Θα προσπαθήσουμε να επισημάνουμε μερικά στοιχεία για να μιλάμε την ίδια γλώσσα, στοχεύοντας στη συναντίληψη και, γιατί όχι, στη συμπερίληψη.

Ο κτηνοτρόφος είναι αγρότης. Είναι κυρίως ο γεωργός όσο και ο κτηνοτρόφος, ο ψαράς και ο δασοκόμος, με τη σύγχρονη άποψη για την πολυ-απασχόληση, άρα μπορεί να ασκεί και κάποιο επάγγελμα για πολύ μικρό εισόδημα στη μικρή αγροτική κοινωνία.

Μαζί με τους κύριους κλάδους αγροτικών επαγγελμάτων, συμπληρωματικά και μόνο συμπληρωματικά, δεχόμαστε ότι ο αγρότης μπορεί να έχει και εισοδήματα από την παραγωγή ενέργειας, τη μεταποίηση και την εμπορία της δικής του/της παραγωγής και την παροχή υπηρεσιών (ενδιαίτησης, διατροφής, περιήγησης, επίδειξης κ.ά.), δηλαδή τον αγροτουρισμό.

Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να πούμε, χωρίς υποδεκάμετρο, ότι το συμπληρωματικό εισόδημα μπορεί να είναι περίπου το 20% του συνολικού εισοδήματος αλλά σίγουρα όχι το 100%. Οι βουλευτές έχουν νοθεύσει και εμμέσως πιθανόν καταστρέψει την έννοια του αγρότη, χαρακτηρίζοντας ως αγρότη κάποιον που προσφέρει μόνο υπηρεσίες τουρισμού με λιγότερα από 10 δωμάτια και κάποιον που παράγει ενέργεια με λιγότερα από 500 KWA. Πρόκειται για μια νέου τύπου επίθεση στον αγροτικό κόσμο και απαξίωση των αγροτικών επαγγελμάτων για την εξυπηρέτηση συμφερόντων, όχι κατ’ ανάγκην αγροτικών.

Ξεκαθαρίζουμε ότι υπηρεσίες παρόμοιες με αγροτουρισμό που παρέχονται από μη αγρότες ονομάζονται τουρισμός υπαίθρου (rural tourism) και όχι αγροτουρισμός. 

Αγρότης είναι ο εξ επαγγέλματος φροντιστής του περιβάλλοντος. Και περιβάλλον είναι οτιδήποτε μας περιβάλλει, τόσο το φυσικό, όσο και το κοινωνικό, το πολιτιστικό, το τεχνολογικό και το οικονομικό. Η ιδιομορφία είναι ότι όλοι πρέπει να ασχολούμαστε με το περιβάλλον, αλλά τυχαίνει οι περισσότεροι «περιβαλλοντολογούντες» απλώς να φιλοσοφούν ή έστω να δρουν ακτιβιστικά. Όμως οι αγρότες φροντίζουν για το περιβάλλον και, το σημαντικότερο, ζουν και μεγαλώνουν τα παιδιά τους μέσα σε αυτό το περιβάλλον.

Ο αγρότης είναι ο μόνος που παράγει πλούτο, πρωτογενείς αξίες. Ενσωματώνει την ηλιακή ενέργεια, παίρνει στοιχεία από τον αέρα, αξιοποιεί το νερό και απορροφά ιχνοστοιχεία από το έδαφος για να δημιουργήσει πλούτο, δηλαδή τροφή, που όταν ένας άνθρωπος χρειάζεται ενέργεια για να κινηθεί καταναλώνει και παίρνει ενέργεια. Υπό μια μακροσκοπική οπτική θα μπορούσαμε να πούμε ότι αγρότης είναι ο τεχνολόγος διαχείρισης της ροής της ενέργειας.

