Η κοινωνική οικονομία είναι το σύστημα οικονομικής διαχείρισης που είναι προσανατολισμένο στην ικανοποίηση αναγκών και όχι στην επίτευξη εκχρηματισμένων κερδών. Κύρια δομή της κοινωνικής οικονομίας είναι οι συνεργατισμοί (cooperatives), που από λάθος μετάφρασης το 1914 (πρώτος ο νόμος 620 στην Ελλάδα) χαρακτηρίστηκαν «συνεταιρισμοί». Θα συνεχίσουμε να τους λέμε συνεταιρισμούς για να μη δημιουργηθεί σύγχυση.
Οι συνεταιρισμοί διακρίνονται σε τρεις κύριες κατηγορίες, αλλά και συνθέσεις αυτών. Έχουμε συνεταιρισμούς για να ικανοποιήσουμε μια κοινή ανάγκη των μελών του συνεταιρισμού, όπως για να τραφούν ή να στεγαστούν ή να βρουν χρήματα ή να προμηθευτούν κάτι όλοι μαζί κ.λπ.
Έτσι, έχουμε αστικούς συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης της διατροφής των μελών, δηλαδή καταναλωτικούς συνεταιρισμούς. Συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης της στέγασης: οικοδομικούς συνεταιρισμούς. Συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης εξεύρεσης χρημάτων: πιστωτικούς συνεταιρισμούς. Συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης για κοινές προμήθειες: προμηθευτικούς συνεταιρισμούς. Αγροτικούς συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης διάθεσης στην κατανάλωση της παραγωγής του κάθε μέλους. Τέλος, έχουμε εργασιακούς συνεταιρισμούς για την ικανοποίηση της ανάγκης για εργασία των μελών τους.
Με τελευταία νομοθεσία αυτή η δραστηριότητα διαφοροποιήθηκε ονομαστικά –μάλλον για κομματικούς λόγους– και ονομάστηκε κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία και παρουσιάζεται με τη μορφή κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων (ΚΟΙΝΣΕΠ), συνεταιρισμών εργαζομένων (Σ.Ε.) και κοινωνικών συνεταιρισμών περιορισμένης ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ), που είναι εξειδικευμένοι για την αποϊδρυματοποίηση στον χώρο της υγείας.
Είναι απόλυτα κατανοητό ότι οι συνεταιρισμοί δεν είναι εργαλεία της ιδιωτικής οικονομικής. Παραδείγματος χάριν, οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί είναι για την ικανοποίηση των αναγκών των μελών τους, όχι για να πωλούν φθηνά προμήθειες σε τρίτους, μη μέλη του συνεταιρισμού. Οι εργασιακοί συνεταιρισμοί είναι για την ικανοποίηση της ανάγκης των μελών τους για εργασία, όχι για να προσλαμβάνουν άλλους, μη μέλη του συνεταιρισμού, για εργασία. Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί είναι για να εξασφαλίσουν την πώληση των αγροτικών προϊόντων των μελών τους και όχι για να αγοράζουν και να πωλούν αγροτικά προϊόντα από τρίτους σαν έμποροι αγροτικών προϊόντων.
Ο διεθνώς αποδεκτός ορισμός του συνεταιρισμού είναι: Μια αυτόνομη οργάνωση προσώπων τα οποία συνδέονται εθελοντικά με σκοπό να εξυπηρετήσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες και επιδιώξεις τους μέσω μιας συμμετοχικής και δημοκρατικά ελεγχόμενης επιχείρησης (ICA 1995). Προσοχή: Οι συνεταιρισμοί είναι επιχειρήσεις. Τα φληναφήματα της μορφής «συνεταιρισμοί νέου τύπου» για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς και άλλες ανοησίες απλώς επιτείνουν τη σύγχυση γύρω από τους συνεταιρισμούς. Ιδιαίτερα μετά τον μακροχρόνιο ιδιοτελή –κρατικίστικο– σφικτό εναγκαλισμό του κράτους μετά το 1984.
