Πριν από μερικές εβδομάδες δημοσιοποιήθηκε η «Έκθεση για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στην Ελλάδα», η οποία βρίσκεται στο διαδίκτυο στο https://kalo.gov.gr/.
Και στις 13/6/2018 πραγματοποιήθηκε δημόσια παρουσίαση των αποτελεσμάτων του έργου τεχνικής βοήθειας για την ανάπτυξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στην Ελλάδα, η οποία έγινε στην Τεχνόπολη Αθηνών με την παρουσία της αν. υπουργού κας Θεανώς Φωτίου και του ειδικού γραμματέα ΚΑΛΟ κ. Αντώνη Βόρλοου, καθώς και πολλών συμβούλων υπουργών.
Η έκθεση συντάχθηκε από τους φορείς European Village και Social Enterprise UK για λογαριασμό του British Council, που ανέλαβε το έργο ως εργολαβία από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της τεχνικής βοήθειας προς το ελληνικό Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μέσα από την Υπηρεσία Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (SRSS).
Η μελέτη απευθύνθηκε, όπως γράφει στη σύνοψη της έκθεσης, σε 1.265 φορείς, αλλά, από ό,τι διαβάζουμε πιο μέσα, «στους εν λόγω φορείς απεστάλη πρόσκληση συμμετοχής στην έρευνα, που διεξήχθη μέσω του διαδικτύου και εξ αυτών ανταποκρίθηκαν οι 251».
Πιστεύουμε ότι δημιουργείται συνειδητή σύγχυση για το υποκείμενο της κοινωνικής οικονομίας, η οποία στην Ελλάδα προσπαθεί να καθιερωθεί ως «κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία».
Είναι απολύτως σαφές ότι οι «εργολάβοι» θεώρησαν ως κοινωνική οικονομία μόνο όσους φορείς δηλώνουν εγγραφή στο μητρώο του Υπουργείου Εργασίας (ΥΠΕΚΑ) και όχι όσους σχετίζονται με την πραγματική κοινωνική οικονομία, αλλά δραστηριοποιούνται, για παράδειγμα, στην αγροτική παραγωγή ως αγροτικοί συνεταιρισμοί ή ως αστικοί συνεταιρισμοί (οικοδομικοί; προμηθευτικοί; καταναλωτικοί; πιστωτικοί;).
Παρ’ όλα αυτά διαβάζουμε στο κεφάλαιο 2.4:
Η εκτίμηση του συνολικού αριθμού των φορέων της ΚΑΛΟ στην Ελλάδα βάσει της ταξινόμησης της παρούσας μελέτης παρουσιάζει μία σειρά προκλήσεων. Συγκεκριμένα:
- Στην Ελλάδα τα κριτήρια αναφορικά με τους φορείς της ΚΑΛΟ ορίζονται από την εθνική νομοθεσία. Ωστόσο υπάρχουν φορείς που έχουν ισχυρά χαρακτηριστικά ΚΑΛΟ, αλλά δεν πληρούν τα συγκεκριμένα κριτήρια και ως εκ τούτου δεν βρίσκονται στο μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ. Κατά συνέπεια είναι δύσκολο να ταυτοποιηθούν.
- Είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί κάποιο μοντέλο πρόβλεψης (projection model) βάσει των δεδομένων άλλων χωρών, καθώς οι ορισμοί/κριτήρια για τους φορείς της ΚΑΛΟ διαφέρουν από χώρα σε χώρα και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση στην Ελλάδα αποτελεί ειδική περίπτωση. Ως εκ τούτου παραδοχές που βασίζονται σε ομοιότητα των συνθηκών (ceteris paribus) θα ήταν αμφισβητήσιμες.
- Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός των ενεργών φορέων της ΚΑΛΟ, καθώς ορισμένοι από αυτούς δεν υποβάλλουν κάποια ετήσια έκθεση που να επαληθεύει την ενεργή ή ανενεργή κατάστασή τους (σ.σ. πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση, τελικά λειτουργούν ή απλώς ετοιμάστηκαν/δημιουργήθηκαν για τις εξαγγελθείσες χρηματοδοτήσεις;).
- Η χρονική στιγμή της παρούσας μελέτης συμπίπτει με τη μετάβαση από το παλαιό μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ στο νέο (μετά τον νόμο 4430/2016). Ως εκ τούτου υπάρχει ένα κενό στα διαθέσιμα δεδομένα. Η σημερινή κατάσταση θα μπορούσε να αλλάξει ταχύτατα στο εγγύς μέλλον χάρις στη νέα νομοθεσία, που επιτρέπει την εγγραφή φορέων με διάφορες νομικές μορφές πέραν των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και των κοινωνικών συνεταιρισμών περιορισμένης ευθύνης.