Ο υποβιβασμός του αγρότη σε εργάτη γης ή εκτροφής είναι καθαρά πολιτική επιλογή των μη παραγωγικών αστών, ώστε να τον κρατούν σε μια περίεργη οικονομική σκλαβιά, τον μόνο παραγωγό πραγματικού πλούτου, και να εκμεταλλεύονται για ίδιον όφελος την υπεραξία αυτού του πλούτου.

Αν επιχειρηματικότητα είναι η διάθεση για ανάληψη δράσης με μεγάλες αβεβαιότητες, ο αγρότης είναι η επιτομή της επιχειρηματικότητας. Επιλέγει τον τομέα της παραγωγής, ενημερώνεται για τις εξελίξεις, επιλέγει καλλιέργεια ή εκτροφή, το είδος και τη φυλή, ενημερώνεται για τα διαθέσιμα μηχανήματα, επενδύει σε εξοπλισμό και εγκαταστάσεις, επιλέγει διαθέσιμους πόρους, χρηματοδοτεί τις επιλογές του, επιλέγει την προσφορότερη αξιοποίηση των πόρων, συλλέγει ή συγκεντρώνει την αγροτική παραγωγή, αποθηκεύει, συσκευάζει ή/και μεταποιεί μετασυλλεκτικά την παραγωγή του, επιλέγει συμβάσεις πώλησης, διαπραγματεύεται την οικονομικότερη πώληση κ.ά.

Ο αγρότης είναι εξ ορισμού επιχειρηματίας εδώ και 11.000 χρόνια, από τότε που άρχισε η καλλιέργεια και η εκτροφή. Ωστόσο αποκλείεται συστηματικά από κάθε μορφής εκπαίδευση που θα μπορούσε να τον βοηθήσει να αντεπεξέλθει στα επιχειρηματικά του καθήκοντα.

Στερείται της απαραίτητης αγροτικής επιχειρηματικής εκπαίδευσης με αγροτικά σχολεία μαθητείας. Μάλιστα τα αγροτόπαιδα υποχρεώνονται να αποξενώνονται από την επιχειρηματικότητα μέσα από τα γνωστά αστικά σχολεία, πενθήμερης λειτουργίας ανά εβδομάδα, 6ωρης καθημερινής απασχόλησης, ενώ τα αγροτικά επαγγέλματα ασκούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, 7 ημέρες την εβδομάδα, 24 ώρες την ημέρα. Τα αστικά σχολεία τα τελευταία 200 χρόνια εκπαιδεύουν καλούς στρατιώτες για να υπακούν τους αξιωματικούς, καλούς υπαλλήλους για να ακολουθούν οδηγίες προϊσταμένων και καλούς εργάτες για να εκτελούν εντολές εργοδηγών, όμως δεν εκπαιδεύουν αγρότες για να γίνουν καλοί επιχειρηματίες.

Η φύση ρει. Δεν παρουσιάζει weekends ούτε μηνιαίες διακοπές. Έχει κάποιες ανάσες αμέσως μετά τη συλλογή των καρπών ή σημαντικές διαδικασίες, οι οποίες, για να μην ξεχνιούνται, έχουν περιβληθεί με θρησκευτικές γιορτές, όπως του αγίου Γεωργίου (23/4), όταν ξεκινάμε για τα θερινά ορεινά λιβάδια, του αγίου Κωνσταντίνου (21/5), όταν πρέπει να έχουμε κουρέψει τα ζωντανά για να αντέξουν τις θερμοκρασίες του θέρους, του προφήτη Ηλία (20/7), όταν βάζουμε τα κριάρια και τα τραγιά μέσα στο κοπάδι, του αγίου Δημητρίου (26/10), όταν πρέπει να κατέβουμε στα χειμαδιά, την Ανάσταση (άνοιξη), όταν πρέπει να μείνουν τόσα ζωντανά ή ορνίθια όσα αντέχει να θρέψει καλά η φύση για να αντέξουν τον επόμενο χειμώνα.

