Την Παρασκευή 21 Σεπτεμβρίου 2018, το μεσημέρι, στο κέντρο της Αθήνας, ένας ακόμα άνθρωπος έχασε τη ζωή του σε περίεργες και αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ευτυχώς ή δυστυχώς δεν ήταν «ένα ακόμα πρεζόνι που το παράκανε». Ήταν γνωστός, καλλιτέχνης drag queen, ηθοποιός, queer ακτιβιστής, μορφή στον ελληνικό χώρο των LGBT+, οροθετικός, με πλούσια δράση, άνθρωπος που στάθηκε για όλες τις επιλογές και τις αξίες που πρόλαβε να μορφώσει στη σύντομη ζωή του.

Αν έχεις άγνωστες λέξεις, μπορείς να διαβάσεις το παρατιθέμενο γλωσσάρι. Αν δεν συμφωνείς με τις επιλογές του, μπορείς να συνεχίσεις, αναγνωρίζοντας το δικαίωμά του να τις κάνει και να προσπαθεί να τις υποστηρίξει. Ούτως ή άλλως δεν θα ασχοληθούμε πολύ με τον Ζακ Κωστόπουλο, αλλά με όλους τους υπόλοιπους. Ο Ζακ μάς έδωσε μια μοναδική ευκαιρία να σκεφτούμε, να αναλύσουμε, να αξιολογηθούμε, ίσως και να επαναπροσδιοριστούμε στον χωρόχρονό μας.

Απαραίτητο γλωσσάρι

Ακτιβιστής: Πολίτης που αναλαμβάνει δράση για πολιτικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά ή άλλα ζητήματα που προβληματίζουν μέρος ή το σύνολο μιας κοινωνίας.

Drag queen: Ο άντρας καλλιτέχνης που ντύνεται, παρουσιάζεται και εκφράζεται ως γυναίκα με σκοπό να διασκεδάσει ή να προβληματίσει το κοινό σε μπαρ, θέατρα ή κινηματογραφικές ταινίες.

Οροθετικός: Ο φορέας κάποιου ιού, συνήθως του AIDS.

AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome): Σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας. Νόσος που παρεμβαίνει στο ανοσοποιητικό σύστημα παρεμποδίζοντας τη λειτουργία του. Τα άτομα με AIDS αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αποκτήσουν ευκαιριακές λοιμώξεις και όγκους που συνήθως δεν προσβάλλουν λειτουργικά ανοσοποιητικά συστήματα. Η ευπάθεια χειροτερεύει με την εξέλιξη της νόσου.

HIV (Human Immunodeficiency Virus): Ιός ανθρώπινης ανοσοεπάρκειας. Ο ιός που προκαλεί το AIDS.

LGBT+: Ακρωνύμιο από τις λέξεις «lesbian», «gay», «bisexual» και «transgender». Το συν (+) αντιπροσωπεύει τις αμέτρητες μειονότητες σεξουαλικότητας και προτιμήσεων για λόγους συντομίας. Το αντίστοιχο αρκτικόλεξο στα ελληνικά είναι ΛΟΑΤ+ από τις λέξεις «λεσβία», «ομοφυλόφιλος», «αμφιφυλόφιλος» και «τρανς». Κάποτε εμφανίζονται σε εμπλουτισμένη μορφή περιλαμβάνοντας και τα αρχικά των λέξεων «queer» ή «questioning» και «intersex».

Queer: Γενικός όρος που περιγράφει τη σεξουαλική ρευστότητα και διαφορετικότητα πέρα από ετεροφυλοφιλικούς ή ομοφυλοφιλικούς προσδιορισμούς και σε αμφισβήτηση κάθε κοινωνικής αντίληψης για το φυσιολογικό. Ο όρος χρησιμοποιείται προσβλητικά από τους ομοφοβικούς με την έννοια του ανώμαλου.

