Επανερχόμαστε και επανερχόμαστε και συνεχώς το βρίσκουμε μπροστά μας. Μια συνειδητή στρέβλωση. Άσχετοι με την κοινωνική οικονομία –αλλά ίσως επίσημοι κρατικοί φορείς– συνεχώς μιλώντας για την κοινωνική οικονομία αναφέρονται στους «κοινωνικούς επιχειρηματίες» και στην «κοινωνική επιχειρηματικότητα». Είναι απαράδεκτη κατάσταση. Τώρα μάλιστα που άρχισαν να φαίνονται, έπειτα από επτά σχεδόν χρόνια, κάποιες δυνατότητες να «μοιραστούν» χρήματα στην κοινωνική οικονομία, όλο και περισσότεροι κάνουν το συνειδητό λάθος να ασχολούνται με την «κοινωνική επιχειρηματικότητα» και με τον «κοινωνικό επιχειρηματία» και να τα θεωρούν κομμάτι της κοινωνικής οικονομίας ή ακριβέστερα κομμάτι της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (ΚΑΛΟ ή ΚΑΟ).
Δεν υπάρχει κοινωνικός επιχειρηματίας που να ανήκει στην κοινωνική οικονομία. Οι επιχειρούντες κοινωνικά δεν είναι κοινωνικοί επιχειρηματίες. Δρουν συλλογικά, δεν αποκτούν την ιδιότητα του επιχειρηματία, αλλά το συλλογικό σχήμα είναι επιχειρηματικό υποκείμενο και πραγματοποιεί εμπορικές, επιχειρηματικές πράξεις, που όμως αυτές οι ιδιότητές του δεν αντανακλούν ούτε επιδρούν στον πολίτη, στον άνθρωπο που συνέστησε τις επιχειρήσεις στο πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας. Ο άνθρωπος, ο πολίτης, δεν γίνεται κοινωνικός επιχειρηματίας.
Οι εκφράσεις «κοινωνική επιχειρηματικότητα» ή «κοινωνικός επιχειρηματίας» δείχνουν κάτι ή κάποιον που δρα στο πλαίσιο της ιδιωτικής οικονομικής. Απλώς επέλεξε για λόγους αύξησης του κύκλου πωλήσεων ή για λόγους μάρκετινγκ ή γιατί έτσι το επιθυμεί με ελεύθερη προσωπική βούληση ή με ελεύθερη προσωπική αυτοδέσμευση ή απλώς με δήλωσή του να διαθέτει ένα ποσό (ή και όλα περίπου) από τα κέρδη του σε θέματα κοινωνικώς ευαίσθητα. Έτσι πιστεύει προσωπικά ο ίδιος ο ιδιοκτήτης της «κοινωνικής» επιχείρησης ότι θα βελτιωθεί η εικόνα της ατομικής επιχείρησής του και ότι θα αυξηθεί η σταθερότητα ή η κερδοφορία αυτής.
Ακόμα και αν δεν είναι ατομική επιχείρηση, αυτό στο οποίο δραστηριοποιείται ο «κοινωνικός επιχειρηματίας» με κανέναν τρόπο δεν γίνεται επιχείρηση της κοινωνικής οικονομίας. Διότι τα χαρακτηριστικά της επιχείρησης της κοινωνικής οικονομίας είναι ότι οι ιδιοκτήτες της είναι πολλοί. Ότι οι ιδιοκτήτες της είναι όλοι ισότιμοι (ένας άνθρωπος μία ψήφος). Είναι ότι όλοι μαζί έχουν τον έλεγχο της επιχείρησης, όχι κάποιος ή κάποιοι. Και βέβαια είναι οι ίδιοι κυρίως οι «πελάτες» της επιχείρησης.
Η λέξη «πελάτες» παραπέμπει σε οργάνωση αυτοβοήθειας. Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας δημιουργούνται όχι για εκχρηματισμένο κέρδος, αλλά για την ικανοποίηση των αναγκών των μελών που δημιουργούν την επιχείρηση της κοινωνικής οικονομίας.
Έτσι έχουμε επιχειρήσεις-συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης να προμηθευτεί μια ομάδα ανθρώπων κάτι (προϊόν ή υπηρεσία) και έτσι έχουμε καταναλωτικούς συνεταιρισμούς, προμηθευτικούς συνεταιρισμούς, οικοδομικούς συνεταιρισμούς, ενεργειακούς συνεταιρισμούς, πιστωτικούς συνεταιρισμούς κ.λπ.
Έτσι έχουμε επιχειρήσεις-συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης να διαθέσουμε όλοι μαζί, από κοινού, τα προϊόντα μας με κύριο εκπρόσωπο τους αγροτικούς συνεταιρισμούς.
