Τα επίθετα σχεδόν πάντα υποδηλώνουν αλλοίωση του ουσιαστικού. Όταν η δημοκρατία γίνεται βασιλευόμενη δημοκρατία ή προεδρική δημοκρατία ή αντιπροσωπευτική δημοκρατία ή συμμετοχική δημοκρατία ή…, τότε σίγουρα δεν είναι δημοκρατία αυθεντική, άμεση.
Με τον νόμο 620/1915 άρχισαν στη σύγχρονη (!) Ελλάδα να λειτουργούν νόμιμα οι συνεταιρισμοί ως κομμάτι της κοινωνικής οικονομίας. Οι τροπολογίες το 1930 προκάλεσαν μια σημαντική αποδυνάμωση της οικονομικής σημασίας των συνεταιρισμών και μείωσαν την αυτονομία τους από το κράτος. Οι συνεταιρισμοί φαίνεται να έχουν χρησιμοποιηθεί από τις διαδοχικές κυβερνήσεις σαν ένα όργανο για την αγροτική πολιτική τους.
Το 1979 η Ελλάδα κατήργησε τη μοναδική συνεταιριστική νομοθεσία και ενεπλάκη σε ένα σχήμα με διαφορετικούς παράλληλους νόμους από διαφορετικά υπουργεία, που επέτρεψαν να χρησιμοποιούνται οι συνεταιρισμοί ως πολιτικά όργανα. Υπάρχουν ακόμα οι αστικοί συνεταιρισμοί του Ν. 1667/1986, οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ) του Ν. 2716/1999 «Εκσυγχρονισμός υπηρεσιών ψυχικής υγείας», ο Ν. 4430/2016 για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς εργαζομένων, ο Ν. 4513/2018 για τις ενεργειακές κοινότητες και πολλοί άλλοι.
«Ο παλιότερος νόμος 4019/2011 θα έπρεπε να ονομαστεί “νόμος για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις”. Η χρήση του όρου “κοινωνική οικονομία” είναι παραπλανητική. Η έννοια της κοινωνικής οικονομίας δεν αξιοποιείται ουσιωδώς στον Ν. 4019, είναι περιττός και χωρίς καμία πραγματική πρακτική ή νομική συνέπεια» (Ιωάννης Νασιούλας, «Ελληνική κοινωνική οικονομία στο σταυροδρόμι», σελ. 7 και 13, 2011). Εκτιμώ ότι ούτε η νέα μορφή του στον 4430/2016 είναι ακριβής. Παρατηρεί κάποιος τρίτος μια αγωνιώδη προσπάθεια της «Aριστεράς», όπως ονομάζεται, να οικειοποιηθεί την κοινωνική οικονομία και μάλιστα να τη μετονομάσει σε κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, αλλοιώνοντάς την.
Ο γενικός γραμματέας Bruno Roelants εξήγησε σε σεμινάριο με θέμα «Συνεταιρισμοί και κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο» (Αθήνα, 23/9/2017) τις σημαντικές αδυναμίες του νέου ελληνικού νόμου για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία (νόμος 4430/2016) και τη συνεταιριστική νομοθεσία, λέγοντας μεταξύ άλλων τα παρακάτω:
Το πρώτο πρόβλημα του νέου ελληνικού νόμου για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία (SSE) είναι ο αποκλεισμός από τον νόμο SSE ορισμένων συνεταιρισμών που δεν θεωρούνται ότι επικεντρώνονται επαρκώς στο γενικό συμφέρον και ότι είναι υπερβολικά εσωστρεφείς.
Η διάκριση μεταξύ των συνεταιρισμών που θα θεωρούνται «αμοιβαίοι» (εσωστρεφείς) και άλλων που θα θεωρούνται ότι είναι «κοινωνικοί» (περισσότερο προσανατολισμένοι προς το γενικό συμφέρον) είναι ασυμβίβαστο τόσο με τη Δήλωση της ICA για τη Συνεταιριστική Ταυτότητα (1995), η οποία αναπαράγεται στο σύνολό της στη Σύσταση της ΔΟΕ 193/2002 για την Προώθηση των Συνεταιρισμών, όσο και με τον ορισμό του κοινωνικού συνεταιρισμού, όπως ορίζεται στα διεθνή πρότυπα της CICOPA για τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς (2011).
