Σε ό,τι έχει να κάνει με τους ανθρώπους οι ορισμοί είναι απλώς ενδεικτικοί, καθόσον όλα είναι σχετικά.
Ο τρίτος τομέας άρχισε να αναπτύσσεται στην Ελλάδα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Η δημιουργία των μη κερδοσκοπικών μη κυβερνητικών οργανώσεων (Μ.Κ.Ο.) είναι ένα φαινόμενο που πρόσφατα έκανε την εμφάνιση του στα ελληνικά δεδομένα. Το κράτος ήταν εκείνο που είχε αποκλειστικά την ευθύνη για την επίλυση των προβλημάτων και την κάλυψη των αναγκών του συνόλου της κοινωνίας.
Η ελληνική πραγματικότητα όμως αλλάζει και κρίνεται επιτακτική η δημιουργία ενός τομέα που να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες των πολιτών, εφόσον το κράτος λόγω της γραφειοκρατίας (και λόγω ανικανότητας, και λόγω ανυπαρξίας διαθέσιμων κεφαλαίων – όσα έχει τα σπαταλά σε μισθοδοσία μη τεκμηριωμένης αποτελεσματικότητας δημόσιων υπαλλήλων) και η αγορά λόγω του κερδοσκοπικού της χαρακτήρα αδυνατούν να αντεπεξέλθουν ικανοποιητικά.
Ο τομέας αυτός είναι ο ονομαζόμενος «τρίτος τομέας» και βρίσκεται μεταξύ του τομέα της αγοράς και του κρατικού τομέα. Το έργο που καλείται να επιτελέσει ο τρίτος τομέας αποτελεί πνοή για τα άτομα που χρειάζονται υποστήριξη. Ο τρίτος τομέας συγκροτείται από Μ.Κ.Ο. που δραστηριοποιούνται σε διάφορα πεδία. Το πεδίο της κοινωνικής φροντίδας είναι ένα από τα πεδία όπου δραστηριοποιείται ο τρίτος τομέας (Α. Μανιάτη, Μεσολόγγι 2010).
O κόσμος που γνωρίζαμε, τα «πιστεύω» και οι βεβαιότητές μας σωριάζονται σαν χάρτινοι πύργοι. Σε ολόκληρο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών τα βιβλία που γράφτηκαν πριν είκοσι χρόνια για να περιγράψουν την τότε σύγχρονη πραγματικότητα και να προτείνουν λύσεις αποτελούν σήμερα μάλλον αντικείμενα της ιστορίας παρά λειτουργικά εγχειρίδια κατανόησης του σήμερα. M.K.O., μη κυβερνητικές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, κοινωνική οικονομία, εθελοντισμός, κοινωνικοοικονομικός πλουραλισμός, κοινωνία των πολιτών κ.λπ. προτείνονται ως διέξοδος στα σύγχρονα αδιέξοδα σε επίπεδο λειτουργίας της δημοκρατίας, της οικονομίας και της σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής. Σε μία εποχή αναδυόμενων αδιεξόδων και αναζήτησης λύσεων οι ανωτέρω όροι και έννοιες σε μεγάλο βαθμό έχουν κακοποιηθεί πολύπλευρα και πολυδιάστατα. Το επίκεντρο της ανάλυσης είναι ο τρίτος τομέας και μέσω αυτού επιμέρους απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα που απασχολούν ενεργούς πολίτες και επιστήμονες από ολόκληρο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών («Τρίτος Τομέας», Π. Ζαννής, 2013).
