Ξαναγράψαμε για την πολύ ενδιαφέρουσα έκδοση του «Economist» «Ο Κόσμος το 2018», η οποία πωλείται στα καταστήματα. Εγώ την απόλαυσα στο Divani Apollon και έκτοτε τη διαβάζω λίγη λίγη από το αντίτυπο που μου ενεχείρισε η κα Μ. Ανδόνικου (210.94.08.750 εσωτ. 103, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε., υπεύθυνη εξυπηρέτησης δημοσιογράφων του Εconomist Εvent).

Τώρα διάβασα το άρθρο «Το μέλλον ανήκει στην ύπαιθρο» στη σελ. 167 του κ. Rem Kaalhaas, αρχιτέκτονα και συνιδρυτή της OMA (Office of Metropolitan Architecture), 73 ετών, Ολλανδού, καθηγητή στο Harvard University, συγγραφέα του βιβλίου «Delirious New York», ενός από τους πολύ γνωστούς θεωρητικούς της αρχιτεκτονικής.

Στο άρθρο ο κ R. Kaalhaas γράφει: «Ο σύγχρονος κόσμος επικεντρώνει τη σκέψη του στην πόλη. Περισσότερο από το ήμισυ της σημερινής ανθρωπότητας είναι πλέον αστικό (συνέβη πριν μερικά χρόνια), γεγονός που αποτελεί πρόφαση για τη σχεδόν αποκλειστική έμφαση που δίνεται στις πόλεις. Θεωρούνται οι μηχανές της οικονομίας, της χειραφέτησης και του απόλυτου life style. Από τον καιρό του “Delirious New York” το 1978 έχω κατά πάσα πιθανότητα ταυτιστεί περισσότερο από τον καθέναν με αυτή την επικέντρωση στην πόλη, στη μητρόπολη, στην αστυφιλία».

 Και αμέσως μου ήρθε στο μυαλό το βιβλίο του 2010, του κ. Μιχάλη Χαραλαμπίδη, «Αγροφιλία, Αγροτική Αναγέννηση, Νέα Αγροτικότητα» (ISBN 13 9789608846180), όπου ως αγροφιλία αναφέρεται η τάση της αντιαστικοποίησης, η οποία ουσιαστικά διεκδικεί μία άλλη μορφή οργάνωσης του χώρου και χρήσης του εδάφους. Προκαλεί, ξυπνά τον αγροτικό χώρο, μεταφέρει το ενδιαφέρον σε αυτόν και μπορεί να πάρει, κατά τη γνώμη του κ. Μ. Χαραλαμπίδη, εκφράσεις αγροφιλίας. Μέσα από διαφορετικές κατευθύνσεις οι σύγχρονες τάσεις της αστυφιλίας και της αγροφιλίας όχι μόνο συναντώνται, αλλά αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος για την οργάνωση της ζωής μας.

Και συνεχίζει στο πολύ σημαντικό άρθρο του «Το 2018 θα ερευνήσω τα πάντα που δεν είναι πόλη»: «Σήμερα υπάρχει μία σχεδόν παντελής έλλειψη διερεύνησης της υπαίθρου. Εντούτοις, αν κοιτάξετε προσεκτικά, η ύπαιθρος αλλάζει πολύ πιο γρήγορα και ριζικά από την πόλη. Η πόλη παραμένει με πολλούς τρόπους μία “αρχαία” μορφή συνύπαρξης. Και ενώ η πόλη παραμένει η ίδια, η ύπαιθρος καταντά σε μία “υπηρεσία” της πόλης για να τροφοδοτηθούν, να συντηρηθούν και να ψυχαγωγηθούν οι κάτοικοι των πόλεων, οι αστοί, χάνοντας έτσι ραγδαία την πολιτιστική τους ταυτότητα και την αυτάρκειά τους».