Πολλές συζητήσεις ξεκίνησαν με τη δημοσιοποίηση των βίντεο που αφορούν στις άγριες τελευταίες στιγμές του Ζακ Κωστόπουλου. Άλλες επεξεργάζονται το προφανές, άλλες το απροσδιόριστο, κάποιες λειτουργούν αποπροσανατολιστικά και μερικές ανακατεύουν τα τεχνικά με τα αξιακά θέματα, βασανίζοντας τα κίνητρα και τις ενέργειες των εμπλεκόμενων.

Γιατί μπήκε ο άτυχος Ζακ στο κοσμηματοπωλείο;

Αν μπήκε για να κλέψει, είναι βέβαια διαφορετικό από το να έψαχνε καταφύγιο από παρακείμενο καβγά. Είναι διαφορετικό για τον ίδιο και την οικογένειά του αξιακά, ήταν όμως το ίδιο μοιραίο για τη ζωή του. Δεν είναι καθοριστικό γι’ αυτούς που έτσι ή αλλιώς δεν ρώτησαν, αλλά κατέστειλαν την προσπάθειά του να ξεφύγει, με τρόπο αποφασιστικό και άγριο. Δεν έχει σημασία και για όσους τον υποστήριξαν ως ανθρώπινο πλάσμα και σταμάτησαν τους επιτιθέμενους. Δεν θα έπρεπε να καθορίζει και τη συμπεριφορά των τραυματιοφορέων του ΕΚΑΒ και των αστυνομικών οργάνων που έφτασαν επί τόπου. Λόγω όρκων και ανθρωπισμού.

Ήταν ο Ζακ μαστουρωμένος κατά το συμβάν;

Αν και από την κίνησή του στο πρώτο βίντεο μοιάζει περισσότερο χτυπημένος παρά φτιαγμένος, η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι επίσης σημαντική μόνο για τον ίδιο, τους ιατροδικαστές, τους αστυνομικούς και ενδεχόμενους εμπλεκόμενους σε καβγά που εικάζεται ότι προηγήθηκε. Κατά τα λοιπά, είτε από ουσίες είτε από χτύπημα, η εικόνα του πάσχοντος δεν ανέστειλε τα ένστικτα των επιτιθέμενων και των λοιπών παρόντων που ανέχτηκαν την άγρια επίθεση. Η πληροφορία ούτως ή άλλως δεν συνεκτιμήθηκε από αυτούς που προσπάθησαν να προστατέψουν την περιουσία τους βάζοντας σε κίνδυνο μια ζωή.

Πώς κατάφερε να μπει ο Ζακ στο κατάστημα;

Όπως κι αν κατάφερε να μπει, από τύχη, ανοησία του καταστηματάρχη ή κανονικά, γεγονός είναι ότι αυτή η κατάσταση δεν του άρεσε. Ίσως να μπήκε με την πρόθεση να κλέψει. Ίσως να έψαχνε καταφύγιο και να έκανε λάθος επιλογή. Ίσως να είχε ανομολόγητες συναλλαγές με το κατάστημα και κάτι να στράβωσε. Είτε επειδή μετάνιωσε που ξέφυγε από προηγούμενο καβγά, εγκαταλείποντας κάποιους φίλους, είτε γιατί έκλεψε και έπρεπε να διαφύγει είτε γιατί αισθανόταν παγιδευμένος, πάντως ήθελε να ξεφύγει από αυτό που θεώρησε παγίδα. Ακούσια ή εκούσια κάποιος επέτρεψε την είσοδο και ύστερα ήθελε να τον κρατήσει εκεί.