Οι συνεταιριστικές αξίες (values), όπως εξελίχθηκαν στον χρόνο από την εποχή του πρώτου καταναλωτικού συνεταιρισμού στο Rochdale, είναι η αυτοβοήθεια, η αυτοευθύνη, η δημοκρατία, η ισότητα, η δικαιοσύνη και η αλληλεγγύη.
Σύμφωνα με τη συνεταιριστική παράδοση, τα μέλη των συνεταιριστικών επιχειρήσεων πιστεύουν στις ηθικές αξίες της εντιμότητας, της ειλικρίνειας, της κοινωνικής ευθύνης και της μέριμνας για τους άλλους.
Οι συνεταιριστικές αρχές (principles) είναι: α. εθελοντική και ανοικτή συμμετοχή, β. δημοκρατικός έλεγχος των μελών (ένα μέλος μία ψήφος), γ. οικονομική συμμετοχή των μελών, δ. αυτονομία και ανεξαρτησία, ε. εκπαίδευση, κατάρτιση και πληροφόρηση, στ. συνεργασία μεταξύ συνεταιριστικών εταιριών και ζ. κοινοτικό ενδιαφέρον.
Οι βασικότεροι άξονες της συνεταιριστικής κοινωνικής πολιτικής, με την ευρύτερη έννοια του όρου, είναι:
- η αύξηση του εθνικού προϊόντος
- η αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου
- η περιφερειακή ανάπτυξη και
- η προώθηση προγραμμάτων κοινωνικού χαρακτήρα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, η στήριξη του αθλητισμού, η καλλιέργεια των ηθικών αξιών στη νέα γενιά, η συμπαράσταση στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, η οικονομική και ηθική ενίσχυση αναξιοπαθούντων ατόμων κ.λπ.
Η τριπλή ιδιότητα του μέλους
Από τις συνεταιριστικές αρχές απορρέει η τριπλή ιδιότητα του μέλους ενός συνεταιρισμού: Πρώτον, το μέλος έχει την ιδιότητα του ιδιοκτήτη υπό την έννοια ότι συμμετέχει υποχρεωτικά στο μετοχικό κεφάλαιο του συνεταιρισμού. Δεύτερον, το μέλος είναι το άτομο που έχει την αρμοδιότητα να ασκεί έλεγχο στη διοίκηση και να εγκρίνει ή να απορρίπτει τις πράξεις της. Τρίτον, το μέλος είναι το άτομο το οποίο χρησιμοποιεί την επιχείρηση ως πελάτης.
Επιγραμματικά μπορεί να λεχθεί ότι το μέλος συγκεντρώνει ταυτόχρονα την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του πελάτη και του ελέγχοντος/διευθύνοντος προσώπου. Η έννοια του «πελάτη» σημαίνει το πρόσωπο, φυσικό ή νομικό, που χρησιμοποιεί την επιχείρηση (τον συνεταιρισμό) σύμφωνα με τον σκοπό αυτής.
Η κοινωνική οικονομία είναι εργαλείο που προαπαιτεί την ύπαρξη κοινωνικού κεφαλαίου. Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι η συνδετική ουσία που κρατά σε συνοχή μια κοινωνία, είναι η εμπιστοσύνη και η αλληλοβοήθεια μεταξύ των προσώπων/μελών μιας κοινωνίας.
Γίνεται απολύτως σαφές ότι η κοινωνική οικονομία είναι μια μορφή οικονομικής διαχείρισης που απαιτεί την ύπαρξη και τη λειτουργία μιας κοινωνίας. Εδράζεται πάνω σε κοινωνία ανθρώπων και λειτουργεί μέσα σε ανθρώπινη κοινωνία – και επειδή ηθική είναι οι κανόνες για την επιβίωση μιας κοινωνίας, ένας συνεταιρισμός δεν μπορεί παρά να είναι «ηθικός» και δεν μπορεί να είναι απλώς business as usual.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ανόητο να μιλάμε για μάρκετινγκ σε καταναλωτικό συνεταιρισμό, καθόσον οι «πελάτες» είναι όλοι μέλη του συνεταιρισμού, που έκαναν τον συνεταιρισμό ακριβώς για να ικανοποιήσουν τις κοινές ανάγκες τους, όπως είναι ανόητο να μιλάμε για εξεύρεση προσωπικού και τεχνικές διοίκησης προσωπικού σε εργασιακό συνεταιρισμό, αφού οι εργαζόμενοι είναι τα μέλη του συνεταιρισμού, που τον έκαναν ακριβώς για να ικανοποιηθεί η ανάγκη τους για εργασία.
