Το Zugzwang (Τσούγκτσβανγκ) είναι κατάσταση που συναντάται στο σκάκι και σε άλλα παίγνια διαδοχικών κινήσεων όταν κάποιος παίκτης υποχρεώνεται σε κίνηση ενώ είναι εις βάρος του και θα προτιμούσε να την έχει παραλείψει. Ο εξαναγκασμός αυτός συμβαίνει επειδή είναι η σειρά του να κινηθεί και έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένιση της ισχύος του και την επιδείνωση της αμυντικής θέσης του.
Στους λαβυρίνθους που πάτε μάθετε να μη βρομάτε καταναγκασμό
Ο όρος, που προέρχεται από τη γερμανική γλώσσα και σημαίνει «καταναγκασμός σε κίνηση», συναντάται και σε κάποιες θεωρητικές προσεγγίσεις συνδυαστικών παιγνίων για να προσδιορίσει την υποχρεωτική επιλογή ενέργειας που προκαλεί ανατροπή του παιχνιδιού. Η τοποθέτηση του αντιπάλου σε θέση Zugzwang είναι συνήθης τακτική για να αποκτηθεί πλεονέκτημα ή να εξασφαλιστεί η νίκη.
Vor der Kaserne, vor dem großen Tor, stand eine Laterne
Φυσικά, η έννοια της στρατηγικής που εκφράζει ο όρος ήταν γνωστή στο σκάκι πολύ πριν εμφανιστεί επισήμως στη γερμανική σκακιστική βιβλιογραφία στα μέσα του 19ου αιώνα. Υπάρχουν σχετικές αναφορές από τις αρχές του 9ου αιώνα που επιβεβαιώνουν ότι η τεχνική αυτή είναι αρχαία, ίσως δανεική από ευφυείς πολεμικές στρατηγικές. Σε πολυδιάστατα παιχνίδια η εφαρμογή του είναι δυσκολότερη αλλά, όταν επιτυγχάνεται, αποτελεσματικότερη.
Kι εμείς μείναμε και πίνουμε φαρμάκι τη ρουτίνα μας γουλιά γουλιά
Τα τελευταία χρόνια το Zugzwang μπήκε στην καθημερινότητά μας για τα καλά. Όχι πια για να εμπλουτίσει τα παιχνίδια του ελεύθερου χρόνου μας με την ιδιαιτερότητά του, αλλά για να στοιχειώσει τις ζωές μας, δομημένο σε πολυεπίπεδες συστοιχίες, που κατά περίπτωση μπορούν να σχηματίζουν καταπιεστικές πυραμίδες. Αθροιζόμενο μάλιστα με τους συνήθεις κλασικούς καταναγκασμούς της ενδοσυστημικής ζωής, δημιούργησε ένα ασφυκτικό περιβάλλον, όπου το να ζεις, εκτός από πολύπλοκο, είναι και αποπνικτικό.
Να παίρνω διαταγές, να σπάω επιταγές, σε κάθε ευκαιρία να κορνάρω
Ήδη, ακόμη και στην εποχή της πληροφορίας και της λεγόμενης 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, η απόφαση ή ο μονόδρομος του να ζεις σε κάποια πολιτισμένη κοινωνία περιλαμβάνει μια σειρά από σημαντικές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις που κάνουν τη ζωή πολύπλοκη. Από την έκδοση ταυτότητας και διαβατηρίου, διπλώματος, κάρτας πληρωμών, την υποβολή αιτήσεων, φορολογικών δηλώσεων μέχρι τη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς, επικοινωνίας ή κοινωνικής δικτύωσης, η πολυπλοκότητα ξεπερνά ακόμα και τη «συμπλοκότητα» των κοινωνικών σχέσεων και της ζωής.
Παίρνω φίλους, παίρνω εσένα, αναπάντητες κλήσεις παντού
Ο ψηφιακός κόσμος μπορεί, όταν θέλει, να απλοποιεί τις διαδικασίες, δημιουργώντας όμως νέες ανάγκες που συχνά αποκλείουν τους πρεσβύτερους λόγω αδυναμίας προσαρμογής στις ραγδαίες εξελίξεις. Εξάλλου στη βάση τους δεν δημιουργούν πραγματική μείωση της πολυπλοκότητας, αλλά μια φαινομενική απλούστευση που μπορεί να μειώνει χρόνους και ανάλωση διοικητικών ανθρωποωρών, αλλά προσθέτει σε απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες του υποκειμένου. Αδυναμία συμμόρφωσης σημαίνει ένταξη στη νέα γενιά αναλφάβητων.