Αλλά και εκεί, στην ύπαιθρο, οι αλλαγές είναι συγκλονιστικές, όπως τις καταγράφει ο κ. R. Kaalhaas. Παραδείγματος χάριν στην Αμερική, όπου η βαθιά γνώση της κάθε τετραγωνικής ίντσας γης μεταδίδεται και αποθηκεύεται στους δορυφόρους και από εκεί στον φορητό ηλεκτρονικό υπολογιστή του αγρότη. Ο φορητός υπολογιστής είναι το «νέο έδαφος». Από τον φορητό υπολογιστή ο αγρότης τροφοδοτεί τα δεδομένα σε ρομποτοποιημένα τρακτέρ και σε θεριζαλωνιστικές μηχανές χωρίς χειριστές, που δουλεύουν 24 ώρες την ημέρα.

Στη Γερμανία η κυβέρνηση βρήκε εύκολο τρόπο να αναζωογονήσει τα ετοιμοθάνατα ημιεγκαταλελειμμένα χωράφια της με την αθρόα εισαγωγή προσφύγων, μεταναστών ή λαθρομεταναστών (όπως όρισε με απόφασή του το Ελληνικό Συμβούλιο Επικρατείας), διαθέτοντας ένα πολύ καλό σύστημα διοίκησής τους, δημιουργώντας ραγδαίες μεταβολές στην ύπαιθρο.

Ακόμα και η λεγόμενη Κοινή Γεωργική Πολιτική (Κ.Γ.Π.) δημιουργεί ραγδαίες εξελίξεις σε πάρα πολλά κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που, πέραν της μονοδιάστατης οικονομικής θεώρησης, αλλάζουν την παραδοσιακή σημασία που έδιναν οι Ευρωπαίοι στην οικογενειακή αγροτική εκμετάλλευση. Οι σύγχρονες απόψεις της Κ.Γ.Π. προσανατολίζουν τον αγρότη από φροντιστή του περιβάλλοντος (φυσικού, πολιτιστικού, τεχνολογικού, κοινωνικού κ.λπ.), που τον αναγνώριζε παλαιότερα ως σημαντικό παράγοντα, σε παραγωγό προϊόντων της αγροδιατροφικής και βιομηχανικής αλυσίδας με εστίαση στην οικονομική (εκχρηματισμένη;) «αποτελεσματικότητα». Ο αγρότης από φροντιστής του περιβάλλοντος εξελίσσεται είτε σε «επιχειρηματία» είτε σε «εργάτη» γης για να τροφοδοτεί τις παγκόσμιες αλυσίδες τροφίμων είτε της βιομηχανίας.

Χωρίς να θέλω να μεταφέρω όλο το αξιόλογο άρθρο του κ R. Kaalhaas, ελπίζω να κίνησα επαρκώς το ενδιαφέρον για να το αναζητήσετε στον «Εconomist», διότι φαίνεται ότι, ενώ πολύ σωστά επισημαίνει τις ραγδαίες αλλαγές στην ύπαιθρο και στον αγροτικό κόσμο, τα προσεγγίζει μόνο από την αρχιτεκτονική, κατασκευαστική τους πλευρά, και όχι από την κοινωνιολογική τους όψη. Ίσως και χωρίς τον απαραίτητο σεβασμό προς τους ανθρώπους, τους αγρότες, που τους παρατηρεί από μία απόσταση.

Η αναζήτηση των παραγόντων που είναι υπεύθυνοι για τις παρουσιαζόμενες διαφορές, άλλα και ομοιότητες, μεταξύ των αγροτικών και των αστικών περιοχών, όπως επίσης και η μελέτη της διαδικασίας μετασχηματισμού των αγροτικών περιοχών σε αστικών (αστικοποίηση) ή ακόμα και επίδραση των αγροτικών περιοχών στα γειτονικά τους αστικά κέντρα είναι περισσότερο αντικείμενο της κοινωνιολογίας και μάλιστα της αγροτικής κοινωνιολογίας.

Διότι υπάρχει ακόμα και αυτή.

Αλλά στο υπουργείο Γεωργίας δεν κατάλαβαν ότι δεν ήταν μόνο παραγωγικό υπουργείο της γεωργίας. Άλλαξαν το όνομά του και από υπουργείο αντικειμένου (γεωργίας) το έκαναν υπουργείο διαδικασίας (αγροτικής ανάπτυξης) και αγνόησαν παντελώς την αγροτική κοινωνία, την οποία άφησαν να αλωθεί και να αλλοιωθεί πλήρως από τους αστούς και τα αστικά πρότυπα. Έτσι η ελληνική γεωργία κατέστη αναποτελεσματική και οι αγρότες έχασαν το κύρος τους και τη γοητεία τους.