Η φυσική θρησκεία του ανθρώπου είναι η λατρεία της φύσης, η σχέση του με τη φύση, είτε λιγότερο είτε περισσότερο επεξεργασμένη. Η φυσική θρησκεία του ανθρώπου είναι ο παγανισμός (προέρχεται από το λατινικό «paganus», που σημαίνει «άνθρωπος της υπαίθρου», «αγρότης»). Κατά τη διάρκεια των εκατομμυρίων χρόνων που ήμασταν τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί, εφόσον υπήρχε κάποιο θρησκευτικό συναίσθημα, θα είχε τέτοιες μορφές, δηλαδή την αναζήτηση των δυνάμεων της φύσης. Ο άνθρωπος νιώθει μικρός μπροστά στη δύναμή της. Τα τελευταία 5.000 χρόνια οι θρησκείες που αναπτύχθηκαν μετά τη Γεωργική Επανάσταση (11.000 χρόνια πριν) δυτικά της Ινδίας ήταν γεωργικές (χριστιανισμός, μουσουλμανισμός, ιουδαϊσμός κ.ά.).

Όλα αυτά τα στοιχεία εντάχθηκαν στην καθημερινότητα με τον λαϊκό πολιτισμό, ο οποίος είχε ενσωματωμένους όλους τους κανόνες της αειφορίας. Η Βιομηχανική Επανάσταση (1800) θεοποίησε την εμπορική και χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση. Μετά το 1973, με την Παγκόσμια Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, άρχισε μια αργή επαναφορά των αξιών της φύσης παγκόσμια. Ειδικά μετά την πανδημία του Covid-19 έχουμε πια τη νέα εποχή της μετανεωτερικότητας. Αφού δοκιμάστηκε οριακά η παγκοσμιοποίηση και απέτυχε, σήμερα όλοι μιλούν για την τοπικότητα (locality). Και μαζί η νέα τάση προσκαλεί τον λαϊκό πολιτισμό να ξαναγίνει καθοδηγητής στην καθημερινότητα.

Ξαναμιλάμε για τοπικά σύμφωνα ποιότητας στον τουρισμό, τοπικές εφοδιαστικές αλυσίδες, τοπικές αγορές αγροτών, τοπική αυτάρκεια, τοπική αυτοδιοίκηση, που έχει «προικιστεί» με 6.600 αρμοδιότητες, προγράμματα μορφής LEADER, τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων, Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις (ΟΧΕ) και τοπικά σύμφωνα απασχόλησης.

Στην Ευρωβουλή, το οικονομικό κέντρο των συμβιβασμών και της ισχυρής παγκοσμιοποίησης, ψηφίστηκε στις 12/7/2023 μια μικρή πρώτη ένδειξη ότι οι αγρότες, οι φροντιστές της φύσης, ίσως θα μπορούσαν να ελπίζουν σε κάτι καλύτερο από τα χρήματα και τα τσιμέντα. Με οριακή θετική ψήφο (336 υπέρ, 300 κατά και 13 αποχές) εγκρίθηκε ένας νέος κουτσουρεμένος κανονισμός για την αποκατάσταση της φύσης. Μια πύρρειος νίκη, αλλά νίκη, για την αποκατάσταση της φύσης. Αφού υποβάθμισαν, κατακρεούργησαν, ξεπούλησαν και κατέστρεψαν συνειδητά τη φύση και τους φροντιστές της, τους αγρότες, η Ευρωβουλή ψήφισε επιτέλους, έστω και οριακά, υπέρ της αποκατάστασης της φύσης. Μένει να δούμε και ενέργειες υπέρ των αγροτών. Ο κανονισμός, που περιέχει πολλά εμπόδια, προβλέπει την αποκατάσταση της φύσης τουλάχιστον στο 20% της μέχρι το 2030. Η υπόλοιπη φύση θα ξεπουλιέται για να κερδοσκοπούν οι κοινωνικοί αλήτες.

