Ισορροπία σημαίνει ζωή, εκεί όπου ανισορροπία σημαίνει θάνατο. Και αυτό ισχύει παντού και πάντοτε. Η αλλαγή μπορεί να συμβεί αργά, δίνοντας την ευκαιρία για δημιουργία νέων ισορροπημένων καταστάσεων. Και η αλλαγή είναι το αποτέλεσμα της εκπαίδευσης, όπως διευκρίνιζε ένας παλαιός πρόεδρος (ο οποίος δεν βρίσκεται πια στη ζωή) εκπαιδευτικού ιδρύματος, στο οποίο είχα τη χαρά να υπηρετήσω, όταν ήταν ακόμα χώρος προσφοράς στην αλλαγή ποιότητας ζωής των ανθρώπων της υπαίθρου στην Ελλάδα.
Η ζωή στον πλανήτη γη υφίσταται ακόμη ίσως, διότι οι ισορροπίες στα διάφορα συστήματα στη γη δεν έχουν καταστραφεί τόσο πολύ, ώστε να επέλθει ο θάνατός τους. Και φροντιστής του περιβάλλοντος (τόσο του φυσικού, όσο και του πολιτιστικού, του τεχνολογικού, του κοινωνικού, του οικονομικού κ.λπ.) είναι εξ επαγγέλματος ο αγρότης (γεωργός, κτηνοτρόφος, ψαράς και δασοκόμος).
Ένα από τα βασικότερα συστήματα είναι το έδαφος. Και τις παραπάνω σκέψεις μου τις προκάλεσε το βιβλίο «Το έδαφος και η φροντίδα του» που είχε την καλοσύνη να μου στείλει ο εξαίρετος φίλος και έγκριτος δάσκαλος και επιστήμονας, καθηγητής Γεώργιος Δαουτόπουλος.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Το έδαφος και η φροντίδα του» γράφει ο καθηγητής Γ. Δαουτόπουλος: «Ο δρ Αλέξις Καρέλ (1873-1944), χειρούργος και βιολόγος, ο οποίος βραβεύτηκε με Νόμπελ ιατρικής το 1912, μας προειδοποιούσε από το 1936 με το βιβλίο του «Άνθρωπος, αυτός ο άγνωστος» ότι από τη στιγμή που βάση κάθε μορφής ανθρώπινης ζωής είναι το έδαφος, η μοναδική μας ελπίδα για έναν υγιή κόσμο εναπόκειται στην επαναφορά της αρμονίας μέσα στο έδαφος που διαταράξαμε με τις σύγχρονες αγροτικές μεθόδους. Ανάλογα με το πόσο γόνιμο είναι το έδαφος, η ζωή μας ως σύνολο είτε θα βελτιώνεται ή θα επιδεινώνεται. Άμεσα ή έμμεσα, οτιδήποτε τρώμε προέρχεται από το έδαφος.
Βασικό χαρακτηριστικό του βιβλίου «Το έδαφος και η φροντίδα του» είναι η μεταφορά γνώσεων και πρακτικών που στηρίζονται στη βιολογική διαχείριση του εδάφους και των φυτών. Παράλληλα, ο αναγνώστης γνωρίζει νέες τεχνολογίες και πρακτικές που μπορούν να αυξήσουν τους καρπούς των κόπων των καλλιεργητών της γης μας. Ο ζεόλιθος, οι γεοσκώληκες και οι μυκόριζες είναι θεία δώρα, που πρέπει να χρησιμοποιηθούν, μαζί με τους ενεργούς μικροοργανισμούς, που είναι ανθρώπινη επινόηση.
Εμμέσως, αλλά αρκετά σαφώς, ο καθηγητής Γ. Δαουτόπουλος ήδη στην τρίτη σελίδα του βιβλίου «Το έδαφος και η φροντίδα του» θέτει έναν πολύ σημαντικό προβληματισμό, παραθέτοντας τη μετάφραση ενός κειμένου που είναι αναρτημένο σε πάρκο της Γαλλίας: «Πριν πάει στο σχολείο, ήξερε να διαβάζει τους κορμούς των δένδρων, τα νεύρα των φύλλων, τους έλικες των οστράκων, τις πατημασιές και το άγγιγμα των δαχτύλων. Τώρα πάει σχολείο και ξέρει να διαβάζει μόνο λέξεις».