Αναμφισβήτητα η κοινωνική οικονομία αποτελεί έναν τομέα που συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, στη βιώσιμη ανάπτυξη και στη δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Πρόκειται για έναν τομέα ο οποίος μπορεί να συνδυάσει την κερδοφορία με την κοινωνική ένταξη και τα δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης και να εργαστεί παράλληλα με τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα για την προσαρμογή των υπηρεσιών στις ανάγκες. Είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι ο τομέας αυτός διαχειρίστηκε την οικονομική κρίση πολύ καλύτερα από άλλους τομείς και ότι κερδίζει συνεχώς αναγνώριση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο απαιτούνται ακόμα πολλές προσπάθειες για την ενίσχυση της κατανόησης και της ευαισθητοποίησης, καθώς και για την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στον εν λόγω τομέα. Ένα πρώτο βήμα στη διαδικασία αυτή είναι η πλήρης κατανόηση του πεδίου εφαρμογής και του μεγέθους της κοινωνικής οικονομίας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Luca Jahier, πρόεδρος της Ομάδας Διαφόρων Δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Οικονομικής & Κοινωνικής Επιτροπής, Ε.Ο.Κ.Ε., 2011).
Ως δραστηριότητα η κοινωνική οικονομία συνδέεται ιστορικά με λαϊκές ενώσεις και συνεταιρισμούς, που αποτέλεσαν τη σπονδυλική της στήλη. Το σύστημα αξιών και οι κανόνες συμπεριφοράς των λαϊκών ενώσεων, που αντικατοπτρίζονται στην εξελικτική πορεία του συνεταιριστικού κινήματος, αποτελούν τα στοιχεία που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη έννοια της Κ.Ο., η οποία διαρθρώνεται γύρω από τρεις μεγάλες οικογένειες οργανώσεων: τους συνεταιρισμούς, τις αλληλασφαλιστικές εταιρείες και ενώσεις, με την πρόσφατη προσθήκη των ιδρυμάτων. Στην πραγματικότητα στις απαρχές τους οι μεγάλες αυτές οικογένειες αποτελούσαν διασυνδεδεμένες εκφράσεις μίας κοινής παρόρμησης: της αντίδρασης των πλέον ευάλωτων και ανυπεράσπιστων κοινωνικών ομάδων μέσω οργανώσεων αυτοβοήθειας στις νέες συνθήκες ζωής που δημιουργήθηκαν από την ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Οι συνεταιρισμοί, οι εταιρείες αλληλοβοήθειας και οι αντιστασιακές ενώσεις αντικατόπτριζαν τις τρεις διαστάσεις αυτής της παρόρμησης για δημιουργία ενώσεων (Miguel Ángel Cabra de Luna, εκπρόσωπος της Κοινωνικής Οικονομίας της Ε.Ο.Κ.Ε., «Η Κοινωνική Οικονομία στην Ε.Ε.», 2011).
Η Ευρωπαϊκή Οικονομική & Κοινωνική Επιτροπή (Ε.Ο.Κ.Ε.) είναι ένα συμβουλευτικό όργανο της Ε.Ε. Συστάθηκε το 1957 με σκοπό να εκπροσωπεί τα συμφέροντα των διάφορων οικονομικών και κοινωνικών ομάδων στις χώρες της Ε.Ε. (σήμερα έχει περίπου 353 μέλη από την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών). Τα μέλη χωρίζονται σε τρεις ομάδες, που αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα τα συμφέροντα των εργοδοτών, των εργαζομένων και των τομέων συγκεκριμένων δραστηριοτήτων (όπως γεωργών, μικρών επιχειρήσεων, ελεύθερων επαγγελμάτων, καταναλωτών, εκπαιδευτικών, συνεταιρισμών, οικογενειών, περιβαλλοντικών ομάδων). Η Ε.Ο.Κ.Ε. συμβουλεύει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή. Μπορεί επίσης να διατυπώνει γνώμη με δική της πρωτοβουλία (άρθρο 13, Συνθήκη για την Ε.Ε. και τα άρθρα 301-304 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ε.Ε.).
