Με το Συμπόσιο Κοινωνίας Πολιτών που έγινε στις 27 με 29 Ιουλίου 2018 στη φιλόξενη Επέκεινα Χώρα (Βίτσα Ζαγορίου, Ιωάννινα) εκτιμάται ότι άνοιξε ένα ακόμα μονοπάτι για την ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών. Η κοινωνία των πολιτών είναι το απαραίτητο στάδιο για την προώθηση της πραγματικής, αυθεντικής, αλληλέγγυας κοινωνικής οικονομίας.

Τις πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις στο Συμπόσιο είχε οργανώσει η ΑΜΚΕ «Επέκεινα Χώρα», η Πανελλήνια Ένωση Συμπράξεων Κοινωνικής Οικονομίας (ΠΕΣΚΟ, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.), το Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικής Οικονομίας (ΙΝΜΕΚΟ, 210 8813760) και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων «Ο Κόσμος των Συλλόγων».

Ήδη η Ευρωπαϊκή Οικονομική & Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) έχει εκδώσει και κυκλοφορήσει ένα κατατοπιστικό έντυπο για να προωθήσει τη συμμετοχική δημοκρατία, το οποίο βασίζεται στο εγχειρίδιο «Συμμετοχική δημοκρατία: Μια αναδρομική επισκόπηση από την ΕΟΚΕ» (www.eesc.europa.eu), όπου μεταξύ άλλων βρίσκουμε:

1. Η συμμετοχική δημοκρατία στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Η συμμετοχική δημοκρατία αποτελεί πλέον αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού μοντέλου κοινωνίας. Η Συνθήκη της Λισαβόνας ορίζει τη συμπληρωματικότητα μεταξύ αντιπροσωπευτικής και συμμετοχικής δημοκρατίας με αναφορές στις δύο αυτές μορφές δημοκρατίας των άρθρων 10 και 11 αντίστοιχα. Επιπλέον το άρθρο 10.3 ορίζει ότι «κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στον δημοκρατικό βίο της Ένωσης» και ότι «οι αποφάσεις λαμβάνονται όσο το δυνατόν πιο ανοιχτά και εγγύτερα στους πολίτες», αναφορά στην υποχρέωση συμμόρφωσης με την αρχή της επικουρικότητας. Έτσι η συμμετοχή συνιστά πλέον δικαίωμα των πολιτών και η επικουρικότητα γίνεται πυλώνας της συμμετοχικής δημοκρατίας.

 Άρθρο 11

1. Τα θεσμικά όργανα δίδουν με τα κατάλληλα μέσα στους πολίτες και στις αντιπροσωπευτικές ενώσεις τη δυνατότητα να γνωστοποιούν και να ανταλλάσσουν δημόσια τις γνώμες τους σε όλους τους τομείς δράσης της Ένωσης.
2. Τα θεσμικά όργανα διατηρούν ανοιχτό, διαφανή και τακτικό διάλογο με τις αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών.
3. Προκειμένου να εξασφαλίζεται η συνοχή και η διαφάνεια των δράσεων της Ένωσης, η Επιτροπή διεξάγει ευρείες διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη.
4. Πολίτες της Ένωσης, εφόσον συγκεντρωθεί αριθμός τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου, υπήκοοι σημαντικού αριθμού κρατών-μελών, μπορούν να λαμβάνουν την πρωτοβουλία να καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης για την εφαρμογή των Συνθηκών. Οι διαδικασίες και οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για τη διατύπωση της εν λόγω πρωτοβουλίας καθορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 24, πρώτο εδάφιο της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι διαδικασίες και οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για τη διατύπωση της εν λόγω πρωτοβουλίας καθορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 24, πρώτο εδάφιο της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2. Τι είναι η κοινωνία των πολιτών;

Η κοινωνία των πολιτών είναι μια γενική έννοια που δηλώνει όλες τις μορφές κοινωνικής δράσης ατόμων ή ομάδων οι οποίες δεν απορρέουν από το κράτος και δεν ελέγχονται από αυτό. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών μπορεί να οριστεί κατά τρόπο αφηρημένο ως το σύνολο των οργανωτικών δομών των οποίων τα μέλη εξυπηρετούν μέσω ενός δημοκρατικού διαλόγου και μιας διεργασίας κατανόησης το γενικό συμφέρον και χρησιμεύουν ως μεσολαβητές μεταξύ των δημόσιων αρχών και των πολιτών. Για την αξιολόγηση του βαθμού αντιπροσωπευτικότητας των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να εφαρμόζονται τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά κριτήρια.

3. Τι είναι ο διάλογος των πολιτών;

Ο διάλογος των πολιτών είναι μια δημοκρατική και δημόσια διαδικασία που μπορεί να λάβει διάφορες μορφές ανάλογα με τους συμμετέχοντες:

• Οριζόντιος: Ο διάλογος μεταξύ των αντιπροσωπευτικών ευρωπαϊκών

οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για την εξέλιξη και το μέλλον της Ένωσης και των πολιτικών της.