Αυτές τις ημέρες γίναμε μάρτυρες τρομερών καταστροφών από πυρκαγιές. Οι φωτιές τροφοδοτήθηκαν κυρίως από τις πολλές βροχές των τελευταίων μηνών, ταυτόχρονα με το πολυετές «κυνήγι» των δασαρχών εναντίον της κτηνοτροφίας και τους επιλεκτικούς αποχαρακτηρισμούς, ώστε να χτίζονται τα δάση. Η ανισορροπία που επέφερε το περίεργο αντιπεριβαλλοντικό «σαφάρι» εναντίον των κτηνοτρόφων οδήγησε σε μια ανορθόδοξη «δεντρολαγνεία», που ξεχνά ότι η φύση είναι ενιαία και ισόρροπη, ότι η πανίδα (τα χορτοφάγα ζώα) είναι απολύτως συμβιωτική με τη χλωρίδα (τα φυτά).

Η φύση στην Ελλάδα είναι ανθρωπογενής και ειδικότερα τα δάση. Δεν έχουμε αρκετά φυτοφάγα ζώα (π.χ. ελάφια) με ανθρωπογενή παρέμβαση, αλλά έχουμε όσα παραγωγικά ζώα (πρόβατα, κατσίκια) χρειάζεται η φύση για να είναι ισόρροπη και αειφόρα. Η ανορθόδοξη εξορία των παραγωγικών ζώων από τη φύση κατέστησε το περιβάλλον ανισόρροπο, σχεδόν ανάπηρο, ανίκανο να είναι αειφόρο.

Άλλα κράτη με εξυπνότερες επιλογές πληρώνουν τους κτηνοτρόφους για να πάνε τα πρόβατά τους ή τις αίγες τους στα δάση για βόσκηση, ώστε να αφαιρέσουν τη μη απαραίτητη για την αειφορία οργανική ύλη (χόρτα και βλάστηση) και βέβαια να μην υπάρχουν πυρκαγιές. Ας σκεφτούμε πόση είναι η καταστροφή που συμβαίνει, όπως και πόσο μας κοστίζουν οι πυροσβέσεις, που μάλιστα είναι και αναποτελεσματικές.

Ειδικότερα, εκεί όπου τα δάση ακουμπούν τους οικισμούς θα έπρεπε να υπάρχουν ζώνες, ώστε να μην καίγονται οι οικισμοί, τις οποίες μπορούν να κρατούν καθαρές συμβεβλημένα περιαστικά κοπάδια παραγωγικών ζώων για βόσκηση.

Τα βουνά, όταν την ευθύνη της βόσκησης είχαν τα τσελιγκάτα (ιδιότυποι συνεργατισμοί, βασισμένοι στην παράδοση), ήταν αειφόρα, παραγωγικά και δεν καίγονταν. Οι βοσκοί ήταν συνεχείς άμισθοι φύλακες, τα ζωντανά διαμόρφωναν στράτες πρόσβασης, η στοχευμένη βόσκηση κρατούσε καθαρό την περιοχή και όλοι ενδιαφέρονταν πραγματικά για το περιβάλλον.

Ο κάθε άνθρωπος αποτελείται από περίπου 3 τρισ. κύτταρα και, συμβιωτικά με αυτά, 100 τρισ. βακτήρια, ένζυμα κ.ά. (άλλα καλά και άλλα βλαπτικά, αλλά σε ισορροπία). Έχει αποδειχθεί ότι το αποστειρωμένο περιβάλλον είναι πολύ βλαπτικό για την υγεία των ανθρώπων. Πρόσφατες μελέτες (Reuters Health, 10/5/2018) έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι που ζουν σε απόσταση μέχρι 327 μ. από έναν στάβλο, μη κτηνοτρόφοι, είναι περίπου 21% λιγότερο εκτεθειμένοι σε μια γκάμα αλλεργιών, συγκρινόμενοι με αυτούς που ζουν 500 μ. μακριά ή περισσότερο. Επίσης, στο περιοδικό «Thorax» δημοσιεύτηκε έρευνα που καταγράφει ότι ενήλικες που μεγάλωσαν σε στάβλους μοιάζει να είναι λιγότερο, κατά 54%, εκτεθειμένοι σε αλλεργίες και να έχουν λιγότερα συμπτώματα ρινικών αλλεργιών ή αλλεργικό πυρετό («Times», 27/9/2016). Η φύση απαιτεί όλους τους συντελεστές και τους παράγοντες, όλους που συμβιώνουν, για τη διατήρηση και τη φροντίδα της, και οι κτηνοτρόφοι φροντίζουν να υπάρχουν όλοι μαζί και να εξασφαλίζουν την ισορροπία και την αειφορία του περιβάλλοντος.