Ήταν το μαχαίρι του Ζακ ή του κοσμηματοπώλη;

Η Σήμανση το βασανίζει αφύσικα πολύ, μάλλον χωρίς να μπορεί να το συνδέσει με τον Ζακ. Αλλά ακόμα κι αν ήταν δικό του, δεν θα αποσαφήνιζε τις προθέσεις του. Μόνο που θα υπογράμμιζε την απελπισία του. Ακόμα κι αν τεκμηρίωνε την πρόθεσή του να ληστέψει, μάλλον δεν θα είχε καμιά ευκαιρία να βλάψει κάποιον. Και από την τελευταία φάση της τραγωδίας φαίνεται ότι χρησιμοποίησε το αυτοσχέδιο όπλο-γυαλί μόνο για να διευκολύνει την απόδρασή του αποτρέποντας τους φύλακές του από προσέγγιση. Ίσως και για να βάλει τέλος στη ζωή του. Όλα αυτά μάλλον είναι κάπως δυσδιάκριτα και ασαφή την ώρα του πανικού.

Είχε το κατάστημα παράνομες δραστηριότητες;

Αυτό θα επηρέαζε τη διαθεσιμότητα υλικού από εσωτερικό σύστημα παρακολούθησης. Θα καθιστούσε επίσης ανώφελη την ασφάλιση κοσμημάτων, ρολογιών ή άλλων διακινούμενων προϊόντων. Ακόμα, ίσως άνοιγε το φάσμα των ενδεχόμενων λόγων εισόδου του Ζακ στο κατάστημα. Ίσως αιτιολογούσε και την άγρια αποφασιστικότητα του ιδιοκτήτη και του βοηθού του. Αν συνδέονταν και με δημόσιους λειτουργούς, θα εξηγούσε και τις συνοπτικές διαδικασίες με τις οποίες φαίνεται να δρομολογήθηκε η διαχείριση του συμβάντος. Θα μετατόπιζε το ενοχικό κέντρο από τον νεκρό στους ζωντανούς. Όλα αυτά, βέβαια, μοιάζουν απίθανα βολικά.

Έκανε η αστυνομία καλά τη δουλειά της;

Σίγουρα έκανε τη δουλειά της. Το θέμα πάντα είναι αν την έκανε καλά, αλλά γι’ αυτό χρειάζεται να προσδιορίσουμε σαφώς ποια είναι η δουλειά της. Αν μπορούσαμε να δούμε με τα μάτια τον αστυνομικών το σκηνικό, θα καταλαβαίναμε ότι μάλλον δεν κατάφεραν να σπάσουν τις κοινωνικές πεποιθήσεις που φλερτάρουν με τον ρατσισμό, να υπερβούν την εμπειρία τους, να ισορροπήσουν την προστασία της περιουσίας και της ζωής, να αμφισβητήσουν το δίκαιο των προσαρμοσμένων. Καθορίστηκαν από τα φαινόμενα με αποτέλεσμα να εξαπατηθούν σε κάποιο βαθμό τόσο στη διαχείριση, όσο και στην αρχική καταγραφή.

Τίθεται θέμα συλλογικής ευθύνης;

Αν το ερώτημα προσανατολίζεται στο «άτιμη κοινωνία», καλύτερα να μην το συζητήσουμε. Αν προσπαθήσουμε όμως να αξιολογήσουμε την αίσθηση που μας κάνει το γεγονός και οι προηγούμενες εγγραφές μας από αντίστοιχα συμβάντα καταχωρίζοντας τις σκέψεις και τις απόψεις μας σε έναν ηθικό πίνακα, τότε ίσως γίνουμε σοφότεροι για εμάς, τις κοινότητες, την κοινωνία μας, τις αξίες μας και τους διαχειριστές του αστικού βίου μας. Χρήσιμο στη δυναμική αυτή θα ήταν να αμφισβητήσουμε όσα μπορεί να θεωρούμε δεδομένα μέχρι σήμερα, ειδικά αν δεν είχαμε κάποτε την ευκαιρία να τα περάσουμε από τα φίλτρα μιας εφηβείας.

