνιος Συγγρός καινοτομεί. Το σχέδιο είχε ως εξής: Ο τραπεζίτης μετοχοποιεί το κεφάλαιο που είχε επενδύσει και αρχίζει να πουλά μετοχές με το παράδοξο της ανυπαρξίας χρηματιστηρίου την τότε εποχή, αρχίζοντας παράλληλα να διασπείρει φήμες πως στην περιοχή υπάρχει χρυσός. Με ταχείς ρυθμούς ο κόσμος αρχίζει να αγοράζει μετοχές της εταιρίας, ξεπουλώντας τα περιουσιακά του στοιχεία για μια θέση στον ήλιο. Το καφενείο «Η Ωραία Ελλάς» εξελίσσεται σε ένα πρώιμο χρηματιστήριο, στο οποίο διεξάγεται η συγκεκαλυμμένη με ελπίδα αφαίμαξη του λαού της Αθήνας και της επαρχίας. Στη «σπάνια ευκαιρία γρήγορου κέρδους» έπεσαν θύματα άνθρωποι μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών και τελικά όσοι μιλούσαν ελληνικά. Αρχικά ο Συγγρός ρίχνει στην αγορά 8.000 μετοχές έναντι 200 φράγκων, όμως δεν αργεί η ώρα που η μετοχή φτάνει στα 310 έως που εκτοξεύεται στα 460 φράγκα!
Ο καιρός περνά και οι πολίτες δεν βλέπουν τα μερίσματα από τις μετοχές που είχαν επενδύσει. Η αξία των μετοχών αρχίζει να παίρνει την κατιούσα με φρενήρεις ρυθμούς.
Ο κύβος ερρίφθη. Το πρώτο ελληνικό κραχ είναι πια πραγματικότητα και η λαϊκή πτώχευση προ των πυλών. Η κοινωνία βυθίζεται σε οικονομικό και κοινωνικό τέλμα. Η απάτη συνιστά την πρώτη και πιο βίαια αναδιανομή πλούτου από σύστασης του νεοελληνικού κράτους. Αποταμιεύσεις και περιουσίες εξαϋλώθηκαν εν μία νυκτί. Το ημερολόγιο γράφει 1874.
Κι όμως συνέβη
Ο άνθρωπος ο οποίος κατάφερε να πολλαπλασιάσει τα ψηφία στους λογαριασμούς του και να μηδενίσει τους λογαριασμούς του λαού γίνεται εθνικός ευεργέτης! Θα μπορούσε κάποιος συνετός να πει πως γέμισε με σοφία έναν λαό από το πάθημά του, ώστε να θωρακιστεί στο μέλλον από αντίστοιχα κελεύσματα. Η ιστορία όμως μάλλον το αντίστροφο απέδειξε και συνεχίζει να αποδεικνύει. Στον πόνο, στη φτώχεια και στην κοροϊδία ο ρομαντισμός μοιάζει ειρωνεία. Ο Συγγρός δεν λογοδότησε ποτέ για την καταστροφή που προκάλεσε. Αντιθέτως κατάφερε να αντιστρέψει το κλίμα της φήμης του δολοπλόκου απατεώνα μέσα από μια σειρά αγαθοεργίες και δωρεές, όπως το πρώτο πτωχοκομείο Αθηνών και το νοσοκομείο δερματικών νοσημάτων, και βαπτιζόμενος εθνικός ευεργέτης ενός τόπου του οποίου τους πολίτες οδήγησε σε πτώχευση.
Η εταιρία των Μεταλλείων Λαυρίου συνέχισε ομαλά τη λειτουργία της για τα επόμενα 20 χρόνια, οπότε και ξέσπασε η πρώτη μεγάλη απεργία των εργατών της εταιρίας. Οι εργάτες διεκδικούσαν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αύξηση μισθών και κατάργηση των εργολάβων. Η απεργία μέτρησε τέσσερα θύματα. Στο τιμόνι της εταιρίας δεν ήταν άλλος από τον Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρη.
Σοφία Γκοτσοπούλου,
Διευθύντρια πωλήσεων – Skywalker.gr
Share this post