Οι αγρότες (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, αλιείς και δασοκόμοι) και συμπληρωματικά (παραγωγοί ενέργειας, μεταποιητές και έμποροι της παραγωγής τους και πάροχοι υπηρεσιών αγροτουρισμού), στο πλαίσια της πολυ-απασχόλησης στην ύπαιθρο, συνέταξαν το Όραμα 2040 (Μάρτιος του 2021), στο οποίο έπρεπε να συμμετάσχουν όλοι οι αγρότες για το μέλλον τους. Επίσης, συνέθεσαν το Νέο Αγροτικό Σύμφωνο Υπαίθρου 2040 σε συνεργασία με όλους τους δρώντες στην ύπαιθρο (Ιούνιος του 2022). Προσωπικά είχα την ευκαιρία να συμμετάσχω μέσω του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος», με συντονίστρια την κ. Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφο, Μενίδι, γραμματέα του Συλλόγου.

Οι αγρότες είναι οι μόνοι παραγωγοί πραγματικού πλούτου στην Ελλάδα και μάλιστα μπορούν να είναι αυτάρκεις. Όλες οι εξουσίες, για να επιβεβαιώνονται, θέλουν να έχουν τους εξαρτημένους τους. Οι αυτάρκεις αγρότες είναι εν δυνάμει «τρομοκράτες» του κατεστημένου συστήματος εξουσίας. Έτσι, οι γραφειοκράτες αστοί επινόησαν τις επιδοτήσεις για να τους κάνουν εξαρτώμενους. Και ταυτόχρονα, μέσω προδιαγραφών και πιστοποιήσεων, επέβαλαν αποκλεισμό των αγροτών από την πρόσβαση στους καταναλωτές και τη χρηματοδότησή τους από αυτούς.

Τις τελευταίες δεκαετίες απομάκρυναν τους κτηνοτρόφους από τις σταθερές χρήσεις γης (χωρίς βοσκοτόπια), δεν προσφέρονται αγροτικά σχολεία μαθητείας (μόνο 6,7% έχουν κάποια εκπαίδευση, με μ.ό. 25% στην ΕΕ), έχει διαλυθεί ο αγροτικός συνδικαλισμός (με πολιτικές παρεμβάσεις), δεν υποστηρίζεται η αγροτική επιχειρηματικότητα (για την ακρίβεια, συστηματικά υποτιμάται), δεν μετέχουν οι αγρότες στα κέντρα λήψης των αποφάσεων που τους αφορούν, δεν υπάρχει σύστημα γεωργικών συμβουλών, ενώ προωθούνται επιλεκτικά τεχνικές και καινοτομίες που αντικειμενικά δεν μπορούν να αξιοποιήσουν επαρκώς οι σημερινοί Έλληνες αγρότες.

Ο κτηνοτρόφος είναι ο φροντιστής του περιβάλλοντος, μόνο που τώρα τελευταία όλοι μιλούν για το περιβάλλον, εφευρίσκουν νέους τίτλους, π.χ. κυκλική οικονομία, zero waste, ευφυής γεωργία, ψηφιακός μετασχηματισμός κ.ά., για να απορροφούν χρηματοδοτήσεις εκατομμυρίων χωρίς τους αγρότες.