Γιατί τέτοια αντιπαράθεση;

Για αρχή θα μπορούσαμε να σταθούμε στην έντονη αντιπαράθεση που ακολούθησε τα γεγονότα. Η πολυφωνία και η ζύμωση δεν είναι αφύσικη ή παράλογη, αλλά το μεγάλο εύρος αντιλήψεων και απόψεων ίσως αναδεικνύει μια κοινωνία πολλών ταχυτήτων. Πολλούς κόσμους που συνυπάρχουν μόνο στον χωρόχρονο χωρίς να συνδέονται πολιτισμικά. Σε κάποιες περιπτώσεις λέξεις και έννοιες άγνωστες εμφανίστηκαν μπροστά μας. Μάθαμε για κόσμους που αγνοούσαμε. Σαστίσαμε και βγάλαμε εκείνους τους περίεργους ήχους που μοιάζουν με «τσ τσ».

Ο θάνατός σου τα λεφτά μου

Οριακά κοντοσταθήκαμε μπροστά στο δίλημμα «περιουσία ή ζωή». Αναγνωρίζουμε το δικαίωμα προστασίας της περιουσίας ακόμα και με κίνδυνο της ζωής του δράστη; Ήταν ο ιδιοκτήτης σε νόμιμη άμυνα και μέχρι πού φτάνει το δικαίωμα της προστασίας; Ο χαρακτηρισμός κάποιου ως επίδοξου ληστή ή διαρρήκτη τον κάνει να χάνει τα δικαιώματά του στη ζωή και την υγεία; Μέχρι πού μπορούν να φτάσουν οι ενέργειες περιορισμού, καταστολής και σύλληψης κάποιου που θεωρείται παράνομος χωρίς να έχει αποδειχθεί η ενοχή του; Κι αν αποδειχθεί, αλλάζει κάτι; Τελικά ποια είναι τα όρια άμυνας του απειλούμενου και των εθελοντών βοηθών του;

Το ξένο ανήκει αλλού

Ύστερα έρχονται τα θέματα ρατσισμού, ξενοφοβίας, μη ανοχής. Από το «αγαπάτε αλλήλους» και τον Ύμνο στην Αγάπη του αποστόλου Παύλου μέχρι την καθημερινότητά μας, χριστιανών και μη, προσδιορίζεται μεγάλη απόσταση. Από τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας μέχρι την αναγνώριση του βασικού δικαιώματος κάθε διαφορετικού να υπάρχει. Συχνά νιώθουμε καλύτερα αντιμετωπίζοντας το διαφορετικό σαν γελοίο, αφύσικο, ανώμαλο, περιθωριακό. Και αλίμονο σε όποιον ανήκει σε τέτοια περιοχή. Αντί να ασχολούμαστε με τη δική μας βελτίωση, ανακουφιζόμαστε με την τραχιά αποδόμηση του διαφορετικού.

Ναι, ναι, ναι

Η απάθεια του περαστικού που ηδονίζεται να βλέπει, αλλά δεν θέλει να εμποδίσει τη βία. Θα περιγράφει μια ζωή σε φίλους, γνωστούς και συγγενείς τις πραγματικές ή κατασκευασμένες λεπτομέρειες του εξαιρετικού συμβάντος και την κλιμάκωση της αδρεναλίνης του θεατή. Όμως μέχρι εκεί. Αίμα, σπέρμα και βία, που εκπαιδεύτηκε να βλέπει στην τηλεόραση χωρίς να χρειάζεται να επέμβει. Είναι δουλειά του να βλέπει κάτι που δεν τον αφορά ως άνθρωπο ακόμα και αν προσβάλλει τη νοημοσύνη ή την ηθική του. Και να αισθάνεται τυχερός που δεν βρέθηκε ποτέ σε τέτοια θέση αυτός ή κάποιος αγαπημένος του.

Η οικτρή κατάσταση των δημόσιων λειτουργών

Ξεκινώντας από τις χαμηλές αμοιβές, που συχνά προκαλούν άρνηση ή διαφθορά, και φτάνοντας στη χαμηλή λειτουργικότητα και την απόσταση από την κοινωνία. Ελλιπείς γνώσεις, δεξιότητες και κυρίως κουλτούρα και συμπεριφορές τούς κρατούν σε απόσταση από το αποτελεσματικώς υπηρετείν που ανέλαβαν. Η ανεπάρκεια μέσων έρχεται να ολοκληρώσει την εικόνα. Και φυσικά δεν φταίει το παλικαράκι ή η κοπελίτσα του ΕΚΑΒ ή των δυνάμεων Ζήτα, που θα μπορούσε να είναι παιδί ή φίλος μας. Δεν φταίει που σαστίζει μπροστά στο αίμα του (πιθανώς) οροθετικού και προσπαθεί να τα καταφέρει όλα με την αρβύλα.