Σύμφωνα με τη Δήλωση για τη Συνεταιριστική Ταυτότητα, όλοι οι συνεταιρισμοί έχουν τόσο «αμοιβαίο», όσο και «κοινωνικό» χαρακτήρα. Ο αμοιβαίος χαρακτήρας όλων των συνεταιρισμών κατοχυρώνεται στον ορισμό του συνεταιρισμού, όπου τα «πρόσωπα» συνεργάζονται σε μια συνιδιόκτητη και δημοκρατικά ελεγχόμενη επιχείρηση «προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες και προσδοκίες τους».
Ο κοινωνικός χαρακτήρας όλων των συνεταιρισμών, δηλαδή το γεγονός ότι ξεπερνούν την ομάδα των μελών για να προσεγγίσουν την ευρύτερη κοινότητα, προκύπτει από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά όλων ανεξαιρέτως των συνεταιρισμών:
- Η 1η συνεταιριστική αρχή της εθελοντικής και ελεύθερης συμμετοχής συνεπάγεται ότι όλοι οι τύποι ατόμων που ανήκουν σε μια κοινότητα και ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά ενός ορισμένου τύπου μελών συνεταιρισμού είναι δυνητικά μέλη του τόσο σήμερα, όσο και στις μελλοντικές γενιές.
- Η 3η συνεταιριστική αρχή της οικονομικής συμμετοχής των μελών προβλέπει τη σύσταση κοινών λογαριασμών αποθεματικών, οι οποίοι σε πολλές χώρες είναι αδιανέμητοι ακόμη και μετά τη διάλυση του συνεταιρισμού και ως εκ τούτου δεν πρόκειται να τους απολαύσουν «αμοιβαίως» τα συνεταιριστικά μέλη εάν διαλύσουν τον συνεταιρισμό τους.
- Η 7η συνεταιριστική αρχή αναφέρει ρητά το ενδιαφέρον για την κοινότητα, το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους, αλλά δεν είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων γενικά.
- Η 6η συνεταιριστική αρχή της συνεργασίας μεταξύ των συνεταιρισμών φέρνει στην πραγματικότητα την έβδομη συνεταιριστική αρχή σε μια ακόμα ευρύτερη διάσταση, καθώς αφορά μια κοινότητα ενός δις ανθρώπων στον κόσμο και ενδεχομένως περισσότερους.
Σύμφωνα με τον ορισμό του κοινωνικού συνεταιρισμού όπως διατυπώθηκε στα Διεθνή Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών της CICOPA, η κύρια διαφορά (σημείωση μεταφραστή: από τους αμοιβαίους συνεταιρισμούς) είναι ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας των κοινωνικών συνεταιρισμών οφείλεται στο γεγονός ότι η αποστολή γενικού συμφέροντος των τελευταίων είναι ρητή, πρωταρχική και άμεση (ενώ σε άλλους συνεταιρισμούς μια τέτοια κοινωνική αποστολή μπορεί να υπονοείται, να είναι δευτερεύουσα και έμμεση).
Ταυτόχρονα, όπως επισημαίνεται και στα Παγκόσμια Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών, «μια δομή διακυβέρνησης που δυνητικά ή αποτελεσματικά βασίζεται στη συμμετοχή πολλών φορέων ως μελών είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των κοινωνικών συνεταιρισμών». Μέσω της συμμετοχής πολλών ενδιαφερομένων ως μελών οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί μπορούν να συμπεριλάβουν όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (παραγωγούς, χρήστες, εκπροσώπους της τοπικής κοινότητας) ως μέλη του συνεταιρισμού, υπογραμμίζοντας έτσι τον αμοιβαίο χαρακτήρα των κοινωνικών συνεταιρισμών.