Ο Έλληνας κτηνοτρόφος αφέθηκε μόνος το 2021 να αντιμετωπίσει το συνολικό κόστος ζωοτροφών στο 107,7% της συνολικής αξίας της ζωικής παραγωγής (στην ΕΕ μόνο στο 61%, Eurostat, 21/1/2022). Πέραν των ζωοτροφών, αποκλεισμένος από βοσκοτόπους, έχει επιπλέον έξοδα στα φάρμακα, στα συμπληρώματα, στα καύσιμα, στην ενέργεια, στη συντήρηση, στα μεταφορικά, στα απόβλητα, στα εργατικά (που δεν είναι 8ωρο για τον κτηνοτρόφο, αλλά πάνω από 55 ώρες εβδομαδιαίως, όλες τις ημέρες, χωρίς διακοπή) και βέβαια στο κόστος της γραφειοκρατίας.

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ότι από το 2020 στο 2022 καταγράφηκε (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) το κλείσιμο 5.747 στάβλων προβάτων (από 56.761), 4.941 στάβλων αιγών (από 36.948), 1.332 στάβλων βοοειδών (από 10.865) και 1.123 στάβλων χοίρων (από 5.906). Επομένως 13.143 οικογενειακές εκμεταλλεύσεις κτηνοτρόφων εγκαταλείφθηκαν. Όσοι έχουν το κουράγιο, πολλαπλασιάζοντας με μέσο όρο προβάτων ανά κοπάδι τα 144, μ.ό. αιγών ανά κοπάδι τις 92, μ.ό. βοοειδών ανά κοπάδι τα 61 και μ.ό. χοίρων ανά κοπάδι τα 155, θα βρουν πόσο μειώθηκε το ζωικό κεφάλαιο και το παραγωγικό δυναμικό της Ελλάδας μέσα στα δύο μόνο τελευταία χρόνια.

Με το αγροτικό εισόδημα κάθε αγρότη στα 400 €/μήνα κατά μέσο όρο, με συνεχή απασχόληση 365 μέρες τον χρόνο, χωρίς weekends, χωρίς άδειες, σε εξαντλητικές συνθήκες εργασίας, με πολύ περισσότερες ώρες από 55 ώρες εργασίας/εβδομάδα, το σάλπισμα της εγκατάλειψης των αγροτικών επαγγελμάτων σάλπισε το οικονομικό νομοσχέδιο της νέας κυβέρνησης της χώρας (6/7/2023), οι οποίες υπόσχονται ειδική πρόνοια για τους δημόσιους υπαλλήλους με στόχο τα 1.500 €/μήνα κατά μέσο όρο για παρουσία (!) στον χώρο εργασίας 230 μέρες τον χρόνο, με weekends, με πολλών μορφών άδειες, με κλιματιζόμενους χώρους, για 38 ώρες εργασίας/εβδομάδα.

Με δεδομένο τις απαράδεκτες μαξιμαλιστικές υποχρεώσεις για αδειοδότηση, μόνο όσοι κτηνοτρόφοι έχουν άμεσες επιτακτικές υποχρεώσεις, δεσμεύσεις ή «δουλειές» θα μείνουν στην κτηνοτροφική επιχειρηματικότητα, οι υπόλοιποι θα εγκαταλείψουν.

Θα φύγουν οι κτηνοτρόφοι, οι φροντιστές του περιβάλλοντος. Μάλλον στο μέλλον εμείς οι υπόλοιποι Έλληνες θα τρώμε κομμάτια τσιμέντου από τις τσιμεντουπόλεις και τα αυθαίρετα και νομίσματα από τα λεφτά μας (αν και δεν τρώγονται τα νομίσματα, ούτε καν μασιούνται), ενώ η εξωτερική μας πολιτική και η ανεξαρτησία μας θα εξαρτώνται από όποιον μας δίνει τρόφιμα για να φάμε.

Χωρίς τους φροντιστές του περιβάλλοντος, τους κτηνοτρόφους, όσοι μπορούν θα πάνε σε άλλο πλανήτη, αφού η μοναδική Γη μας τείνει σε μη αναστρέψιμες καταστάσεις…

Share this post