Με τον όρο «κοινωνία των πολιτών» εννοούνται μορφές κοινωνικής δράσης ατόμων ή ομάδων που δεν συνδέονται ούτε διοικούνται από το κράτος. Ως οργανωτική δομή υπηρετεί την εφαρμογή δημοκρατικών διαδικασιών για το κοινωνικό συμφέρον και αναλαμβάνει τον ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στους πολίτες. Εκπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών στο πλαίσιο της Ε.Ε. είναι η Ε.Ο.Κ.Ε. Στο άρθρο 15 (Σ.Λ.Ε.Ε.) ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών είναι αναγνωρισμένος και αναγκαίος για την ορθή διακυβέρνηση της Ε.Ε. μέσω του ανοικτού διαλόγου με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, στις οποίες περιλαμβάνονται κοινωνικοί εταίροι, μη κυβερνητικές οργανώσεις και οργανώσεις βάσης, όπως είναι η νεολαία και ομάδες οικογενειών. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο η κοινωνία των πολιτών ερμηνεύεται ως «σύνολο μη κυβερνητικών οργανώσεων και θεσμών που εκπροσωπούν τα συμφέροντα και τη θέληση των πολιτών». Στο ίδιο πλαίσιο η κοινωνία των πολιτών περιλαμβάνει την οικογένεια και τον ιδιώτη, διακριτό από εκείνο της κυβέρνησης και των επιχειρήσεων.
Η κοινωνία των πολιτών αναφέρεται σε όλες τις μορφές κοινωνικής δράσης οι οποίες πραγματοποιούνται από άτομα ή ομάδες που δεν συνδέονται με το κράτος ούτε διοικούνται από αυτό. Οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών είναι μία οργανωτική δομή της οποίας τα μέλη εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον με δημοκρατικές διαδικασίες και η οποία διαδραματίζει τον ρόλο του μεσολαβητή ανάμεσα στις δημόσιες αρχές και τους πολίτες.
Το άρθρο 15 της Συνθήκης Λειτουργίας της Ε.Ε. αναγνωρίζει τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών για τη χρηστή διακυβέρνηση της Ε.Ε. Το άρθρο 11 υπογραμμίζει την ανάγκη να διαθέτει η Ε.Ε. ανοιχτό, διάφανο και τακτικό διάλογο με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, π.χ. όταν προετοιμάζει προτάσεις για νομοθεσία. Στις εν λόγω οργανώσεις περιλαμβάνονται κοινωνικοί εταίροι (συνδικαλιστικές οργανώσεις, ομάδες εργοδοτών), μη κυβερνητικές οργανώσεις (π.χ. για το περιβάλλον, την προστασία των καταναλωτών) και οργανώσεις βάσης (π.χ. νεολαία, ομάδες οικογενειών). Η Ε.Ο.Κ.Ε. εκπροσωπεί την κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο Ε.Ε.
Παγκόσμια κοινωνία πολιτών μπορεί να θεωρηθεί ένας τρίτος χώρος μεταξύ της παγκόσμιας αγοράς, των λεγόμενων «πολυεθνικών εταιριών» και του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος, όπου επικρατούν τα κράτη-έθνη (socialactivism.gr).
Το παγκόσμιο εκκρεμές της εξουσίας πήγαινε για πολλά χρόνια μία στην αγορά (πολυεθνικές, τράπεζες κ.λπ.) και μία στα κράτη (πολιτικοί, κόμματα κ.λπ.). Μετά το 2008 (χρηματιστηριακή κρίση λόγω «παρασιτικού» καπιταλισμού) και την απαξίωση των τραπεζών (αγοράς) το εκκρεμές της εξουσίας πήγε προς τους πολιτικούς, όμως οι πολιτικοί «ανταποκρίθηκαν» με απαξίωση του εαυτού τους μέσα από αλληλοκατηγορίες για διαφθορά.
Σήμερα είμαστε μπροστά στο φαινόμενο ενός αναδυόμενου τρίτου πόλου εξουσίας, των οργανωμένων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, και μία μερική εικόνα αυτής της νέας εξουσίας είναι οι αυτοοργανωμένες μέσα από το διαδίκτυο διαδηλώσεις και δράσεις. Ως άμυνα των κατεστημένων εξουσιών μπορεί να εκληφθούν οι συστηματικές κατηγορίες κατά των Μ.Κ.Ο.
Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσιογράφος στα «ΑγροΝέα»
Share this post