Η θεώρηση της αγροτικής κοινότητας σε αντιδιαστολή με την αστική κοινότητα έχει οδηγήσει σε τρείς κύριες απόψεις:

• Η πρώτη τονίζει ιδιαίτερα τις διαφορές μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών, μεταξύ αγροτικών κοινωνιών και αστικών κέντρων.
• Η δεύτερη θεωρεί ότι υπάρχει ένα αγροτοαστικό συνεχές, όπου η κάθε κοινότητα ανθρώπων μπορεί να τοποθετηθεί σε κάποιο σημείο μίας κλίμακας, που στην μία της άκρη έχει τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αγροτικής κοινότητας και στην άλλη άκρη τα χαρακτηριστικά ενός κοσμοπολίτικου αστικού κέντρου.
• Και η τρίτη άποψη εκτιμά ότι υφίσταται μία συμβιωτική σχέση ανάμεσα στη φυσική αγροτική κοινότητα και στην τεχνητή πόλη.

Στο βιβλίο «Αγροτική Κοινωνιολογία και Συνεργατισμός» του καθηγητή Γεώργιου Δαουτόπουλου (ISBN 978 960 8065 71 0). Παρά το ότι όλες οι απόψεις είναι ενδιαφέρουσες και παρά το ότι θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι η τρίτη άποψη πρέπει να κυριαρχεί, βλέπουμε όλο και περισσότερα στοιχεία να μας οδηγούν σε μια περίεργη πόλωση, που υποδεικνύει την πρώτη άποψη ως επικρατούσα ακόμα.

Στην πρώτη άποψη, τη διχοτομική, όσοι την ασπάζονται βλέπουν την αγροτική κοινότητα και την πόλη ως δύο εντελώς ξεχωριστούς τρόπους ζωής. Από τη μια μεριά υπάρχουν αυτοί που πιστεύουν ότι η ύπαιθρος αποτελεί τη ζωογόνο δύναμη του έθνους (δηλαδή πιστεύουν ότι υπάρχει και έθνος) και οι άνθρωποι της υπαίθρου διατηρούν την αγνότητα και τον ανθρωπισμό τους. Για αυτούς η πόλη αποτελεί έναν αφύσικο τρόπο ζωής, γεμάτο άγχος, αποξένωση, κοσμοσυρροή, υποβαθμισμένο φυσικό περιβάλλον και ξενόφερτο τρόπο ζωής, που δίνει έμφαση στην απόλαυση των υλικών αγαθών (καταναλωτισμός).

Από την άλλη μεριά οι οπαδοί του άλλου στρατοπέδου βλέπουν τις αγροτικές κοινότητες ως χώρους όπου κυριαρχεί η αγραμματοσύνη, η φτώχεια, οι άξεστοι τρόποι συμπεριφοράς, η ανυπαρξία πολιτιστικών ενδιαφερόντων και εκδηλώσεων, η ανυπαρξία στοιχειωδών ανέσεων, όπου το άτομο συνθλίβεται κάτω από τον κοινωνικό έλεγχο της κλειστής κοινωνίας του χωριού, ανήμπορο να πραγματώσει τις προσδοκίες και τα οράματά του.

Σήμερα ένας τρίτος παρατηρητής μπορεί εύκολα να διακρίνει ότι, πέραν της επικράτησης της πρώτης (διχοτομικής) άποψης, υπάρχει και ένας υφέρπων «ρατσισμός» εις βάρος των αγροτών. Και τον διακρίνουμε συνεχώς παντού, ακόμα και στην πιο απλή διοικητική πράξη των συντεχνιαζόμενων αστών – γραφειοκρατών.

Ίσως η επονομαζόμενη «κοινωνία των πολιτών» να μπορούσε να δώσει μία λύση, αν αναγνώριζαν οι κρατούντες ότι όλοι οι πολίτες έχουν δικαιώματα. Ακόμα είναι ζητούμενο.

Δημήτρης Μιχαηλίδης,
Δημοσιογράφος – «ΑγροΝέα»

Share this post