Η κομμούνα δεν είναι μια βασιλοπούλα του παραμυθιού που λες
Η προσοχή του μέσου ανθρώπου είναι συνεχώς στραμμένη στη διά εκπροσώπου ή σε άμεση προσαρμογή προκειμένου να παραμείνει στο τρένο, που κατά καιρούς κερνά κάποιο δόλωμα, όπως δωρεάν μεγαμπάιτ ή κοινωνικό μέρισμα. Μπροστά στην ηδονή τού να παραμείνεις επιβάτης, ειδικά στην πρώτη θέση επιβίωσης, πολλά από τα σημαντικά συχνά θεωρούνται ψηλά σταφύλια ή ψιλά γράμματα. Και σίγουρα έπειτα από τόση προσπάθεια οι περισσότεροι νιώθουμε πολύ μικροί για να προχωρήσουμε παρακάτω, στη συμμετοχή μας στα ουσιώδη, με τρόπο αποφασιστικό.
Το χάδι το ψηφίζω, το ύφος τ’ αψηφώ κι αν λίγο σε ζορίζω, είναι που σ’ αγαπώ
Περνώντας στα κατά όνομα ουσιώδη, συναντούμε πρώτη την οριζόντια δυνατότητα της ψήφου. Εκεί ακριβώς μπαίνουμε στην Zugzwang ζώνη. Αν θεωρήσουμε και την αποχή κάποιο είδος κίνησης με νόημα, έρχεται η ώρα μας να εξαναγκαστούμε σε ζημιογόνο δράση. Όχι γιατί είναι όλοι άχρηστοι, πουλημένοι και κενόδοξοι, αλλά γιατί, όποια κι αν είναι η επιλογή μας, λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής στην Zugzwang κατάσταση της χώρας. Γιατί, ακόμα και αν διέφυγε της προσοχής σας, τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα είναι στη γωνία, σε μια μόνιμα εξαναγκαζόμενη στάση, νομίζοντας ότι έτσι όλοι θα είναι ευχαριστημένοι.
Κλαίνε κόρες, κλαίνε μάνες, κλαίει ο ραγιάς, κλαίνε, κλαίνε κι οι καμπάνες της Αγια-Σοφιάς
Αυτό το χρήσιμο στη διαχείριση των κοινωνικοοικονομικών υποσυστημάτων εργαλείο κατάφερε να κρατήσει σε έλεγχο πολύ πιο δυναμικές χώρες και φύσεις από τους –πρώην ραγιάδες– Ρωμιούς. Εδώ, που λειτουργούμε κοντόφθαλμα, σαν ένα βολεμένο προτεκτοράτο που του αλλάζουν αφεντικά, τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα για έναν διαβασμένο αντίπαλο. Και φυσικά, οι πολιτικοί μας, υποταγμένοι και συνεργάσιμοι, χωρίς πολλές ενοχλητικές εκλάμψεις ευφυΐας. Άλλωστε, ακόμα κι όταν βρίσκονται σε δημιουργικές στιγμές, κύριο μέλημα είναι η προσωπική ανάδειξή τους, με αποτέλεσμα να συμπεριφέρονται σαν διεφθαρμένοι φύλαρχοι.
Δυο καρδιές που ζουν και αγαπάνε μέσα σ’ ένα ανάποδο μπιτ
Μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι μας έχουν πείσει όλους πως αν δεν ανήκεις κάπου είσαι χαμένος. Ανήκουμε στη Δύση, στο NATO, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην Ευρωζώνη και όπου αλλού μας επιτρέπουν ή μας επιβάλλουν, αλλά δεν ανήκουμε σε βαλκανική ένωση. Και φυσικά, δεν είναι κακό να ανήκεις, άλλωστε έτσι γλιτώνεις και τη ρετσινιά του εθνικιστή. Αλλά όχι επειδή αλλιώς είσαι ξοφλημένος. Να ανήκεις όταν αισθάνεσαι πως αυτό θέλεις, όταν είναι περισσότερα αυτά που σε ενώνουν, όταν η επιλογή σου σε ελευθερώνει και σε αναπτύσσει. Να ανήκεις εκεί που δεν θα συναντήσεις κι άλλο εσωτερικό ανταγωνισμό να σου ρουφά τη ζωή μέσα από τις μέρες σου.
Έλα, αγκάλιασέ με, παρηγόρησέ με, φόβος κι αγωνία, μη μ’ αφήνεις μες στην τρέλα
Εμείς όμως ανήκουμε –χωρίς να το βασανίσουμε ιδιαίτερα– σε καθεστώς άνευ όρων συνθηκολόγησης και συνήθως σε θέση ακολούθου. Και το κάνουμε από επιλογή. Με πολιτικούς που γαλουχήθηκαν με τις αρχές του προτεκτοράτου. Κι όταν από άγνοια κινδύνου ή για διατήρηση εσωτερικών ισορροπιών προσπαθούν να κινηθούν αντισυμβατικά, προκύπτει μια νέα Zugzwang κατάσταση για να αθροιστεί στην ήδη προσαρμοσμένη διαδρομή μας. Κάπως έτσι περνούν τα χρόνια, οι δεκαετίες και οι αιώνες της νεότερης ιστορίας μας, με τα περιστατικά άλλοτε στην αφάνεια κι άλλοτε να βγάζουν μάτι, αδιαφορώντας για τα προσχήματα.
