Στο ξεκίνημα ενός νέου κύκλου θεμάτων για την τοπική ανάπτυξη στον φιλόξενο «Στέντορα», ως τιμή προς τον καθηγητή Γεώργιο Δαουτόπουλο, και το συγγραφικό έργο του, θα μεταφέρουμε μερικές σκέψεις του, όπως τις βρίσκουμε στο βιβλίο του «Τοπική Ανάπτυξη», ISBN 960-90046-1-X, 1997, το οποίο απετέλεσε τη βάση για πολλές εισηγήσεις μου ανά την Ελλάδα.
Το ενδιαφέρον της ανθρωπότητας για ανάπτυξη είναι πολύ πρόσφατο. Σχεδόν μηδαμινό σε σχέση με τις έντεκα χιλιάδες χρόνια από τότε που ο άνθρωπος πραγματοποίησε το πρώτο του μεγάλο άλμα (ή το πρώτο κύμα κατά τον Αμερικανό κοινωνιολόγο και μελλοντολόγο Alvin Tofler), εξημερώνοντας τα πρώτα κατοικίδια ζώα και σπέρνοντας τα πρώτα φυτά. Το δεύτερο κύμα ταυτίζεται με τη βιομηχανική επανάσταση και το τρίτο με την επικράτηση της τεχνολογίας της πληροφορικής.
Μάλιστα δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι τα Θεσμοφόρια ήταν στην ουσία αγροτική γιορτή για τη δημιουργία των διαφόρων θεσμών όπως τους γνωρίζουμε σήμερα (δήμοι, κοινότητες, υπηρεσίες κ.λπ.) μετά την εγκατάσταση των ανθρώπων σε μόνιμες κατοικίες, αφού πλέον δεν έτρεχαν δεξιά αριστερά για κυνήγι ή για συλλογή τροφής και έγιναν εκτροφείς και καλλιεργητές. Η γεωργία και η κτηνοτροφία είναι οι βάσεις της δημοκρατίας μας.
Ο όρος «ανάπτυξη» (development), όπως αναφέρει ο καθηγητής Γ. Δαουτόπουλος, που είναι τόσο διαδεδομένος στη σημερινή εποχή, είναι ένας πολύ νεόκοπος όρος, αφού άρχισε να χρησιμοποιείται μόλις μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η φτώχεια των χωρών υπέθεσαν ότι αποτελούσε απειλή για τις πλούσιες χώρες και τον συνασπισμό των «ελευθέρων κρατών» και με πολιτικά κριτήρια προωθήθηκε η ανάπτυξη. Το έργο της ανάπτυξης υπεραπλουστευμένα έγκειτο στην απομόνωση των κύριων εξωγενών μεταβλητών και την εφαρμογή των τεχνικών ανάπτυξης όπως έγινε στις ανεπτυγμένες χώρες. Νομίζω ότι αυτό εφαρμόστηκε μέχρι και σήμερα στην περίπτωση της Ελλάδας και του Δ.Ν.Τ. Κύρια εργαλεία αυτής της ανάπτυξης ήταν (είναι;) η αξιοποίηση της αποταμίευσης, η ταχεία δημιουργία βιομηχανικού κεφαλαίου και η ξένη κεφαλαιακή βοήθεια. Έτσι η συνήθως απαντημένη ανάπτυξη έχει έκφραση κάποιους αριθμούς της μορφής +2% ανάπτυξη ή -0,7% ανάπτυξη ετησίως στα οικονομικά κάποιου κράτους.
Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί υπερβολικά μεγάλη σημασία στην περιφερειακή ανάπτυξη. Μάλιστα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ιδιαίτερο επίτροπο και Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Ανάπτυξης, αλλά και σημαντικό εργαλείο υλοποίησης των σχεδίων και προγραμμάτων της, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (FEDER) με πολλά διαθέσιμα χρήματα. Στην Ελλάδα η περιφερειακή ανάπτυξη είναι μία κεντρικά σχεδιαζόμενη ανάπτυξη κυρίως με έργα υποδομής.