Έτσι έχουμε επιχειρήσεις-συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης για εργασία, δηλαδή εργασιακούς συνεταιρισμούς. Τέτοιοι είναι οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις (ΚΟΙΝΣΕΠ), οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ) και οι νεοσύστατοι συνεταιρισμοί εργαζομένων.
Προσοχή, πρόκειται για συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης για εργασία, δηλαδή, αφού δεν βρίσκουμε κάποιον να μας προσλάβει και γνωρίζουμε ότι υπάρχει αντικείμενο, συστήνουμε ένα νομικό πρόσωπο για να μας προσλάβει, όχι για να προσλάβει άλλους να δουλεύουν για εμάς.
Δυστυχώς η κοινωνική δυναμική που εκφράζεται από τον νόμο 4430 επιτρέπει να γίνονται οι ΚΟΙΝΣΕΠ «μικροκαπιταλιστές» της ιδιωτικής οικονομικής και να προσλαμβάνουν μέχρι το 40% των εργαζομένων τους μη μέλη της ΚΟΙΝΣΕΠ.
Κάλλιστα θα μπορούσε κάποιος που έχει ανάγκη για εργασία (γι’ αυτό τον λόγο έγινε η ΚΟΙΝΣΕΠ) να γίνει μέλος της και βέβαια να καλύψει και την υπαρκτή ανάγκη για εργασία (δική του και του αντικειμένου της ΚΟΙΝΣΕΠ). Ίσως επειδή ο εργασιακός συνεταιρισμός δρα σε πλαίσιο ανοιχτής αγοράς στην Ελλάδα να συγχέονται οι ανάγκες για εργασία (ο κύριος σκοπός του συνεταιρισμού-ΚΟΙΝΣΕΠ) με τις ανάγκες της επιχείρησης για αύξηση πωλήσεων ή για άλλα που είναι καλά ανεπτυγμένα στην ιδιωτική οικονομική.
Και βέβαια υπάρχουν και μεικτά σχήματα, όπως π.χ. συνεταιρισμοί, δηλαδή κανονικές επιχειρήσεις, για να καλύψουν τις ανάγκες τόσο διάθεσης της αγροτικής παραγωγής, όσο και κάλυψης αναγκών διατροφής καταναλωτών. Πρόκειται για παραγωγικο-καταναλωτικούς συνεταιρισμούς, που χάριν συντομίας χαρακτηρίζονται ως ΚΥΓΕΩ (κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία ή CSA, community supported agriculture). Εκεί οι καταναλωτές και οι παραγωγοί συστήνουν ένα ενιαίο νομικό πρόσωπο (συνεταιρισμό ΚΥΓΕΩ), προσδιορίζουν το αντικείμενο (τα τρόφιμα που χρειάζονται όλοι, παραγωγοί και καταναλωτές), νοικιάζουν τα χωράφια που απαιτούνται (πιο σωστό είναι να νοικιάσουν τα χωράφια των αγροτών με ένα δίκαιο αποφασισμένο μεταξύ τους ενοίκιο), αγοράζουν όλοι μαζί, από κοινού, τα απαραίτητα (σπόρους, λιπάσματα, φυτοπροστατευτικά κ.λπ.), αγοράζουν ή νοικιάζουν εργαλεία και μηχανήματα (ή χρησιμοποιούν με δίκαιη ανταμοιβή τα υπάρχοντα), καλλιεργούν όλοι μαζί (στον ελεύθερο χρόνο μερικοί, και κάποιοι πληρώνονται ένα δίκαιο μισθό για να είναι πιο πολλές ώρες στα χωράφια ή στις εκτροφές) και καλύπτουν όλοι μαζί τις ανάγκες τους.
Μεικτά σχήματα μπορούν να προκύψουν και ανάμεσα σε καταναλωτικούς συνεταιρισμούς και σε εργασιακούς συνεταιρισμούς. Έτσι, ενώ ένας καταναλωτικός συνεταιρισμός καλύπτει μόνο τα μέλη του, εάν θέλει να προσφέρει εργασία σε μέλη του (προσοχή: εργασία μόνο σε μέλη του, όχι να προσλάβει τρίτους), θα μπορούσε να πουλά τα εμπορεύματα που προμηθεύεται και σε τρίτους (γείτονες), που θα τους προτρέπει να γίνουν μέλη του καταναλωτικού συνεταιρισμού, αλλά μέχρι να γίνουν μέλη, από το περιθώριο μεταξύ προμήθειας και πώλησης, θα μπορεί να καλύπτονται μερικές θέσεις εργασίας.