- Όσον αφορά τις χωρίς νομική μορφή οντότητες της κατηγορίας Γ η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη για δύο λόγους: από τη μία πλευρά δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία και από την άλλη οι φορείς αυτοί συχνά εμφανίζονται και εξαφανίζονται εντός σύντομου χρονικού διαστήματος. Αυτό κάνει κάθε προσπάθεια εκτίμησης του αριθμού τους ιδιαίτερα δύσκολη.
- Καθώς δεν υπάρχει επίσημο μητρώο όλων των ΜΚΟ στην Ελλάδα, οι συνήθεις μέθοδοι εκτίμησης, όπως η διαδικασία δειγματοληψίας για την εκτίμηση του ποσοστού των ΜΚΟ που λειτουργούν ως φορείς της ΚΑΛΟ, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν (σ.σ. θέλει προσοχή η συνειδητή αλλοίωση της έννοιας της κοινωνικής οικονομίας και η προσπάθεια ένταξης «αμαρτωλών» σε ένα νέο «πλυντήριο»).
Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για την εκτίμηση του μεγέθους του τομέα βασίζεται σε διαφορετικές πηγές, προκειμένου να παράσχει μία σχετικά αξιόπιστη εικόνα των φορέων της ΚΑΛΟ στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με το παλαιό μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ, το οποίο περιλαμβάνει φορείς που πληρούν τα κριτήρια του νόμου του 2011, 859 από τους 882 εγγεγραμμένους φορείς ταξινομούνται ως κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις. Από τους 678 φορείς με τους οποίους υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία κατά τη διάρκεια της παρούσας μελέτης οι 70 ισχυρίστηκαν ότι είναι ανενεργοί.
Το νέο μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ ξεκίνησε τη λειτουργία του την 1η Ιανουαρίου 2017 και βασίστηκε στα νέα κριτήρια που ορίστηκαν με τον νόμο 4430/2016. Έως τον Οκτώβριο του 2017 513 φορείς της ΚΑΛΟ ενεγράφησαν στο νέο μητρώο, από τους οποίους οι 240 συμπεριλαμβάνονταν στο παλαιό μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ. Από τους υπόλοιπους 273 οι 246 είναι νεοσύστατες κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις και οι 27 έχουν διαφορετική νομική μορφή (ΑΜΚΕ, σωματείο κ.λπ.).
Ως εκ τούτου όσον αφορά τον αριθμό των φορέων της κατηγορίας Α μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι ενεργοί φορείς της ΚΑΛΟ που έχουν καταχωρηθεί στο παλαιό μητρώο είναι μεταξύ 283 και 812. Βάσει της τηλεφωνικής επικοινωνίας από την Ε.Γ. του υπουργείου ο πραγματικός αριθμός εκτιμάται στις 300 με 400 οντότητες. Στο σύνολο αυτό μπορούν να προστεθούν άλλοι 246 φορείς, οι οποίοι περιλαμβάνονται στο νέο μητρώο. Πρέπει επίσης να προσθέσουμε 27 ακόμα οντότητες που είναι καταχωρημένες στο νέο μητρώο και η νομική μορφή τους δεν είναι κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση, κοινωνικός συνεταιρισμός περιορισμένης ευθύνης ή συνεταιρισμός εργαζομένων. Εκτιμώμενος αριθμός φορέων της ΚΑΛΟ σύμφωνα με το παλαιό και το νέο μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ είναι 573 με 673 φορείς.
Όσον αφορά τους φορείς της κατηγορίας Β, δηλαδή τους φορείς που δεν έχουν καταχωρηθεί στο παλαιό/νέο μητρώο, μπορούν δυνητικά να θεωρηθούν φορείς της ΚΑΛΟ επειδή εξυπηρετούν έναν κοινωνικό σκοπό ή έχουν κάποιο ευρύτερο κοινωνικό αντίκτυπο μέσω της λειτουργίας τους. Πρόκειται για κοινωνικές επιχειρήσεις που ακολουθούν ένα μοντέλο κοινωνικής επιχειρηματικότητας κοντά στην αγγλοαμερικανική παράδοση ή σε ένα επιχειρηματικό μοντέλο με κοινωνικό αντίκτυπο και δεν υιοθετούν συνεταιριστικά χαρακτηριστικά στο καταστατικό τους ούτε επικεντρώνονται σε αυτά. Η ακριβής εκτίμηση των επιχειρήσεων αυτών είναι πολύ δύσκολη, δεδομένου ότι δεν είναι καταχωρημένες σε κάποια βάση δεδομένων (επίσημη ή ανεπίσημη) και δεν αναγνωρίζονται από την ελληνική νομοθεσία ως τμήμα της ΚΑΛΟ.