Ο Ινδός ποιητής Rabindranath Tagore γράφει: «Οι περισσότεροι από εμάς που ασχολούμαστε με τα προβλήματα της φτώχειας πιστεύουμε ότι αυτή μπορεί να ξεπεραστεί με εντατικοποίηση της παραγωγικής προσπάθειας. Ξεχνάμε ότι προκαλεί συγχρόνως τόσο την εξάντληση των πλουτοπαραγωγικών πόρων, όσο και της ανθρωπιάς. Δίνει υπέρμετρες ευκαιρίες για κέρδη στους λίγους σε βάρος των πολλών. Η τροφή είναι εκείνη που τρέφει και όχι τα χρήματα, είναι η γεμάτη ζωή που κάνει κάποιον ευτυχισμένο και όχι το γεμάτο πορτοφόλι».
Ήδη, πάντα από το βιβλίο του καθηγητή Γ. Δαουτόπουλου «Τοπική Ανάπτυξη», από το 1974 (λίγο μετά τη σύσκεψη για το περιβάλλον του Ο.Η.Ε.) οι Oberie, Stowers & Darby δίνουν ως ορισμό της ανάπτυξης «μία διαδικασία στην οποία ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός ατόμων μίας δεδομένης περιοχής ή περιβάλλοντος παίρνει και υλοποιεί κοινωνικά υπεύθυνες αποφάσεις, η πιθανή συνέπεια των οποίων είναι η καλυτέρευση των συνθηκών ζωής μερικών ατόμων χωρίς να χειροτερεύουν οι συνθήκες ζωής άλλων». Πλέον η ανάπτυξη δεν ορίζεται ως αποκλειστικό θέμα οικονομικό ούτε αντικείμενο μίας ελίτ επιστημόνων ή εξουσιών (τεχνοκράτες, δημόσιοι υπάλληλοι, εκλεγμένοι κ.λπ.), αλλά των πολιτών.
Ο καθηγητής Γεώργιος Δαουτόπουλος μας δίνει τον ορισμό που χρησιμοποιεί το 1976 ο αγροτοκοινωνιολόγος E. Rogers: «μια ευρεία συμμετοχική διαδικασία κοινωνικής αλλαγής σε μία κοινωνία, που σκοπεύει να οδηγήσει τόσο σε κοινωνικές, όσο και υλικές προόδους για την πλειονότητα των ανθρώπων μέσα από την απόκτηση μεγαλύτερου ελέγχου πάνω στο περιβάλλον τους».
Με ενθουσιασμό που τον μοιράζομαι υποθέτω με πολλούς ακόμα, επιτέλους αναγνωρίζεται η ανάγκη να προέχει ο άνθρωπος στην έννοια «ανάπτυξη». Ήδη από το 1976 αναγνωρίζουν όλοι τον ανθρώπινο παράγοντα, αλλά, όπως φαίνεται, ακόμα και σήμερα στη σύγχρονη Ελλάδα προτιμάται να ευημερούν οι αριθμοί και όχι η ευτυχία των ανθρώπων. Κάτι καταλάβαμε λάθος ή δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει. Ακόμα και τα χρήματα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (Ε.Κ.Τ.) τα παίρνει η ελληνική κυβέρνηση και τα μοιράζει σε διάφορες προτεραιότητες για να καλύψουν πολιτικές ανάγκες και όχι για την ενίσχυση της συμμετοχής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και όχι υπέρ του ρόλου που μπορούν να παίξουν οι πολίτες και οι οργανώσεις τους στην τοπική ανάπτυξη.
Και τον επόμενο χρόνο, το 1977, ο Αμερικανός αγροτοκοινωνιολόγος Warren ορίζει την κοινοτική (τοπική) ανάπτυξη ως: «μία διαδικασία βοήθειας των ανθρώπων μίας κοινότητας για την ανάλυση των προβλημάτων τους, για την άσκηση μίας όσο το δυνατόν μεγαλύτερης αυτονομίας και για την προαγωγή της συναισθηματικής ταύτισης με την κοινότητα τόσο για τα άτομα, όσο και για τις οργανώσεις της».
