Τα συστήματα οικονομικής διαχείρισης είναι τρία: η δημόσια οικονομική, η ιδιωτική οικονομική (μερικοί την ονομάζουν «καπιταλισμό») και η κοινωνική οικονομία. Η δημόσια οικονομική έχει σκοπό της την εξυπηρέτηση της κοινωνίας, η ιδιωτική οικονομική επιδιώκει το κέρδος και η κοινωνική οικονομία την ικανοποίηση των αναγκών των μελών της. Στη δημόσια οικονομική οι δομές επιχειρηματικότητας ονομάζονται «νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου», στην ιδιωτική οικονομική οι δομές επιχειρηματικότητας ονομάζονται «εταιρίες» και στην κοινωνική οικονομία οι δομές επιχειρηματικότητας ονομάζονται κυρίως «συνεταιρισμοί» (για την ακρίβεια «συνεργατισμοί», αλλά «γράψε λάθος» στη μετάφραση του όρου το 1914).

Συνεταιρισμός είναι αυτόνομη ένωση προσώπων, η οποία συγκροτείται εθελοντικά και επιδιώκει, με την αμοιβαία βοήθεια και την αλληλεγγύη των μελών του, τη συλλογική οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη και προαγωγή τους μέσω μίας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης.

Ο συνεργατισμός είναι μία μορφή αλληλοβοήθειας που βασίζεται στην επιδίωξη του κοινού συμφέροντος, θέτοντας σε δεύτερη μοίρα την άκρατη επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος ακόμη και μέσω της τυφλής υποταγής των μελών προς τη διοικητική ομάδα. Η εκπαίδευση, ως στρατηγικός παράγοντας, συμβάλλει αποφασιστικά στην καλλιέργεια και στην άμεση εφαρμογή της ιδεολογίας του συνεργατισμού. Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται η μεγάλη διαφορά από άλλες ιδεολογίες και η ελκυστικότητα του συνεργατισμού. Πρόκειται για την αποκοπή του από μεταφυσικές υποσχέσεις και για την άμεση αναμέτρηση με τα καθημερινά προβλήματα. Αυτή η αμεσότητα του συνεργατισμού, για να είναι αποτελεσματική, δεν πρέπει να βασίζεται σε τυχαίες εμπνεύσεις, αλλά να προετοιμάζεται συστηματικά στον υψηλότερο δυνατό βαθμό. Γίνεται έτσι ολοφάνερος ο ρυθμιστικός ρόλος της εκπαίδευσης ως καθημερινής λειτουργίας με κατεύθυνση τόσο στα μέλη των συνεταιρισμών, στους υπαλλήλους και στη διοικητική ομάδα, όσο και στο ευρύτερο κοινό.

Ίσως δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο επιτυχημένος συνεργατισμός είναι ως προς τις επιδιώξεις του «εκπαίδευση» κατά το ήμισυ και «οικονομική» κατά το άλλο ήμισυ. Με μια ακμαία εκπαίδευση μπορούν να ριζώσουν και να επεκταθούν στην κοινωνία οι βασικές αρχές του συνεργατισμού, αλλά και να εφαρμοστούν με τις ιδιαιτερότητές τους στην καθημερινή οικονομική διαδικασία.

Η διατύπωση ολιγωρίας στη συνεταιριστική εκπαίδευση θα πρέπει να δημιουργεί μεγαλύτερες ανησυχίες στα μέλη απ’ ό,τι το κλείσιμο με ζημιά κάποιων λογαριασμών της οικονομικής χρήσης. Η εκπαίδευση έχει επιπτώσεις σε πολλές μελλοντικές λογιστικές χρήσεις και ακόμη στην επιβίωση της ίδιας της επιχειρηματικής μονάδας τουλάχιστον ως αυτόνομης και ανεξάρτητης μονάδας. Η πρόβλεψη στο καταστατικό των πρωτοπόρων συνεταιριστών της Ροτσντέιλ ποσοστού 2,5% επί των πλεονασμάτων για την εκπαίδευση υποδηλώνει τη σπουδαιότητα που είχαν προσδώσει στον ρόλο της για την επιτυχία της προσπάθειάς τους.