Η παρούσα έρευνα ταυτοποίησε 263 φορείς αυτού του είδους. Κάποιοι θα μπορούσαν να πληρούν τις προϋποθέσεις για το μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ, ενώ άλλοι όχι. Αποφασίστηκε να συμπεριληφθούν σε αυτή την εκτίμηση, καθώς επιτρέπουν έναν ευρύτερο ορισμό της ΚΑΛΟ (δηλαδή έναν ορισμό που δεν χρησιμοποιεί αυστηρά νομοθετικά κριτήρια, όπως το ποσοστό της κατανομής των κερδών, ο αριθμός των μελών κ.λπ.).
Εκτός από τις προαναφερθείσες νομικές οντότητες, υπάρχει μεγάλος αριθμός άτυπων φορέων που λειτουργούν στο ευρύτερο οικοσύστημα της ΚΑΛΟ. Οι φορείς αυτοί υιοθετούν σε διάφορους βαθμούς τα χαρακτηριστικά και ως εκ τούτου θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως τμήμα της ΚΑΛΟ. Συνήθως λαμβάνουν τη μορφή κοινωνικών κλινικών, δικτύων ανταλλαγής, δικτύων παροχής τροφίμων χωρίς «μεσάζοντες», τραπεζών χρόνου και κόμβων αλληλεγγύης σε γειτονιές. Ο αριθμός τους αυξήθηκε σημαντικά μετά το 2011, αλλά η ανάπτυξη αυτή μειώθηκε έπειτα από μερικά χρόνια. Η μέση διάρκεια ζωής των πρωτοβουλιών αυτών είναι συχνά βραχεία και ο δείκτης κινητικότητας και αντικατάστασης των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτές είναι υψηλός. Στο πλαίσιο αυτό η εκτίμηση του αριθμού των άτυπων φορέων απαιτεί δεδομένα από ποικίλες πηγές.
Υπάρχουν ιστότοποι όπου μπορεί κανείς να βρει καταλόγους τέτοιων πρωτοβουλιών. Ωστόσο δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με την κατάστασή τους (ενεργή ή ανενεργή). Για παράδειγμα, στο www.enallaktikos.gr μπορούν να βρεθούν περίπου 2.000 πρωτοβουλίες. Στη βάση δεδομένων Solidarity4all ο αριθμός των άτυπων οντοτήτων της ΚΑΛΟ δεν ξεπερνά τις 300. Μετά από ενδεικτική δειγματοληψία που βασίστηκε σε διάφορες διαδικτυακές βάσεις δεδομένων διαπιστώθηκε ότι το 70% των πρωτοβουλιών που έχουν τουλάχιστον μία ανάρτηση είτε στον ιστότοπό τους είτε στη σελίδα τους στο Facebook δεν λειτουργούν πλέον. Βάσει των προαναφερθέντων στοιχείων μπορεί να εκτιμηθεί ότι ο αριθμός των οντοτήτων χωρίς νομική μορφή που υιοθετούν χαρακτηριστικά της ΚΑΛΟ κυμαίνεται από 400 έως 600 σε ολόκληρη την Ελλάδα. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι πρόκειται για μία χονδρική και ενδεικτική εκτίμηση, η οποία θα πρέπει να επανεξεταστεί από τη μελλοντική έρευνα.
Στο πλαίσιο αυτό η εκτίμηση του συνολικού αριθμού των οντοτήτων της ΚΑΛΟ που αποτελούν τη συνολική εικόνα του ελληνικού οικοσυστήματος της ΚΑΛΟ έχει ως εξής: Εκτιμώμενος αριθμός φορέων της ΚΑΛΟ σύμφωνα με το παλαιό και το νέο μητρώο του ΥΠΕΚΑΑ: 573-673, μη εγγεγραμμένοι φορείς με νομική μορφή: 263, άτυπες οντότητες: 400-600, σύνολο: 1.236-1.536.
Ακούσαμε πολλά, αλλά όχι σημαντικά. Περιμέναμε κάτι διαφορετικό στην παρουσίαση της έκθεσης για την ΚΑΛΟ στην Τεχνόπολη. Έμοιαζε σαν προετοιμασία άλλοθι για να περάσει από τη σημερινή κυβέρνηση κάτι που δεν μοιάζει να έχει και πολλή σχέση με την κοινωνική οικονομία όπως περιγράφεται από τη Διεθνή Συμμαχία Συνεταιρισμών (ICA) και το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (ILO). Κάτι σαν κοινωνική επιχειρηματικότητα, που είναι μία τεχνική μάρκετινγκ της ιδιωτικής οικονομικής και όχι της κοινωνικής οικονομίας.
Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσιογράφος – «ΑγροΝέα»
Share this post