Πάνω στα δυο χέρια σου λιώνω, έναν στίχο σκοτώνω, πάρε με μαζί σου
Την τελευταία δεκαετία, έπειτα από μια μακρόχρονη περίοδο επιτρεπόμενης εθνικής ξεγνοιασιάς, κατανάλωσης, διαφθοράς και δανεικής ευτυχίας, άρχισαν τα Zugzwang όργανα να παίζουν άγρια. Καστελόριζο, αλλεπάλληλα μνημόνια, κουρέματα και αναδιαρθρώσεις, ανάδειξη οικονομικών σκανδάλων, λίστα Λαγκάρντ, δημοψήφισμα, capital controls, κατασχέσεις, πλειστηριασμοί, εκλογές, Πρέσπες, γερμανικές πολεμικές επανορθώσεις, ελεγχόμενη έξοδος από τα μνημόνια, όλα επάνω σε μια τιμωρητική σκακιέρα με συρρέοντες εξαναγκασμούς. Τόσο άγρια, που ούτε οι προσαρμοσμένοι πολιτικοί μας δεν τα άντεξαν για πολύ και έγιναν αναλώσιμοι ή αποχώρησαν.
Κυρ-αστυνόμε, μη βαράς, γιατί κι εσύ το ξέρεις πως η δουλειά μας είναι αυτή
Και τώρα που άλλες εθνικές σκακιέρες έχουν πάρει φωτιά, μείναμε στη γωνία να γλείφουμε τις πληγές μας και να φοβόμαστε να κουνηθούμε μήπως τραβήξουμε ξανά την προσοχή επάνω μας και ξαναρχίσει το μαστίγωμα. Έτσι κι αλλιώς το χάλι μας είναι τέτοιο, που δεν αφήνει και πολλές επιλογές. Έτσι κι αλλιώς ο πόνος από τις πρόσφατες απώλειες αξιοπρέπειας, ευζωίας, εθνικής κυριαρχίας, ηθικής επάρκειας, κοινωνικών ψευδαισθήσεων και παρασιτικού βολέματος είναι τόσος, που δεν μας επιτρέπει να μαζέψουμε τα κομμάτια μας. Αλλά ακόμα κι αν μπορούσαμε να συνέλθουμε, μας καθηλώνει η υποταγή μας.
Έχω χρόνια μπροστά μου, ανοιχτή η καρδιά μου να δεχτεί το καλό
Κάποτε ο πόνος θα υποχωρήσει και θα απωθήσουμε τα γεγονότα στο εθνικό μας ασυνείδητο να κάνουν παρέα με τη δουλική μας προδιάθεση. Θα ξεχάσουμε την ιστορία και θα ξεχαστούμε πάλι με το να αυτοθαυμαζόμαστε σε κάποιο θολό έσοπτρο μέχρι να ξαναρχίσει το φεστιβάλ καρπαζιάς πάνω από τον βασανισμένο σβέρκο μας. Θα ξαναγίνουμε παράδειγμα προς αποφυγή και αποδιοπομπαίος τράγος. Τραγική φιγούρα της σύγχρονης ιστορίας της ανθρωπότητας για να μαθαίνουν διεθνώς οι μπόμπιρες πώς παίζεται το παγκόσμιο παιχνίδι της επιβολής και της επιρροής. Φουκαράδες κατ’ εξακολούθηση. Έθνος με ειδικές ανάγκες. Ολίγον ήρωες και ολίγον βολεμένοι.
Υπάρχουν, το νιώθω, υγρά μονοπάτια, υπάρχουν κομμάτια από φως στη σιωπή
Τότε θα μουρμουρίσουμε για την προβληματική μνήμη μας και την ανάγκη να γνωρίζουμε την ιστορία μας και να μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Θα δείχνουμε ο ένας τον άλλον όταν έρχεται ο λογαριασμός των ευθυνών, με την ελπίδα κανείς να μην προσέξει σε ποιον ανήκει το δάχτυλο. Πάλι θα χάσουν τα σπίτια τους οι ταλαίπωροι για να σωθούν οι τακτοποιημένοι. Η αλλαγή θα χρειαστεί να περιμένει πολλές γενιές. Ίσως κάποτε να μας εξαναγκάσουν πάλι σε επανάσταση κι εμείς, για έξτρα μίλι, να την τελειώσουμε και πάλι με εμφύλιο. Το γράφει εφημερίδα, αλλά δυστυχώς δεν είναι είδηση: Είμαστε εύκολα θύματα nationales Zugzwanges.
Δημήτρης Φυντάνης
Share this post