Οι συνεταιριστικές αξίες (values) είναι της αυτοβοήθειας, της ευθύνης, της δημοκρατίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Σύμφωνα με τη συνεταιριστική παράδοση, τα μέλη των συνεταιριστικών επιχειρήσεων πιστεύουν στις ηθικές αξίες της εντιμότητας, της ειλικρίνειας, της κοινωνικής ευθύνης και της μέριμνας για τους άλλους.

Οι συνεταιριστικές αρχές (principles) είναι: 1. εθελοντική και ανοικτή συμμετοχή 2. δημοκρατικός έλεγχος των μελών (ένα μέλος μία ψήφος) 3. οικονομική συμμετοχή των μελών 4. αυτονομία και ανεξαρτησία 5. εκπαίδευση και πληροφόρηση 6. συνεργασία μεταξύ συνεταιριστικών δομών και 7. κοινοτικό ενδιαφέρον.

Οι βασικότεροι άξονες της συνεταιριστικής κοινωνικής, με την ευρύτερη έννοια του όρου, είναι η αύξηση του εθνικού προϊόντος, η αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου, η περιφερειακή ανάπτυξη και η προώθηση προγραμμάτων κοινωνικού χαρακτήρα (όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, η στήριξη του αθλητισμού, η καλλιέργεια των ηθικών αξιών στη νέα γενιά, η συμπαράσταση στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, η οικονομική και ηθική ενίσχυση αναξιοπαθούντων ατόμων κ.λπ.).

Από τις συνεταιριστικές αρχές απορρέει η τριπλή ιδιότητα του μέλους μίας συνεταιριστικής επιχείρησης.

• Πρώτον, το μέλος έχει την ιδιότητα του ιδιοκτήτη υπό την έννοια ότι συμμετέχει υποχρεωτικά στο μετοχικό κεφάλαιο της συνεταιριστικής επιχείρησης.
• Δεύτερον, το μέλος είναι το άτομο που έχει την αρμοδιότητα να ασκεί έλεγχο στη διοίκηση και να εγκρίνει ή να απορρίπτει τις πράξεις της.
• Τρίτον, το μέλος είναι το άτομο το οποίο χρησιμοποιεί την επιχείρηση ως πελάτης.

Επιγραμματικά μπορεί να λεχθεί ότι το μέλος συγκεντρώνει ταυτόχρονα την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του πελάτη και του ελέγχοντος – διευθύνοντος προσώπου.

Στις εταιρίες κεφαλαίου η σχέση είναι διαφορετική. Στις μεγάλες εταιρίες η ιδιότητα του ιδιοκτήτη, υπό την έννοια του μετόχου, η ιδιότητα του πελάτη και η ιδιότητα του ελέγχοντας ατόμου δεν συμπίπτουν κατά κανόνα ή, εάν συμπίπτουν, δεν αποτελούν στοιχείο που μπορεί να επηρεάσει την εταιρική δραστηριότητα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι μέτοχοι των μεγάλων εταιριών αναμένουν απλώς την απόδοση του κεφαλαίου που επένδυσαν και συνήθως δεν έχουν καμιά αρμοδιότητα πάνω στα εταιρικά δρώμενα.

Στις μεσαίες και μικρές εταιρίες κεφαλαίου οι ιδιότητες του ιδιοκτήτη και του ελέγχοντος προσώπου συμπίπτουν στα ίδια άτομα, αλλά το πελατολόγιο της επιχείρησης αντλείται από το ευρύτερο κοινό.

Η Συνεταιριστική Δεκαετία – Όραμα 2020

Η Συνεταιριστική Δεκαετία (2011-2020) είναι ένα αναπτυξιακό σχέδιο, το οποίο στηρίζεται στα επιτεύγματα του Διεθνούς Έτους Συνεταιρισμών 2012 και σηματοδότησε την έναρξη μίας παγκόσμιας εκστρατείας, ώστε να προωθηθεί το συνεταιριστικό μοντέλο της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Μέχρι το 2020 ο στόχος του Όραμα 2020 είναι η συνεταιριστική μορφή επιχειρηματικότητας να έχει γίνει:

• Η ταχύτερα αναπτυσσόμενη μορφή επιχειρηματικότητας.
• Η δομή που θα προτιμάται από τους ανθρώπους.
• Το μοντέλο το οποίο θα απολαμβάνει μία αναγνωρισμένη και ηγετική θέση στην οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Η συνεταιριστική δεκαετία βρίσκεται ανάμεσα σε πολλές παγκόσμιες κρίσεις, όπως της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της εξάντλησης των πόρων, ενός ασταθούς χρηματοοικονομικού τομέα και της αύξησης της εισοδηματικής ανισότητας, ενός αυξανόμενου παγκόσμιου κενού διακυβέρνησης και μίας νέας γενιάς η οποία, κατά τα φαινόμενα, είναι λιγότερο προνομιούχα.