Η σύγχυση μεταξύ των εννοιών της κοινωνικής οικονομίας, της κοινωνικής επιχείρησης και του κοινωνικού συνεταιρισμού
Κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία ή SSE
Η έννοια της κοινωνικής οικονομίας είναι ευρύτερη από τους συνεταιρισμούς και περιλαμβάνει ορισμένα από τα βασικά στοιχεία της δήλωσης ταυτότητας των συνεταιρισμών, όπως η δημοκρατική διακυβέρνηση. Περιλαμβάνει όλους τους συνεταιρισμούς, όλα τα αλληλασφαλιστικά ταμεία, καθώς και άλλους τύπους οντοτήτων, όπως ενώσεις προσώπων, ιδρύματα και κοινωνικές επιχειρήσεις. Συμπεριλαμβάνονται όλοι οι συνεταιρισμοί επειδή η δήλωση συνεργατικής ταυτότητας περιέχει πραγματικά όλα τα πρότυπα της κοινωνικής οικονομίας με έναν σαφή και από τη στιγμή της υιοθέτησης της Σύστασης της ΔΟΕ υπ’ αριθμ. 193 με διεθνώς αναγνωρισμένο τρόπο.
Κοινωνική επιχείρηση
Η ιδέα της κοινωνικής επιχείρησης γεννήθηκε στη Βόρεια Αμερική τη δεκαετία του 1990 και στη συνέχεια προωθήθηκε διεθνώς κυρίως από τον ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ. Σε γενικές γραμμές, οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες γενικού ενδιαφέροντος ή εργασιακή ενσωμάτωση σε μειονεκτούντα άτομα. Αυτά μπορεί να είναι μέρος της ευρύτερης κοινωνικής οικονομίας ή μπορούν ακόμα και να είναι επιχειρήσεις που δεν ανήκουν στην κοινωνική οικονομία ανάλογα με την εθνική πολιτική ή ρύθμιση που τους αφορά, αν υπάρχει.
Η έννοια της κοινωνικής επιχείρησης εξαπλώθηκε ταχέως στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Κεντροανατολική Ευρώπη από τη δεκαετία του ’90. Ορισμένες χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης τείνουν να προκαλούν σύγχυση μεταξύ της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και των κοινωνικών επιχειρήσεων.
Αφού αναγνώρισε επίσημα την κοινωνική οικονομία κατά τη δεκαετία του 1990 και τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε επίσης να αναμειγνύει την έννοια της κοινωνικής οικονομίας με την έννοια της κοινωνικής επιχείρησης. Μετά τη δημοσίευση των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την κοινωνική οικονομία τον Δεκέμβριο του 2015 η Επιτροπή επανέρχεται σταδιακά στην κλασική έννοια της κοινωνικής οικονομίας, που περιλαμβάνει όλους τους συνεταιρισμούς.
Κοινωνικοί συνεταιρισμοί
Η έννοια του κοινωνικού συνεταιρισμού έχει καθοριστεί από την CICOPA στα Παγκόσμια Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών (2011), τα οποία συμπληρώνουν τη Δήλωση της ICA για τη Συνεταιριστική Ταυτότητα. Αυτά τα πρότυπα αναφέρουν ότι «το πιο διακριτό χαρακτηριστικό των κοινωνικών συνεταιρισμών είναι ότι ορίζουν σαφώς μια αποστολή γενικού συμφέροντος ως πρωταρχικό σκοπό και πραγματοποιούν αυτή την αποστολή άμεσα με την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών γενικού συμφέροντος. Η εργασιακή ενσωμάτωση, η οποία αποτελεί βασική αποστολή πολλών κοινωνικών συνεταιρισμών, πρέπει να θεωρείται ως υπηρεσία γενικού συμφέροντος για όλους τους σκοπούς και τις επιδιώξεις ανεξάρτητα από τους τύπους αγαθών ή υπηρεσιών που παράγουν».
Ευχαριστώ τον κ. Λουκά Μπρέχα (Δίκτυ ΚΑΠΑ) για τα κείμενα και τον καθηγητή Κώστα Παπαγεωργίου (Ινστιτούτο Συνεταιριστικών Ερευνών & Μελετών, ΙΣΕΜ) για τις ακριβείς αποδόσεις των αγγλικών κειμένων.
Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσίως γράφων-«ΑγροΝέα»
Share this post