• Κάθετος: Ο δομημένος και τακτικός διάλογος μεταξύ όλων των εν λόγω οργανώσεων και της Ένωσης.
• Τομεακός: Ο καθημερινός κλαδικός διάλογος μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των συνομιλητών τους εντός των νομοθετικών και εκτελεστικών οργάνων.

Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η έννοια του οριζόντιου και του κάθετου διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών, όπως ορίστηκε από την ΕΟΚΕ ήδη από το 2000, περιελήφθη στη συνέχεια αυτολεξεί στο άρθρο 11 (1) και (2) της Συνθήκης της Λισσαβόνας.

Ο διάλογος των πολιτών μπορεί να λάβει χώρα μέσω μιας διαδικασίας από τη βάση προς την κορυφή, κατά την οποία οι οργανώσεις αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες από την κορυφή προς τη βάση όταν τα θεσμικά όργανα θέτουν σε κίνηση τη διαδικασία.

Ο διάλογος αποτελεί βασικό μέσο για την εφαρμογή των αρχών της διακυβέρνησης και συγκεκριμένα όσον αφορά τη διαφάνεια, τη συμμετοχή, τη λογοδοσία, την αποτελεσματικότητα, τη συνοχή και την επικουρικότητα.

4. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ διαλόγου των πολιτών και κοινωνικού διαλόγου;

Από το 1999 έως σήμερα η ΕΟΚΕ δεν έπαψε να εφιστά την προσοχή στη σημαντική αυτή διάκριση. Σε αντίθεση με τον διάλογο των πολιτών, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Διάλογος είναι ένας μηχανισμός με οιονεί νομοθετικές εξουσίες σύμφωνα με τα άρθρα 153 και 154 της Συνθήκης. Είναι δε σαφώς καθορισμένος από άποψη συμμετεχόντων, αρμοδιοτήτων και διαδικασιών και διέπεται από ένα οιονεί συνταγματικό καθεστώς. Η διαφορετικότητά του απορρέει από τις ειδικές αρμοδιότητες και ευθύνες των συμμετεχόντων σε αυτόν, οι οποίοι διαδραματίζουν τον ρόλο τους αυτόνομα.

Για τον λόγο αυτό ο ρόλος και τα καθήκοντά τους δεν μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους πολιτικούς τομείς ή παράγοντες. Ο κοινωνικός διάλογος αποτελεί επομένως άριστο παράδειγμα πρακτικής εφαρμογής της αρχής της συμμετοχικής δημοκρατίας.

Στο el.wikipedia.org (μια πολύ διάσημη εφαρμογή peer2peer) εντοπίζουμε: «Η συμμετοχική δημοκρατία είναι ένας τύπος φιλελεύθερης δημοκρατίας που δίνει έμφαση στην ευρεία εμπλοκή των πολιτών στη διεύθυνση και τη διαχείριση των πολιτικών υποθέσεων. Αν και η ετυμολογία υπονοεί ότι όλα τα πολιτεύματα που αξίζουν την ονομασία «δημοκρατία» στηρίζονται στη συμμετοχή των πολιτών, οι παραδοσιακές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες τείνουν να περιορίζουν τη συμμετοχή αυτή στην ανάδειξη αντιπροσώπων, οι οποίοι αποφασίζουν για όλα τα ζητήματα, εγκαταλείποντας έτσι τη διακυβέρνηση σε μια επαγγελματική ολιγαρχία. Η συμμετοχική δημοκρατία προσπαθεί να εισάγει σε αυτό το σύστημα κάποια χαρακτηριστικά άμεσης δημοκρατίας συνήθως σε φιλελεύθερο πλαίσιο ώστε να διευρύνει το πλήθος των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στις πολιτικές διεργασίες λήψης αποφάσεων, αλλά και να εμβαθύνει αυτή την πρόσβαση.

»Ένας στοιχειώδης τύπος συμμετοχικής δημοκρατίας εξασκείται στην Ελβετία, όπου παράλληλα με τις συνήθεις πολιτικές διαδικασίες, όπου εμπλέκονται οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των πολιτών, λαμβάνουν χώρα και τακτικά δημοψηφίσματα για διάφορα ζητήματα. Στα δημοψηφίσματα αυτά έχει το δικαίωμα να συμμετάσχει το σύνολο των πολιτών. Έχει υποστηριχτεί ότι μία πιο ισχυρή συμμετοχική δημοκρατία θα μπορούσε να επεκτείνει αυτό το μοντέλο με κατάλληλη χρήση του διαδικτύου για ευκολότερη και ταχύτερη διεξαγωγή ψηφοφοριών σε μαζική κλίμακα (ηλεκτρονική δημοκρατία)».