Το σημείο εκκίνησης της στρατηγικής για ένα παγκόσμιο συνεταιριστικό μέλλον είναι:

• Οι συνεταιρισμοί διαθέτουν ένα μοντέλο επιχειρηματικής δραστηριότητας το οποίο είναι καλύτερο από αυτό που σήμερα αποτυγχάνει.
• Οι συνεταιρισμοί είναι καλύτεροι επειδή προσφέρουν στα άτομα τη δυνατότητα συμμετοχής στην ιδιοκτησία, η οποία τους καθιστά εγγενώς πιο ελκυστικούς, πιο παραγωγικούς, πιο ωφέλιμους και πιο άμεσα σχετιζόμενους με τον σύγχρονο κόσμο.
• Οι συνεταιρισμοί είναι καλύτεροι επειδή το επιχειρηματικό μοντέλο τους δημιουργεί μεγαλύτερη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Το Όραμα 2020 εμπίπτει σε ένα πλαίσιο κοινωνικής αλλαγής όπου:

• Η αυξανόμενη ανάδυση της μεσαίας τάξης διασυνδέεται μέσω ενός πλέγματος χιλιάδων δικτύων και αποτελεί την ισχυρότερη κοινωνία των πολιτών. Ως αποτέλεσμα αυτού οι πολίτες θα επιθυμούν να έχουν μεγαλύτερο λόγο για το μέλλον τους από τις προηγούμενες γενιές.
• Η αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι οι διεκδικήσεις και οι ανησυχίες των ανθρώπων σε πολλές και διαφορετικές χώρες συγκλίνουν με κοινές φιλοδοξίες και κοινά προβλήματα. Η διαπίστωση αυτή θα βρεθεί σε έντονη αντιπαραβολή με την ικανότητα των κυβερνήσεων να παρέχουν δημόσια αγαθά και ιδιαίτερα εκείνα που σχετίζονται με τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής με αποτέλεσμα να εμφανιστεί ένα κενό προσδοκιών.
• Η αυξημένη πίεση της κοινωνίας των πολιτών για άμεση συμμετοχή στον πολιτικό στίβο απωθεί το μέχρι σήμερα δίπολο της εξουσίας των κομμάτων και των αγορών.

Και ενώ όλα είναι ξεκαθαρισμένα, κάθε φορά μας προκύπτει και ένας ο οποίος ως σύγχρονος μεσσίας ή απλά «απατεώνας» θέλει να ερμηνεύσει τα παραπάνω ή απλώς να αποκομίσει προσωπικά ή/και συντεχνιακά οφέλη και δημιουργεί κάθε τόσο και μία παραλλαγή. Έτσι τα τελευταία χρόνια στην Ευρωπαϊκή Ένωση κάποιοι από συγκεκριμένη πολιτική ομάδα προσπαθούν να οικειοποιηθούν πρόνοιες της κοινωνικής οικονομίας δημιουργώντας το μόρφωμα «κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία», νομοθετώντας ανάλογα με την πολιτική δύναμη σε κάθε κράτος και νοθεύοντας τον συνεργατισμό με ιδεολογήματα.

Αλλά εξακολουθεί ο συνεταιρισμός να είναι αυτόνομη ένωση προσώπων η οποία συγκροτείται εθελοντικά και επιδιώκει, με την αμοιβαία βοήθεια και την αλληλεγγύη των μελών του, τη συλλογική οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη και προαγωγή τους μέσω μίας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης. Και βέβαια ως αυτόνομη δομή αυτοβοήθειας δεν επιδέχεται τραπεζικό δανεισμό ούτε δεσμεύσεις για επιδότηση ούτε ούτε… Αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα σε μία αλλοτριωμένη κοινωνία που θέλει να νομίζει ότι ο συνεταιρισμός είναι μία ακόμα μορφή business.

Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσιογράφος στα «Αγρονέα»

Share this post