Στον πρόλογο του βιβλίου «Το έδαφος και η φροντίδα του» ο καθηγητής Γ. Δαουτόπουλος γράφει: «Σπουδαγμένος τη δεκαετία του ‘60, αποφοίτησα από τη γεωπονία με την αντίληψη -αν όχι την πεποίθηση- ότι ως γεωπόνος αυτό το οποίο έπρεπε να κάνω ήταν να προσδιορίσω τον εχθρό, ο οποίος προκαλεί ζημιές στην καλλιέργεια και να βρω το κατάλληλο χημικό όπλο για να τον εξουδετερώσω. Ευτυχώς που η φύση, με τις μεγάλες δυνάμεις αντοχής της, έθεσε σε κίνηση τον μηχανισμό επιλογής και κατέστησε άχρηστο το χημικό οπλοστάσιο».
Παρόλο που αυτή η διαπίστωση δεν αμφισβητείται σήμερα από κανένα, η χημική βιομηχανία των «μεγάλων αδελφών» των γεωργικών εφοδίων επιμένει στη χημική λύση του προβλήματος, δίνοντας την εντύπωση ότι θα μπορέσουμε κάποτε να επιβάλουμε την απληστία μας στη φύση. Θαρρείς και κάποια όντα βρίσκονται κατά λάθος ανάμεσά μας και βαλθήκαμε εμείς να διορθώσουμε τη δημιουργία! Αν συνεχίζαμε έτσι, βαφτίζοντας εχθρούς όλους όσους είχαμε τη δυνατότητα να εξολοθρεύουμε, θα διαπιστώναμε σε λίγο ότι σε αυτόν τον πλανήτη δεν περπατάει ή δεν πετάει κανένα ζωντανό πλάσμα, εκτός από εμάς.
Ευτυχώς που μια δεκαετία αργότερα άρχισαν να έρχονται τα πρώτα ανησυχητικά μηνύματα για τις λανθασμένες επιλογές που ακολουθούσαμε. Πρώτη η Αμερικανίδα βιολόγος Rachel Carson το 1962, με το βιβλίο «Σιωπηλή Άνοιξη» (Silent Spring) κατέδειξε τη διαρκώς αυξανόμενη καταστροφή του περιβάλλοντος από τη χρήση εντομοκτόνων και άλλων χημικών φυτοπροστατευτικών ουσιών, περιγράφοντας αναλυτικά πώς τα φυτοφάρμακα και ειδικά το DTT εισχωρούν στην τροφική αλυσίδα και συσσωρεύονται στους ιστούς των ζώων και κατ’ επέκταση των ανθρώπων. Παρά τον λυσσαλέο πόλεμο που δέχθηκε από τα μεγάλα συμφέροντα των χημικών βιομηχανιών κατάφερε να αφυπνίσει μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, αλλά και συναδέλφων επιστημόνων στις ΗΠΑ και αργότερα στην Ευρώπη, οι οποίοι άρχισαν να προσεγγίζουν τα θέματα της γεωργίας από μια άλλη σκοπιά.
Ξεκίνησα να γράφω μερικές σκέψεις καθώς έπιασα στα χέρια μου το βιβλίο «Το έδαφος και η φροντίδα του» (ISBN 978-618-5063-36-8, 2018, εκδόσεις Ζυγός, Γ. Δαουτόπουλος, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε., 2310 673959, 6976 793909). Από τον καθηγητή Γ. Δαουτόπουλο έχω χρησιμοποιήσει πάρα πολύ το βιβλίο του με τίτλο «Τοπική ανάπτυξη», το βιβλίο «Αγροτική κοινωνιολογία», το βιβλίο «Κοινωνιολογία του συνεργατισμού», το βιβλίο «Αγροτική κοινωνιολογία και συνεργατισμός», ενώ έχουν κυκλοφορήσει πολλά ακόμα, όπως: «Ωφέλιμοι μικροοργανισμοί στη γεωργία», «Η καλλιέργεια του γκότζι», «Εφαρμογές ενεργών μικροοργανισμών στη γεωργία», «Η καλλιέργεια του ιπποφαούς», «Ιστορία της γεωργίας», «Αειφορική ανάπτυξη της ελληνικής υπαίθρου», «Κοινωνιολογία της ανάπτυξης» και πολλά άλλα.
Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου «Το έδαφος και η φροντίδα του», που ονομάζεται «Το έδαφος και η φροντίδα του», περιλαμβάνει τις εξής υποενότητες: 1. Γενικά, 2. Συστατικά του εδάφους, 3. Δομή του εδάφους-πορώδες, 4. Οι οργανισμοί του εδάφους, 5. Οξύτητα του εδάφους, 6. Τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους, 7. Διάβρωση των εδαφών και 8. Ο ζεόλιθος και οι εφαρμογές του.
Το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου «Το έδαφος και η φροντίδα του», που ονομάζεται «Φτιάξτε το δικό σας υγρό και στερεό βιολογικό λίπασμα», περιλαμβάνει τις εξής υποενότητες: 1. Γενικά, 2. Μια εκπληκτική ανακάλυψη, 3. Βιο-άνθρακας, 4. Φτιάξτε το δικό σας κάρβουνο και 5. Οδηγίες κατασκευής μονάδας παραγωγής υγρού και στερεού βιολογικού λιπάσματος.
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό δεν προτίθεμαι να αναλύσω το περιεχόμενο του βιβλίου «Το έδαφος και η φροντίδα του» όσο να δείξω ότι υπάρχει πλέον ένα εγχειρίδιο που ασχολείται με επιστημονικό τρόπο με την ανάγκη για ισορροπία και στο έδαφος. Είναι καταπληκτικό, απλό και χρήσιμο. Σε ένα ίδρυμα που προσέφερα τις υπηρεσίες μου κάποτε, με πολλές ομιλίες, συνέδρια, σεμινάρια και ενημερώσεις, ο πρόεδρος μου είχε πει: «Δημήτρη, μία παρουσίαση ενός θέματος δεν πρέπει να τα δείχνει όλα. Είναι όπως το μπικίνι σε γυναικείο κορμί. Πρέπει να δείχνει αρκετά για να προκαλέσει το ενδιαφέρον, αλλά όχι όλα, διότι τότε παύει η ενασχόληση με αυτό. Όποιος θέλει να εμβαθύνει σε κάτι, διότι του προκάλεσε το ενδιαφέρον, του δείχνεις πώς να το βρει και τι πρέπει να κάνει».
Με τα χημικά και την εντατική καλλιέργεια καταλήξαμε να έχουμε ένα έδαφος, του οποίου η μόνη χρήση είναι ως αδρανές στήριγμα των φυτών, ένα «ψόφιο» πράγμα. Καθετί που χρειάζεται το προσθέτουμε με λιπάσματα και νερό, απομακρύνουμε ό,τι παράγεται (ή το καίμε κακώς) και παίρνουμε την παραγωγή για εκμετάλλευση. Για να ενεργοποιήσουμε ξανά το έδαφος, ώστε να ανταποκρίνεται ως «πραγματικό έδαφος», τώρα τελευταία, έχουμε τη δυνατότητα να προσθέτουμε ενεργούς μικροοργανισμούς (Ε.Μ.). Οι Ε.Μ. ξανακάνουν ενεργό το έδαφος που έχει αδρανοποιηθεί.
Το σημαντικότερο απ’ όλα είναι ότι ο φροντιστής του περιβάλλοντος, που είναι ο αγρότης, αλλά και κάθε ένας που θέλει να έχει σχέση με το έδαφος, παίρνει πάρα πολλές πληροφορίες και κυρίως τεχνικές και πρακτικές, για να καταστήσει και πάλι το έδαφος που φροντίζει «ζωντανό» και ικανό να ανταποκρίνεται στην ανάγκη για ισορροπία στο φυσικό περιβάλλον.
Η αυστηρή επιστημονική εξειδίκευση δείχνει ότι έχουμε καταλήξει να έχουμε εξαίρετους βαθιούς γνώστες εξειδικευμένων θεμάτων, ανίκανους όμως -ίσως- να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη για ολιστική-συστημική προσέγγιση του περιβάλλοντος (φυσικού, κοινωνικού, πολιτιστικού, οικονομικού, τεχνολογικού, πολιτικού κ.λπ.) και βέβαια της ζωής, της πραγματικής ζωής.
Μέσα από το βιβλίο «Το έδαφος και η φροντίδα του» προσεγγίζουμε επιτυχώς και την τοπική ανάπτυξη ως ένα ισορροπημένο οικοσύστημα.
Δημήτριος Μιχαηλίδης,
δημόσια γράφων, «ΑγροΝέα»
Share this post