Μοιάζει να είναι χωρίς νόημα ακόμα και συνεταιρισμός με μέλη από διάφορες κοινωνίες (δηλαδή από διαφορετικές περιοχές, χωρίς συνοχή). Ο συνεταιρισμός μπορεί να έχει μέλη μόνο από μία κοινωνία, διότι αλλιώς ο συνδετικός κρίκος παύει να είναι το κοινωνικό κεφάλαιο και πιθανόν μένει μόνο κάποιο κοινό συμφέρον που οδηγεί σε επίτευξη εκχρηματισμένων κερδών και όχι σε ικανοποίηση αναγκών των μελών του.
Ένας ηθικός οργανισμός (συνεταιρισμός), ο οποίος καλείται να ανταγωνιστεί μέσα σε μια ανοικτή αγορά με άλλους «ανήθικους» οργανισμούς –καθώς ο σκοπός αυτών είναι το χρήμα, το οποίο δεν ικανοποιεί μια ανάγκη, αφού στις ανάγκες των ανθρώπων δεν περιλαμβάνεται η δίαιτα με… χρήμα– είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα συνθλιβεί από τους «κανόνες» του ανταγωνισμού της αγοράς.
Είναι σχεδόν μονόδρομος ότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί θα επιβιώσουν όχι μόνο προωθώντας τα αγροτικά προϊόντα τους, αλλά κυρίως αν τα «ρουφούν» καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, αφού με βάση την 6η συνεταιριστική αρχή πρέπει οι συνεταιρισμοί να συνεργάζονται. Δηλαδή, αφού οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί πρέπει να συνεργάζονται με άλλους συνεταιρισμούς και άρα να προτιμούν τα συνεταιριστικά προϊόντα στις προμήθειές τους, η κυρίαρχη σκέψη στους αγροτικούς συνεταιρισμούς πρέπει να είναι να υποστηρίζουν καταναλωτικούς συνεταιρισμούς παντού.
Αυτό μας οδηγεί να μιλάμε για οικοσύστημα κοινωνικής οικονομίας και βέβαια, για την ακρίβεια, για οικοσυστήματα κοινωνικής οικονομίας σε κάθε κοινωνία. Όχι σε οικοσύστημα κοινωνικής οικονομίας σε επίπεδο Περιφέρειας ή κράτους.
Επομένως κάθε προσπάθεια δημιουργίας δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων υπερκείμενων σχημάτων είναι ιδεολογικά λάθη και οργανωτικές ανοησίες. Μια τέτοια εξέλιξη δίνει λόγο ύπαρξης μόνο στις εξουσίες (Περιφέρεια και κράτος) και δημιουργεί «συνομιλητές» και λόγο ύπαρξης σε «εξουσίες».
Η Περιφέρεια είναι εργαλείο αναπτυξιακό και περιφερειακής ανάπτυξης, και το κράτος πρέπει να είναι επιτελικό μόνο εργαλείο, τίποτα περισσότερο. Οι πυραμιδικές ιεραρχικές δομές καταρρέουν και δίνουν τη θέση τους στην οριζόντια ισχύ των τοπικών κοινωνιών και των διασυνδεδεμένων πολιτών.
Είναι πολύ καλό να δημιουργούνται συντονιστικές δομές σε περιφερειακό επίπεδο ή σε επίπεδο κράτους, όχι ομοσπονδίες ή συνομοσπονδίες. Ούτε εκπροσωπήσεις ούτε αντιπροσώπευση, απλώς συντονιστικά όργανα με τυπική καταστατική δομή αλλά όχι υπερκείμενη ισχύ.
Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσίως γράφων-«ΑγροΝέα»
Share this post