Επίσης πολλές φορές ακούμε ανθρώπους που δεν έχουν καταλάβει τι σημαίνει κοινωνική οικονομία να αναφέρονται στα νομικά σχήματα που δημιουργούνται με το όνομα «εταιρίες». Πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι εταιρίες έχει μόνο η ιδιωτική οικονομική.
Η δημόσια οικονομική έχει νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και οργανισμούς. Και η κοινωνική οικονομία έχει μόνο συνεταιρισμούς, αλληλόχρεα κεφάλαια, ιδρύματα και ηθικές τράπεζες. Τίποτε άλλο.
Βέβαια επιχειρηματικότητα, όπως έχει πάρα πολλές φορές αναφερθεί, είναι η διάθεση για δράση με μεγάλες αβεβαιότητες. Όταν αυτή η δράση μετατρέπεται σε δομή, ονομάζεται επιχείρηση.
Εφόσον η επιχείρηση γίνεται στη δημόσια οικονομική, ονομάζεται νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου ή οργανισμός (π.χ. δήμος, περιφέρεια, υπουργείο, μητρόπολη κ.λπ. ή κάποιος οργανισμός). Οι ΔΕΚΟ δεν είναι επιχειρήσεις της δημόσιας οικονομικής, αλλά μπίζνες του κράτους δημόσιου συμφέροντος στο πλαίσιο της ιδιωτικής οικονομικής.
Εφόσον η επιχείρηση γίνεται στην ιδιωτική οικονομία, ονομάζεται «εταιρία» (π.χ. ομόρρυθμη εταιρία, ετερόρρυθμη εταιρία, εταιρία περιορισμένης ευθύνης [ΕΠΕ], ιδιωτική κεφαλαιουχική εταιρία [ΙΚΕ], ανώνυμη εταιρία [Α.Ε.], αστική μη κερδοσκοπική εταιρία [ΑΜΚΕ] κ.λπ.).
Εφόσον η επιχείρηση γίνεται στην κοινωνική οικονομία, τότε ονομάζεται «συνεταιρισμός». Έχουμε, ακόμα, τα αλληλόχρεα κεφάλαια, τα ιδρύματα και τις ηθικές τράπεζες, αλλά είναι πολύ ειδικές κατηγορίες. Με κανέναν τρόπο μια δομή της κοινωνικής οικονομίας δεν αναφέρεται ως «εταιρία». Δείχνει πλήρη άγνοια των βασικών αξιών και αρχών της κοινωνικής οικονομίας. Ή ακόμα, θα μπορούσε κάποιος αβίαστα να συμπεράνει ότι γίνεται συνειδητή προσπάθεια αλλοίωσης των βασικών εννοιών της κοινωνικής οικονομίας για να προσεταιριστούν πρόνοιες της κοινωνικής οικονομίας περίεργοι όροι όπως η «κοινωνική επιχειρηματικότητα» και ο «κοινωνικός επιχειρηματίας».
Τέτοιας μορφής βαθιά προσπάθεια αλλοίωσης εννοιών έχουμε και στην περίπτωση του όρου «εταιρική κοινωνική ευθύνη» (ΕΚΕ). Η ΕΚΕ δεν είναι κοινωνική οικονομία. Δεν είναι κοινωνική οικονομία ένας επιχειρηματικός κολοσσός ο οποίος πιθανόν συνθλίβει (ξεζουμίζει;) τους εργαζομένους του επειδή κάνει δωρεά ένα πάρκο ή μια παιδική χαρά ή βάζει τους εργαζομένους να βάψουν ένα σχολείο ή επιδίδεται σε κοινωνικά υπεύθυνη δραστηριότητα.
Άλλο είναι η κοινωνική οικονομία, άλλο η κοινωνική επιχείρηση, άλλο ο συνεταιρισμός, άλλο η εταιρική κοινωνική ευθύνη, άλλο το μάρκετινγκ, άλλο η διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού, άλλο ο κοινωνικός επιχειρηματίας, άλλο η κοινωνική επιχειρηματικότητα, άλλο η εταιρία, άλλο, άλλο, άλλο…
Η κοινωνική οικονομία είναι μία και ενιαία. Διέπεται από τις αξίες και τις αρχές που έχουν προσδιοριστεί και ψηφιστεί (και τις βρίσκετε μεταφρασμένες στο www.diktio-kapa.dos.gr) από τη Διεθνή Συμμαχία Συνεργατισμών (ICA, International Cooperatives Alliance) και από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (ILO, International Labor Organization). Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο.
Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσιογράφος-«ΑγροΝέα»
Share this post