Το δίκαιο του κουστουμαρισμένου

Αυτός που διάγει μια φυσιολογική, προσαρμοσμένη ζωή εντός συστήματος έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να δικαιωθεί έναντι του περιθωριακού. Το πρεζόνι, ο νυχτόβιος, ο queer μαζί με τα υπόλοιπα χάνει και το δικαίωμα στην ισονομία. Οι παραβατικές συμπεριφορές των ομοίων του γίνονται κληρονομιά του, που τον ενοχοποιεί ακόμα και όταν περπατά. Αν η γραβάτα δείξει κάποιον από το κοινωνικό περιθώριο για παράπτωμα, η καταγγελία γίνεται εύκολα πιστευτή. Σε αντίστροφη περίπτωση; Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια μάλλον πλήττεται μονομερώς και στη διαχείριση των συμβάντων.

Άλλη μια φανταστική εκδοχή

Κάπου γράφτηκε ότι ο Ζακ έλεγε πως σκόπευε να πεθάνει θεαματικά. Αδιάφορο ποιος και πότε το είπε, αφού θα το θεωρήσουμε φανταστικό. Αν υποθέταμε ότι ισχύει, και ο Ζακ σε κάποια στιγμή αηδίας, απογοήτευσης, θυμού, αγανάκτησης για προσωπικό, κοινοτικό ή κοινωνικό θέμα αποφάσιζε να προκαλέσει το τέλος του με τρόπο που ταίριαζε στην ακτιβιστική ιδιοσυγκρασία του, πώς θα κατανοούσαμε τα γεγονότα; Πόσο καλά θα ήξερε αυτό το παιδί τα κοινωνικά αντανακλαστικά και τις λειτουργικές αδυναμίες της οργανωμένης αστικής ζωής μας; Πόσο εύστοχα θα είχε προσανατολίσει την πράξη του στη σκληρότητα, την αδιαφορία και την ασέβειά μας;

Δημήτρης Φυντάνης

_______________________________________________________________________________________________

[Προς Κορινθίους Α’ 13]

ΕΑΝ ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον. Καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν καὶ εἰδῶ τὰ μυστήρια πάντα καὶ πᾶσαν τὴν γνῶσιν, καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν, ὥστε ὄρη μεθιστάνειν, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδέν εἰμι. Καὶ ἐὰν ψωμίσω πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου, καὶ ἐὰν παραδῶ τὸ σῶμά μου ἵνα καυθήσωμαι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι. ῾Η ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, ἡ ἀγάπη οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται, οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν, οὐ χαίρει ἐπὶ τῇ ἀδικίᾳ, συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ· πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει. ῾Η ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει. Εἴτε δὲ προφητεῖαι, καταργηθήσονται· εἴτε γλῶσσαι, παύσονται· εἴτε γνῶσις, καταργηθήσεται. Εκ μέρους δὲ γινώσκομεν καὶ ἐκ μέρους προφητεύομεν· ὅταν δὲ ἔλθῃ τὸ τέλειον, τότε τὸ ἐκ μέρους καταργηθήσεται· ὅτε ἤμην νήπιος, ὡς νήπιος ἐλάλουν, ὡς νήπιος ἐφρόνουν, ὡς νήπιος ἐλογιζόμην· ὅτε δὲ γέγονα ἀνήρ, κατήργηκα τὰ τοῦ νηπίου. Βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι᾿ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον· ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δὲ ἐπιγνώσομαι καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην. Νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη.

Share this post