Άλλωστε στο διαδίκτυο, στο http://erymanthos.eu, βρίσκουμε το άρθρο «H κρίση της αντιπροσώπευσης και η συμμετοχική δημοκρατία» του δημοσιογράφου κ. Βασίλη Τακτικού και στη σειρά «Κοινωνικός Ακτιβισμός» μεταξύ άλλων εντοπίζουμε:

«Η κρίση της αντιπροσώπευσης σχετίζεται σήμερα με την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος και την ανάγκη εκσυγχρονισμού της δημοκρατίας. Η συμμετοχική δημοκρατία δεν είναι μόνο ζήτημα σεβασμού στη βούληση όλων των πολιτών, αλλά και οικονομικής αποτελεσματικότητας, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μεγάλες οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Η συμμετοχική δημοκρατία συνδέεται με την κοινωνική υπευθυνότητα και την οικολογική ηθική για μια επιχειρηματικότητα προσαρμοσμένη στις ανάγκες της πόλης και του πολίτη, την επιστήμη κατά της φτώχειας και όχι της αχαλίνωτης κερδοσκοπίας.

»Τα εμπόδια όμως για την ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας δεν προέρχονται μόνο από τις κυβερνήσεις και τα κόμματα, προέρχονται και από τον τρόπο που λειτουργούν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Πολλές από αυτές, και ιδιαίτερα οι μεγάλες ΜΚΟ, δεν λειτουργούν οι ίδιες με δημοκρατικό τρόπο, αλλά ως ελίτ και ολιγαρχίες. Έχοντας κατακτήσει ένα προνομιακό πεδίο δράσης, π.χ. στην οικολογία και τη φιλανθρωπία, αρνούνται τη συμμετοχικότητα και τη συνεργασία με άλλες κινήσεις πολιτών για το ίδιο θέμα, αλλά και την κοινή έκφραση σε θεσμικό επίπεδο. Η λύση πάντοτε παραμένει η δικτύωση και η κοινοπραξία των μικρομεσαίων ΜΚΟ, που αναπτύσσονται τελευταία με εντυπωσιακό τρόπο.

»Έχουμε την ιστορική εμπειρία ότι δεν αρκεί οι λαοί και οι πολίτες να ακολουθήσουν τις ηγεσίες που υποσχέθηκαν ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και αντιμετώπιση της φτώχειας. Μια τέτοια πρόκληση αντιμετωπίζουμε άμεσα από την κρίση. Οι πολίτες δεν μπορούν να εμπιστευτούν καμιά ηγεσία αν δεν εμπιστευτούν πρώτα απ’ όλα τον εαυτό τους και τον διπλανό τους. Εάν δεν καλλιεργήσουν την εμπιστοσύνη στους συλλογικούς θεσμούς. Όσοι τα περιμένουν όλα από το κράτος ξεχνούν ότι το κράτος είναι ένας τεράστιος μηχανισμός που διοικείται όχι μόνο από τους επιφανείς πολιτικούς, αλλά από μια εκτεταμένη προνομιούχα γραφειοκρατία πολιτών και το μόνο αντιστάθμισμα σε αυτή την εξουσία είναι οι οργανωμένοι πολίτες σε συλλογικότητες και σε οργανώσεις πολιτικής αλληλεγγύης (καταναλωτικές, περιβαλλοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις).

»Η κορυφή της πυραμίδας της διαφθοράς δεν μπορεί να σταθεί όρθια χωρίς τη βάση της στη γραφειοκρατία και τους διαμεσολαβητές. Εάν οι πολίτες που βρίσκονται σε δύσκολη θέση είχαν τη γνώση και προπαντός το θάρρος να συνεργαστούν, να συνεταιριστούν δημιουργώντας οι ίδιοι κοινωνικές επιχειρήσεις, παραγωγικούς και καταναλωτικούς συνεταιρισμούς, συνεταιριστικές και ηθικές τράπεζες, τότε μόνο μπορούν να καθορίσουν το μέλλον τους.

»Το μεγάλο θεσμικό κενό είναι το έλλειμμα γνήσιας εκπροσώπησης των οργανώσεων της ΚτΠ. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια δεξαμενή κοινωνικού κεφαλαίου και κοινωνικής δύναμης που θα αλλάξει σε βάθος τα πράγματα που μας ενοχλούν στην καθημερινή ζωή και θα υπηρετήσει ένα κοινωνικό όραμα συλλογικής δημιουργίας. Έτσι ίσως αντιμετωπίσουμε τη μεγάλη υστέρηση σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας».

Το Συμπόσιο Κοινωνίας Πολιτών δημιούργησε παρακαταθήκες…

Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημόσια γράφων – «ΑγροΝέα»

Share this post