Και ο καθηγητής Γ. Δαουτόπουλος καταλήγει με τον κατ’ αυτόν πληρέστερο ορισμό της κοινοτικής (τοπικής) ανάπτυξης, ήδη από το 1986, ως «σχεδιασμένη αλλαγή σε κοινοτικό επίπεδο που αποβλέπει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυσμού και μπορεί να υποβοηθηθεί από έναν φορέα αλλαγής σε τρόπο ώστε να επιτευχθεί η μεγίστη δυνατή συμμετοχή των κατοίκων τόσο στον προσδιορισμό του περιεχομένου του τοπικού προγράμματος αλλαγής, όσο και στη διαδικασία υλοποίησής του». («Τοπική ανάπτυξη», σελ. 29).
Έχει γίνει απολύτως σαφές σε όλους ότι «ανάπτυξη» δεν είναι όρος αποκλειστικά οικονομικός, αλλά περιλαμβάνει αλλαγές και στην κοινωνία με στόχο την ευημερία των ανθρώπων, κατοίκων μίας περιοχής – κοινότητας.
Μία κοινωνία ανθρώπων συνήθως αναπτύσσεται σε έναν τόπο και ο τόπος έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά:
- Κοινά γεωγραφικά χαρακτηριστικά (ένα νησί, μία λεκάνη απορροής υδάτων, ένα βουνό, ένα λεκανοπέδιο, μία πεδιάδα, μία κοιλάδα κ.λπ.).
- Κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά των κατοίκων της.
- Πίστη ότι όλοι μαζί έχουν κοινό μέλλον.
Από μόνο του το γεγονός ότι μένουν στον ίδιο τόπο και μιλάνε ελληνικά δεν αποτελεί επαρκή συνθήκη για να λειτουργήσουν ως κοινωνία οι άνθρωποι εκεί. Πρέπει να πιστεύουν ότι έχουν κοινό μέλλον.
Θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι ένας υπάλληλος της Δ.Ε.Η., για παράδειγμα, που γεννήθηκε και μεγάλωσε εκεί (κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά) στην ουσία είναι διαλυτικό στοιχείο της τοπικής κοινωνίας, καθόσον δεν έχει κοινό μέλλον με τους άλλους κατοίκους του τόπου. Αν όλοι φαλιρίσουν, αυτός θα εξακολουθήσει να παίρνει τον μισθό του από ένα «εξωτοπικό» (εξωχώριο;) σημείο μισθοδοσίας.
Και πολύ περισσότερο ένας δάσκαλος, που μισθοδοτείται και δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν ούτε σε κάποιας μορφής αξιολόγηση και που βέβαια δεν αποτελεί μέλος της τοπικής κοινωνίας. Εάν για κάθε παιδί η κεντρική κυβέρνηση έδινε ένα ποσό (από τη φορολογία όλων) και η τοπική κοινωνία συνέθετε μία τυπική ομάδα σχολείου (από κατοίκους, τοπικές αρχές, γονείς και δασκάλους) που θα προσελάμβανε και θα πλήρωνε για τα έξοδα λειτουργίας του σχολείου και τους δασκάλους με τα voucher του κάθε γονέα, ο δάσκαλος θα αποτελούσε αναπτυξιακό συντελεστή. Αλλά τότε η κεντρική κυβέρνηση θα έχανε πολλή ρουσφετολογική εξουσία και ίσως να γινόταν φθηνότερο το κράτος και ευτυχέστεροι οι πολίτες – άνθρωποί του.
Δεν φαίνεται στον ορίζοντα κάτι σχετικό. Όλα δείχνουν αύξηση του κεντρικού κράτους και της κεντρικής εξουσίας και «υπερκυβερνητική» εστίαση όλων των εξουσιών. Ακόμα και εις βάρος της δικαστικής, αφού η κυβέρνηση τη διορίζει. Ακόμα και εις βάρος της βουλευτικής, αφού όλα τα νομοσχέδια ψηφίζονται με κυβερνητική εντολή και όχι με την ελεύθερη βούληση των λεγομένων εκπροσώπων του λαού. Και τώρα τελευταία και εις βάρος της πνευματικής μέσω ελέγχου της εκκλησίας (;)…
Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσιογράφος στα «Αγρονέα»
Share this post
